Jón á Bægisá - 30.09.2004, Page 111

Frá hjali til tals
einingu með reglulegri hrynjandi eða hinn tvöfalda tróka „Moskau
kámpfen“ og nýtir hann til að búa til sitt eigið afbrigði. Með þetta í huga
má jafnvel segja að ófullkomin upptaka hliðskipunarinnar í línum 4 og 6
sé til bóta fyrir textann.
Stafavíxlin í 16. línu eru einfaldari. Ur „pukki tulee“ gerir rímvinurinn
litli „tukki pulee“. Það mætti vel föndra það saman á þýsku með því að
segja „Keinachtsmann wommt“. Þar með væri að vísu merking orðsins
„tukki“ (trjástofn) horfin, en ásamt hinu algjörlega merkingarlausa „pulee“
hefur það litla merkingu fyrir heildartextann. Þýðandinn Hein fór aðra
leið að markinu og lét sögnina vera óbreytta og í stað þess að víxla upp-
hafssamhljóðum orðanna tveggja skiptir hann út einu atkvæði í nafn-
orðinu: Ur „Weihnachtsmann“ verður „Weinermann“. Þessi lausn er -
gagnstætt stafavíxlunum með Keinachtsmann — heppilegri að mínu viti,
því „Weinermann“ lætur í mínum eyrum eins og barnamál.
6. Aukin merking þýöingarinnar
Texti Heins stendur undir þeirri kröfu, sem vísast er gerð til allra metn-
aðarfullra bókmenntaþýðinga: að ná svipuðum áhrifum með viðmiðum
jafngildis á innihald og form. Samt sem áður er greinilegur munur á þýska
textanum og þeim finnska. f ljóði Turtiainens er barnamálið að mestu leyti
merkingarlaust babl - að undanskilinni þungamiðjunni í 6. línu - en í
gegnum orðin „Blei“, „Sau“, „dámpfen" og „Weinermann“ kemur fram
nýr þáttur í texta Heins sem ekki er að finna í frumtextanum. Þýðingin
inniheldur eina samsætukeðju til og þar með aukna merkingu.
Finnska orðið „puuloa“ í þriðju línu er algjörlega merkingarlaust, en
þýska rímorðið við „Brei“ sem er „Blei“ (blý) hefur merkingu og vekur hug-
myndatengsl hjá lesandanum — til dæmis við „blýkúlu“, „byssu“, „blýþungt
loft“, „skjóta“ og „berjast". Til að ákvarða aukamerkingu einstakra orða
nægir ekki skjótur lestur eða lausleg hlustun. Því það sem sagt er við lok
ljóðsins getur bætt við merkingu orða sem standa fremst í því. Segi barnið
„Blei“ og faðirinn segir „In Moskau kámpfen sie“ í framhaldi af því má segja
að fyrra orðið hafi hreyft þeim orðum af stað eða a.m.k. undirbúið þau.
Þessi hugmynd um merkingarleg tengsl eða samsætutengsl orðanna verður
sterkari þegar litið er á 6. línu þar sem orðið „kámpfen“ er rímað með
„dámpfen“. Orðið „dámpfen“ hefur fjölþætta merkingu á þýsku: matvæli
má gufusjóða, fisk eða grænmeti t.d. Gufa er einnig notuð við meðhöndlun
á fatnaði, auk ýmissa efna og viðar. Loks er orðið einnig notað í yfirfærðri
merkingu þegar slegið er á sársauka, hita, reiði, gleði eða eftirvæntingu. Þessi
merking er í orðadltækjum eins og „einen Dámpfer bekommen“ (verða fyrir
’bakslagi eða þegar babb kemur í bátinri) eða „jemandem einen Dámpfer
á — Menninga(r)miðlun i ljóði og verki
109