Jón á Bægisá - 30.09.2004, Page 113

Frá hjali til tals
um „Brei / Blei“ það sem Jakobson benti á þegar hann sagði að í ljóð-
listinni sé hljóðlíking oft skynjuð sem merkingartengsl (Jakobson 1981:
197). Það skyldi því engan undra að eftir svo mikið ofbeldi um jólin skuli
ekki koma „Weihnachtsmann“ (jólasveinn) með gjafir heldur „Weiner-
mann“ (grátmaður) eða maður sem fær fólk til að gráta. Ur orðatiltækinu
í næstsíðustu línunni má meira að segja einangra orðið „Trost“ (huggun)
og lesa það í grunnmerkingu sinni sem lokaþátt samsætukeðjunnar - eins
og orðið „Trostlosigkeit" (vonleysi) væri síðasta orðið sem við á í Moskvu
og Helsinki veturinn 1905.
7. Markmið höfundarins
Meðhöndlun Heins á þessu finnska ljóði sýnir að þýðingar (einnig þegar
reynt er að nálgast frumtextann eftir mætti) eru ekki hrein skipti á teikn-
um tungumálsins. Því með skiptunum er textinn ævinlega færður yfir í
aðra mál- og bókmenntahefð. Hvernig þessar hefðir móta skilninginn á
ljóði Turtiainens á þýskri tungu, má ekki aðeins sjá á rímparinu „dámpfen
/ kámpfen“ eða merkingartengslunum í „Moksau“ og „Sau“ heldur einnig
á hinu lítt áberandi persónufornafni í 4. línu. — „In Moskau wird
gekámpft" stendur í millilínuþýðingunni, í þýðingunni hins vegar „In
Moskau kámpfen sie“.
Með því að hafna þolmyndinni og nota fornafnið „sie“ setur Hein
ljóðið „(1905)“ í nálægð við þýsk ljóð sem eins og texti Turtiainens snúast
um mikilvægar pólitískar og samfélagslegar breytingar og mynda nokkurs
konar „sie“-hóp ljóða eins og t.d. „Sie, und nicht wir“ eftir Klopstock árið
1790 sem var óður til byltingarinnar í Frakklandi „das der Freiheit / Gipfel
erstieg, Beispiel strahlte den Völkern umher“ („.. .er frelsið / upp á tindinn
kleif, dæmið lýsti þjóðunum í kring“). Frá Klopstock má fylgja þessum
„sie“ textatengslum til ljóðs Bertolts Brecht, „Wir sind sie“ úr Die Mafí-
nahme frá 1931 og þaðan til ljóðabókar Volkers Braun Wir und. nicht sie frá
1970 þar sem margir textar fjalla um „Auftritt der Massen“ („fjöldinn
stígur á svið“) og hinn „allmáhlichen Schlag ins Kontor der Geschichte"
(„hið hægfara högg inn í kontór sögunnar“).
Málfræðileg bygging frumtextans knýr þýðandann engan veginn til að
vísa svo sterklega á þá sem hlut áttu að máli, að vekja hreinlega spurninguna:
Hverjir börðust í Moskvu árið 1905? Finnsku þolmyndina „Moskovassa
taistellan" hefði alveg mátt þýða þannig og vísa fremur til atburðarins, rétt
eins og gerist í millilínuþýðingunni: „In Moskau wird gekámpft". Hins
vegar má — í tilteknu samskiptasamhengi - tengja þolmyndina við fyrstu
persónu fleirtölu, „við“ (skólabókardæmið: „Nyt puhutaan saksaa“ - „Nú
tölum við þýsku“). Það er um samtals fjóra málfræðilega kosti að velja:
á JföœýtfrteZ' — Menninga(r)miðlun í ljóði og verki
iii