Morgunblaðið - 10.10.1976, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. OKTOBER 1976
The Romantic Englishwoman: rithöfundurinn og „skáldið", Michael Caine og Helmut Berger.
Joseph Losey og The
Romantic Englishwoman
The Romantic Englishwoman,
bresk/frönsk, 1975.
Leikstjóri: Joseph Losey
Undir upphafstexta í The
Romantic Englishwoman og
sem fyrsta mynd er landslag á
hreyfingu séð út lestarglugga
og öðru hvoru bregður fyrir
spegilmynd af andliti Glendu
Jackson í glerinu. I næsta atriði
á eftir sjáum við hana aka um
nokkra staði i Baden Baden f
hestvagni og nærri því á
hverjum stað skýtur Helmut
Berger upp kollinum, einhvers
staðar í landslaginu, þótt fót-
gangandi sé. Eftir þessar fyrstu
myndir er ljóst að áhorfendur
eru komnir á umráðasvæði
Joseph Loseys, í land
ímyndunar og raunveruleika,
þar sem ekki skiptir höfuðmáli
hvort er hvað. Meðan frúin er
að slappa af í Baden Baden
situr eiginmaður hennar
(Michael Caii.^), rithöfundur í
vafasömum gæðaflokki, heima
og gerir sér upp ýmsa hugaróra
um fjörlegt ástalff frúarinnar.
Þegar lfður á myndina verður
hins vegar ekki ljóst, hvort
fmyndun hans er á rökum reist
eða hvort ímyndun hans og
órökstuddar dylgjur i þá átt
verða orsökin að framhjáhaldi
frúarinnar síðar. En það skiptir
ef til vill ekki höfuðmáli.
Losey, sem byggir myndina á
bók eftir Thomas Wiseman
leggur meiri áherslu á að lýsa
The Romantic Englishwoman:
Glenda Jackson
innantómu og smáborgaralegu
lífi rithöfundarins og konu
hans, sem eru hreinlega að
drepast úr leiðindum. I mörg-
um atriðum notar Losey mikið
spegla, til að undirstrika að sá
raunveruleiki, sem þau lifðu f
væri algjörlega óraunveru-
legur. Til þess að lífga upp á
heimilishaldið kemur Helmut
Berger í heimsókn og sest upp
hjá fjölskyldunni. Berger
leikur skáld, eða mann sem
þykist vera skáld (raunVeru-
lega er hann eiturlyfjasmyglari
á flótta), sníkjudýr sem segir
þeim hjónum óspart til
syndanna án þess þó að vera
hótinu skárri sjálfur. Þó
myndir Loseys séu nær undan-
tekningarlaust eftirtektarverð-
ar, þykir mér þessi standa
nokkuð að baki hans bestu
myndum. Aðspurður um feril
sinn og þróun, hefur Losey
sagt: „Ég er að verða minna
pólitfskur. Ég geri ráð fyrir að
það sé þróun. Ég hef mikla
löngun til að afla mér
þekkingar og mikla löngun til
að vera ekki mótaður af
ákveðnum stefnum, þar sem ég
var hins vegar áður, geri ég ráð
fyrir, ákafari í að láta stefnu-
móta mig og hafði minni áhuga
á því að verða upplýstur. Eins
og ég hef margoft sagt áður, tel
ég hlutverk kvikmynda vera að
vekja, trufla og hvetja
hugsanir, svo einhverra breyt-
inga sé von. Ég tel, að kvik-
myndir þurfi ekki endilega að
benda á leiðir til úrbóta, heldur
vera kveikjan að þeim krafti
sem kemur þeim í framkvæmd.
En ástandið er ekki mjög
upplífgandi er það? Ég verð að
segja, að ég hef lifað bæði
erfiðu lffi og löngu, en ég hef
aldrei áður kynnst jafn ömur-
Framhald á bls. 36
Rumpumyndir og
annars konar bakföll
ÞAÐ er ekki víst, að reykvískir
kvikmyndahúsgestir veiti því
eftirtekt, að þessa dagana eru á
boðstólum í nokkrum kvik-
myndahúsum sýnishorn af
framtfð og fortíð vestrænnar
kvikmyndagerðar. Hvorki
meira né minna. Það sem ég á
við hér er f fyrsta lagi myndin
That’s Entertainment, þar sem
safnað hefur verið saman brot-
um úr öllum vinsælustu dans-
og söngvamyndum MGM-
fyrirtækisins. En jafnframt
því, sem fyrirtækið baðar sig í
dýrðarljóma horfinna daga,
blasa við eyðilegar svipmyndir
frá kvikmyndaverinu f dag. Sú
kvikmyndagerð, sem var og hét,
er liðin undir lok. Þó deila megi
um listrænt gildi þeirra mynda,
sem þarna er sýnt úr, bera
stórkostlegustu atriðin þó vitni
um frábæra fagvinnu og
nákvæmni (og hugmyndaflug),
sem sést nú æ sjaldnar í kvik-
myndum. í gamla daga hópaðist
fólk á þessar myndir en það
heyrir fortíðinni til. Nú hópast
fólk á aðrar tegundir mynda.
Nú hópast menn á Emanuelle
og Sengekanten. Þessi þróun
hefur verið hæg og sfgandi og á
nokkuð i land með að ná
hámarki, eftir öllum sólar-
merkjum að dæma. Vmis boð
og bönn hafa verið sett til að
halda þessum myndum innan
einhverra takmarka en eins og
mörg önnur misvitur boð og
bönn hafa þau aðeins ýtt undir
frekari ásókn ýmissa mis-
viturra kvikmyndagerðar-
manna til að þrýsta þessum
bönnum til hliðar og opna kyn-
lífsmyndum sfnum leið inn á
hinn almenna kvikmyndahúsa-
markað. Þessi dráttur á því, að f
rumpumyndunum megi sýna
ið, veldur í augnablikinu aðeins
lengingu á þessum allsherjar
reiðtúr, sem nú tröllriður hvfta
tjaldinu. Og kvikmyndagerðar-
mennirnir munu að lokum
koma fram vilja sínum og ná
þessu takmarki, þeir hafa t.d.
nú þegar náð þessu takmarki f
einhverjum ríkjum Bandarfkj-
anna. En hver er þá þróunin?
Lfkt og dans- og söngvamyndir
fortíðarinnar' eru rumpu-
myndir nútfmans firrtar skyn-
semi og sálrænu innsæi, en f
stað fagmannlegra vinnu-
bragða og hugmyndarfkra
sviðssetninga þurfum við nú að
horfa upp á tæknilegt getuleysi
(Emanuelle) og andlega
flatneskju (Hopla pá
sengekanten) þeirra
óhamingjusömu manna, sem
stunda þessa iðju, meira af
vilja en kunnáttu. Þaó má ef til
vill segja Emanuelle það til
Framhald á bls. 36
Mánudagsmyndin:
Sanshiro Sugata og
upphaf Kurosawa
Judo Saga japönsk, gerð 1943.
Leikstjóri: Akira Kurosawa.
. Sanshiro Sugata er fyrsta
myndin, sem Kurosawa leik-
stýrir. Kurosawa, sem er fædd-
ur 1910, hafði þá um nokkurt
skeið starfað sem aðstoðarleik-
stjóri við Toho-fyrirtækið, sem
hefur framleitt og dreift flest-
um myndum Kurosawa sfðan.
læsku dreymdi Kurosawa um
að verða skipstjóri á stóru
kaupskipi, en þegar tímar liðu,
hneigðist hann meir að listum,
sérstaklega málaralist og stund-
aði nám í þeirri grein í nokkur
ár. Árið 1936 segist Kurosawa
hafa gert sér ljóst, að hann yrði
að fara að vinna fyrir sér (hann
hafði áður búið hjá foreldrum
sfnum og þó ekki væri um að
ræða fátækt, var efnahagurinn
þröngur), og um það leyti sá
hann auglýsingu, þar sem aug-
lýst var eftir fólki, sem vildi
spreyta sig á þvi að verða að-
stoðarleikstjórar. „Þó mér væri
alls ekki illa við kvikmyndir,"
segir Kurosawa, „og ég færi oft
í bfó, þá hafði ég á þessum tíma
enga löngun til að komast
áfram f kvikmyndaheiminum.
Það sem þrýsti á mig, var það
að mér fannst ég ekki geta
haldið áfram að lifa á foreldr-
um mínum. Ég varð að sjá fyrir
mér, og þetta virtist geta gefið
mér tilefni til þess.“ eftir að
Kurosawa var orðinn aðstoðar-
leikstjóri vann hann mjög mik-
ið og skrifaði fjölda handrita í
frítímum sínum í þeirri von að
fá að leikstýra þeim. Það varð
þó ekki og ýmist var handritun-
um stolið eða stungið undir stól
og sum þeirra jafnvel fram-
leidd sfðar af öðrum leikstjór-
um. Það var ekki fyrr en Kuro-
sawa lét tryggja sér réttinn á
bók rithöfundarins Tomita,
Sanshiro Sugata, áður en hún
kom út, að hann fékk leyfi til að
leikstýra mynd eftir sögunni,
og þurfti hann þó að ganga fast
eftir því. Tveim dögum eftir að
Thoho hafði keypt réttinn, voru
öll stærri framleiðslufyrirtæk-
in á höttum eftir réttinum.
Ástæðan fyrir því, að Kuro-
sawa fékk að leikstýra þessari
mynd en ekki sínum eigin
handritum, var efni sögunnar.
Þótt hans eigin handrit hafi
verið góð og hlotið viðurkenn-
ingu, voru þau ekki talin heppi-
leg á þessum tfma (strfðsárun-
um), þar sem í þeim þótti gæta
of mikilla amerískra áhrifa.
Sanshiro Sugata var hins vegar
einföld saga um baráttuna milli
Jujitsu og Judo, saklaus saga í
hvívetna.
Kurosawa hefur sagt um
þessa fyrstu mynd sína, að úr
því ekki mátti segja neitt, sem
máli skipti á þessum tíma, þá
hafi hann ákveðið að einbeita
sér að kvikmyndaforminu og
ytra útliti myndarinnar.
En þrátt fyrir þessa yfirlýs-
ingu kemur margt fram í
Sanshiro Sugata, sem síðar á
eftir að einkenna myndir Kuro-
sawa.
1 stuttu máli segir myndin frá
ungum manni, Sugata, sem ætl-
ar að hefja nám í jujitsu, en
eftir að hafa séð nokkra jujitsu-
menn tekna í karphúsið af ein-
um júdó-manni, sem jujitsu-
mennirnir kalla svikara við
hefðbundna baráttuaðferð,
snýst Sugata hugur og hann fer
f læri hjá júdó-meistaranum.
Myndin fjallar síðan allt til
enda um nám Sugata, en það er
ekki aðeins fólgið í lfkamlegri
þjálfun, sem honum tekst fljótt
að ná valdi á, heldur einnig
andlegri þjálfun og lffsreynslu,
sem reynist honum örðugra
námsefni. Þegar meistarinn
segir Sugata að hann þekki
ekki lífið, lenda þeir í þrætu,
sem endar með þvf að Sugata
stekkur út f tjörn og hangir þar
meiri hluta nætur. En þar opn-
ast loks augu hans fyrir lífinu
og hans innri þjálfun getur haf-
ist. Þetta atriði kann f dag að
virðast nokkuð einfalt og
fátæklegt, en það felur jafn-
framt í sér mikla einurð og trú-
festi, sem krefst sanngirni af
áhorfandanum. Það er athyglis-
vert, að f þessari mynd sýnir
Kurosawa aldrei neitt frá lík-
amsþjálfun Sugata f júdó, en
beinir allri athyglinni að innri
þjálfun hans og sýnir okkur að-
eins árangurinn af þeirri þjálf-
un f nokkrum atriðum. Það sem
einkennir bardaga Kurosawa f
öllum myndum hans kemur vel
fram hér. Aðdragandinn er
hægur, mótstöðumennirnir
horfast í augu góða stund, átök-
in koma sfðan leiftursnöggt og
hnitmiðað og þeim er lokið á
augnabliki. tJrslit átakanna eru
ráðin áður en hendur eru látn-
ar skipta, með einbeitingu hug-
ans, sem er svo mikil að hún
kemur svitanum út á andliti
mótherjanna án þess líkamleg
áreynsla komi til. Það er þessi
innri kraftur og ögun hugans,
sem einkennir margar af mynd-
um Kurosawa og þessi mynd er
líkt og leiðarljós til skilnings á
seinni myndum hans. SSP.