Morgunblaðið - 23.11.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 1976
Langur og kaldur vet-
ur framundan í Póllandi
ÁSTANDIÐ í Póllandi í kjölfar mótmælaað-
geröa verkamanna þar í landi í sumar vegna
tilkynningar stjórnarinnar um stórhækkað
verð á matvælum er nú orðið mjög alvarlegt og
loft lævi blandið að því er fregnir þaðan
herma. Bilið milli pólsku þjóðarinnar og leið-
toga hennar breikkar stöðugt og efnahagsmál
landsins eru nánast í rúst.
Edward Gierek, leiðtogi pólska
kommúnistaflokksins, er nýkom-
inn úr þriggja daga opinberri
heimsókn til Sovétríkjanna, þar
sem hann bað um og fékk að
öllum likindum loforð um veru-
lega efnahagsaðstoð. Hugsanlegt
er talið, að sú aðstoð ásamt póli-
tískum hæfileikum Giereks kunni
að nægja til þess að koma honum
og stjórn hans gegnum erfiðleik-
ana, en hins vegar er á það bent,
að hvergi séu efnahagsleg mistök
eins hættuleg stjórnmálalega séð
í kommúnistaríkjunum eins og í
Póllandi og segja menn að ekki
geti farið hjá þvi, að pólskir leið-
togar séu verulega áhyggjufullir.
1 óeiðrum verkamannanna í
Póllandi í júní sl. var það í þriðja
sinn á tveimur áratugum, sem
verkamenn grípa til ólöglegra
mótmælaaðgerða gegn óvinsælum
ráðstöfunum yfirvaldanna og
neyða þau til þess að hverfa frá
fyrirætlunum sínum. Fyrstu
óeirðirnar urðu 1956 er verka-
menn i Poznan gripu til mótmæla-
aðgerða sem urðu harðlínumönn-
um í flokknum að falli og kom
Vladislaw Gómúlka til valda.
Urðu Pólverjar þá fyrsta þjóðin
austan járntjalds til að losa sig við
stalíníska stjórnarlínu. 14 árum
síðar urðu aðrir verkamenn til
þess að hrekja Gómúlka frá völd-
um vegna þess að honum hafði
ekki tekizt að bæta lifskjör fólks-
ins. Þá kom Gierek til valda, því
að hann var talinn vinur verka-
fólksins og varð honum vissulega
ágengt á fyrstu árum stjórnartíð-
ar sinnar. 1 sag eru verkamenn í
landinu hræddir við að sá lífs-
kjarabati, sem þeir hafa fengið á
undanförnum árum verði tekinn
af þeim aftur og því eru þeir
órólegir og jafnvel herskáir, eins
og glöggt kom fram í júní sl. Til
viðbótar þessu hafa verkamenn í
æ auknum mæli fengið stuðning
menntamanna í landinu og
kaþólsku kirkjunnar, sem skv.
hefð hefur verið talin „andleg
samvizka" þjóðarinnar. Afleiðing-
in er sú að verkamenn telja víst
að þeir geti haldið uppi andófi
gegn stefnu Giereks eins vel og
fyrrirrennarar þeirra.
Enginn arftaki
Það vandamál, sem Pólverjar
eiga við að etja nú, er, að jafnvel
þótt Gierek yrði steypt úr stóli er
enginn arftaki hans í sjónmáli
innan kommúnistaflokksins.
Brezki sagnfræðingurinn Norman
Davies segir að kommúnistaflokk-
urinn i Póllandi sé sameinaður af
ótta við íbúana í heild og því sé
staða Giereks ákaflega viðkvæm.
Hann sé kominn í sömu aðstöðu
og Gómúlka var, en geti ekki einu
sinni huggað sig við að eiga
keppinauta innan flokksins, sem
gætu losað hann við óþægindin.
Fæstir af menntamönnum Pól-
lands hafa samúð með Gierek, en
hins vegar hafa þeir miklar
áhyggjur af því að soðið geti upp
úr án minnsta fyrirvara.
Wladyslaw Bienkowski fyrrum
menntamálaráðherra Póllands
sagði fyrir skömmu við frétta-
mann Time Magazine, að ástandið
í landinu væci eins og dýmamit.
Bienkowski var rekinn úr
kommúnistaflokknum 1969 fyrir
að hafa of sjálfstæðar skoðanir,
en hann er enn harður gagnrýn-
andi stjórnarinnar, kominn á :'tt-
ræðisaldur. Hann segir að stjórn-
völd geri sér grein fyrir því, að
gömlu kúgunaraðferðirnar séu
úreltar og segist vona, að leiðtog-
arnir geri sér grein fyrir að eina
leiðin til að komast frá rikjandi
vanda sé að koma fram með um-
bótatillögur, sem miði i átt til
meira lýðræðis.
Ekki von um
lýðræðislegar umbætur
Sú von virðist ekki eiga mikið
að byggja á. Talið er ólíklegt að
Gierek, sem er fyrrverandi náma-
verkamaður, sé maður til að gera
umbótatilraunir innan þess
hugsjónalega ramma, sem Sovét-
ríkip hafa þröngvað upp á Pól-
verja. Hann talar sjaldan um hug-
sjónafræði og hefur að öllum lík-
indum litla bóklega þekkingu á
marxisma og leninisma. Hann
hefur ekki áhuga á menningu og
þykir lítið til menntamanna
koma. Það kann að vera nokkuð
kaldhæðnislegt miðað við þá að-
stöðu, sem hann er kominn í, að
Biðröð í pólskri matvöruverzlun.
Brezhnev fagnar Gierek við komuna til Moskvu á dögunum.
Rithöfundurinn Jerzy Andrezejewski er f fremstu röð andófsmanna.
hann gat sér orðstír sem baráttu-
maður fyrir bættum kjörum
verkamanna, málefni, sem þróað-
ist með honum, er hann var náma-
verkamaður í Frakklandi og
Belgíu. Það voru þessir hæfileik-
ar hans, sem urðu til þess, að
hann var sem flokksleiðtogi í
námahéraðinu Katowice kallaður
til að taka við leiðtogastarfinu eft-
ir fall Gómúlkas 1970.
Hvar var það þá, sem honum
mistókst? Svo virðist, sem hann
hafi orðið fórnardýr eigin vel-
gengni og að nokkru leyti verið
óheppinn. Þegar hann tók við af
Gómúlka var það takmark hans að
vinna hylli verkamannanna með
því að bæta lífskjör þeirra og um
tíma virtist honum verða vel
ágengt. Á fyrstu árum 5 ára áætl-
unarinnar 1971—75 var hagvöxt-
urinn í Póllandi einn sá mesti í
heiminum. Þjóðartekjur hækk-
uðu um 60% (urðu 65 milljarðar
dollara 1975) og iðnaðarfram-
leiðsla jókst um 70%>. Sumar iðn-
greinar voru algerlega endur-
skipulagðar þannig að nú er um
helmingur allra iðnaðarvéla
landsins yngri en 5 ára og flestar
keyptar frá Vesturlöndum. Hann
gætti þess á sama tíma að bæta
lífskjörin. Raunveruleg laun
verkafólks hækkuðu um 7.1% á
ári og framleiðsla neyzluvarnings
jókst um 79%. Innflutningur frá
Vesturlöndum jókst verulega að
magni og fjölbreytni. Eftirlaun
voru hækkuð, fæðingarorlof lengt
og 6.5 milljónir manna úti á lands-
byggðinni fengu ókeypis læknis-
hjálp i fyrsta skipti.
Hallar úndan fæti
1974 fór hins vegar að halla
undan fæti, einkum vegna þess að
aukin samskipti Póllands við
Vesturlönd gerðu efnahagslíf
þess háðari hagsveiflum kapítal-
simans. verðbólgualdan á Vestur-
löndum hækkaði verð i innfluttri
vöru til Póllands og kreppan á
árunum 1974—75 minnkaði eftir-
spurn eftir vörum frá Póllandi.
Rússar bættu olíu á eldinn í orðs-
ins fyllstu merkingu er þeir
hækkuðu verðið á olíu í kjölfar
olíukreppunnar, en austantjalds-
löndin höfðu fengið hana á sér-
lega hagstæðu verði. Hefur oliu-
verðið nú hækkað um 150%. Lé-
legir markaðir á Vesturlöndum og
hærra verð innflutnings varð til
þess að vöruskiptahalli Pólverja
óx gífurlega, varð 3 milljarðar
dollara á sl. ári og gert er ráð fyrir
að hann verði 2 milljarðar á þessu
ári. Urðu Pólverjar að taka mikil
lán erlendis, einkum á Vestur-
löndum, til að láta enda ná saman.
Vestrænir fjármálamenn segja að
erlendar skuldir Póllaus séu nú
Hafliði Guðmundsson, Akureyri:
Gærumálið
„Gærumálið“, er svo mætti
nefna, er gott dæmi um það,
hvernig óvönduð umræða getur
snúið einföldum staðreyndum
upp í andstæðu þess, sem kunn-
ugir vita sannast og réttast. Ekki
mun um það deilt, að Iðnaðar-
deild Sambandsins hefur unnið
merkt brautryðjendastarf á sviði
fullvinnslu ullar- og skinna-
afurða. Þegar skinnaverksmiðjan
Iðunn eyðilagðist í eldi fyrir
nokkrum árum, báru forráða-
menn Sambandsins gæfu til þess
að láta reisa stærri verksmiðju og
betri á rústum hinnar fyrri. Með
framtaki þessu var stefnt að full-
vinnslu innanlands á öllum til-
tækum gærum. Nú er svo að sjá
sem þessu marki sé náð. Er það
vonum fyrr og kannski ekki fyrir
það að synja, að fleiri hafi viljað
taka þátt f endasprettinum en
rúmast gátu ábrautinni. A.m.k. er
nú í fullri alvöru talað um skort á
hráefni til handa islenskum
sútunarverksmiðjum. En það er
gömul saga, að margir vilja feta I
slóð þeirra brautryðjenda, sem í
upphafi báru gæfu til þess að
velja sér rétta leið og rétt verk-
efni.
Þá er að víkja að Pólverjum,
sem löngum hafa verið stórtækir f
kaupum á íslenskum gærum. I ár
höfðu þeir sett það skilyrði fyrir
umfangsmiklum viðskiptum f
sútuðum gærum, að þeir fengju
einnig keypt 100.000 stk. af ósút-
uðum gærum. Þegar þetta skil-
yrði var fram sett mun enginn
hafa séð fyrir þann hráefnaskort
hjá innlendum sútunarverk-
smiðjum, sem nú er talað um.
Þótti því sjálfsagt að selja Pól-
verjum þessar 100.000 ósútuðu
gærur. Eins og ráðuneytisstjóri
viðskiptaráðuneytis hefur séð sig
knúinn til þess að taka fram opin-
berlega, var gengið frá málinu f
fullu samráði við ráðuneyti hans,
og kom það f hlut Búvörudeildar
Sambandsins að annast afgreiðslu
til Pólverja á hinu tilgreinda
magni.
Hér eru þá komnir frumdrættir
„fréttarinnar" og „fréttin"
verður eitthvað á þessa leið: Hinn
voldugi auðhringur SÍS vill
heldur selja Pólverjum óunnar
gærur en selja þessar sömu gærur
til sútunarverksmiðju á Sauðár-
króki, sem á f samkeppni við
sútunarverksmiðju auðhringsins
á Akureyri. Sá aðili, sem lengst og
með bestum árangri hefur unnið
að fullvinnslu islenskra skinna-
afurða, er þannig stimplaður
frammi fyrir alþjóð sem sér-
stakur fjandmaður fslensks
iðnaðar.
Ekki er að efa, að þeim, er settu