Morgunblaðið - 23.11.1976, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. NOVEMBER 1976
19
Efling kirkju og kristni:
Biskup heim að Hólum
Stjórnarfrumvarp um biskupsem-
bætti. Kirkjumálaráðherra óskar
þess að málið verði borið undir
kirkjuþing það er nú situr
STUTTIR fundir voru í báðum deildum Alþingis í gær,
raunar örstuttur í neðri deild, u.þ.b. fimm mfnútur. Tvö
mál voru þar á dagskrá: frumvarp til laga um Iðntækni-
stofnun tslands, sem var tekin út af dagskrá (vegna
fjarveru flutningsmanns) og frumvarp til laga um op-
inberar fjársafnanir, sem afgreitt var til nefndar og
annarrar umræðu. Fjögur mál voru á dagskrá f efri
deild, þar af tvö tekin út af dagskrá. Ólafur Jóhannesson
dómsmálaráðherra mælti fyrir frumvarpi um biskups-
embætti, og verða umræður um það mál raktar hér á
eftir, efnislega. Þá var frumvarp um dagvistunarheimili
afgreitt til neðri deildar.
SÖGULEGAROG
MENNINGARLEGAR
FORSENDUR
Olafur Jóhannesson kirkju-
málaráðherra mælti i gær fyrir
stjórnarfrumvarpi um biskups-
embætti hinnar Islenzku þjóð-
kirkju, i efri deild Alþingis.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að
biskupsdæmi hinnar islenzku
þjóðkirkju skuli vera tvö: Hóla-
biskupsdæmi (fyrir Norðurland
og Austurland) og Skálholts-
biskupsdæmi (fyrir Suðurland
Vesturland og Vestfirði). Gert er
ráð fyrir þvi að endurreisa
biskupsstól heima að Hólum í
Hjaltadal. Kirkjumálaráðherra
færði söguleg, kirkjuleg og menn-
ingarleg rök fyrir þessari skipan,
um leið og hann rakti að nokkru
bakgrunn málsins, m.a. fyrri
frumvarpsflutning og umsögn
kirkjunnar manna, sem verið
hefði jákvæð. Ráðherra sagði efl-
ingu kirkju og kristilegrar sið-
fræði nauðsynlegt mótvægi við
lausung og upplausn i þjóðlifinu.
Minnti hann á þá menningar-
strauma, frá hinum fornu
biskupsstólum, út I þjóðlífið.
Ráðherra bað nefnd þá, sem
fengju málið til umsagnar, að
leita samráðs við kirkjuþing það,
er nú situr, i þessu máli.
SIÐFERÐI 1 NÁND
OG FJARLÆGÐ BISKUPS
Stefán Jónsson (Abl) tjáði sig
andvigan fruipvarpinu. Aðrar
þarfir væru brýnni á Norðurlandi
en sveitfesti biskups. Upplausn I
mannlifi nyrðra væri síður en svo
meiri en hér syðra, í nánd
biskupsstóls, eða siðferði verra
norðan heiða en hér tíðkaðist.
Hann vildi a.m.k. fyrst sjá hlut-
læga rannsókn á kristindómi
norðan heiða og sunnan. Á sinni
tíð hefði mikið gengið á að koma
biskupi til Skálholts á ný, félags-
stofnun og fleira af þvi tagi. Þeg-
ar til kom hafi biskup heldur kos-
ið að sitja i Reykjavik en í Skál-
Jholti. Stefán sagði frumvarp þetta
ótímabært, yfirborðskennt og al-
vörulítið. Og eitthvað myndi
breytingin kosta.
YFIRSTÆÐ OG UNDIR-
STÆÐ BISKUPSEMBÆTTI
Bragi Sigurjónsson (A) sagðist
IéÉ*# Á
Stef&n
Jónsson.
Ólafur
Jóhannesson.
Bragi
Sigurjónsson.
Halldór
Blöndal.
Séð heim að Hólum f H jaltadal, hinu forna biskupssetri.
persónulega andvígur frumvarp-
inu. Hann sagðist enga þörf sjá á
því að tveir biskupar sætu á Is-
landi. Þar að auki væri hlutur
norðanbiskups í frumvarpinu
gerður lakari á ýmsan veg en
sunnanbiskups. I stað hliðstæðna
um biskupsembætti, væri annað
hugsað yfirstætt, hitt undirstætt.
Nefndi hann þar til fjármálalega
yfirstjórn og það, hvor biskupinn
ætti að koma fram út á við fyrir
hönd kirkjunnar. Enn sagði Bragi
að Hjaltadalur væri afdalur, sem
litt hentaði sem stjórnarsetur, en
öðru máli gegndi um Akureyri.
Bragi sagði kostnað óhjákvæmi-
lega samfara nýjum biskupsstól,
og væri hann betur kominn í
launabætur til presta.
GAGNMERKTFRUMVARP
SEM ALÞINGI VERÐUR
AÐ TAKA AFSTÖÐU TIL
Halldór Blöndal (S) þakkaði
kirkjumálaráðherra gagnmerkt
mál og góðan rökstuðning með
því. Bæði söguleg og nútimaleg
rök hnfga að þvi, að biskup sitji á
Norðurlandi."Í(anna má nánar um
dvalarstað hans nyrðra, en ég
hygg þó, að vel fari á biskupssetri
heima að Hólum, með menningar-
leg og söguleg fortiðartengsl.
Alþingi hefur verið alltof hik-
andi að taka afstöðu í málefnum
kirkjunnar. Má þar nefna til
frumvarp um prestakjör. Ég legg
áherzlu á að Alþingi taki form-
lega afstöðu til þessa máls, láti
það ekki daga uppi, heldur sam-
þykki það eða felli, eftir því sem
sannfæring þingmanna segir til
um. Efnisatriði, sem færa má á
betri veg, er sjálfsagt að skoða,
t.d. varðandi jafnrétti biskupa.
Vel gæti t.d. farið á því að sá
biskupinn, sem hverju sinni er
eldri í starfi, komi fram fyrir
kirkjuna út á við. En aðalatriðið
er þó að efla veg kirkjunnar og
kristnihalds i landinu, sem ekki
getur haft nema góð áhrif I þjóð-
félaginu og þjóðlifinu. Afstaða
Stefáns Jónssonar kemur mér
hins vegar ekki á óvart í málefn-
um kirkjunnar. En ég tel að ræða
hans hafi verið ótímabær, óheppi-
leg og alvörulítil, svo notuð séu
hans eigin orð.
Þingfréttir í stuttu máli
Iðntæknistofnun
tslands
Magnús Kjartansson (Abl)
endurflytur frumvarp til laga
um Iðntæknistofnun íslands.
Frumvarp þetta var áður flutt á
94. löggjafarþingi af iðnaðar-
nefnd, skv. beiðni þáverandi
iðnaðarráðherra, sem nú flytur
það sem þingmaður, segir í
greinargerð. Samkvæmt frum-
varpinu skal ITSI vinna að
tækniþróun íslenzks iðnaðar
með þvi að veita iðnaðinum
sem heild, einstökum greinum
hans, sem og iðnfyrirtækjum,
sérhæfða þjónustu á sviði
tækni- og stjórnunarmála og
stuðla að> hagkvæmri nýtingu
íslenzkra auðlinda til iðnaðar.
Stofnunin má einnig veita öðr-
um aðilum þjónustu á sérsviði
sinu. Til þess að gegna hlut-
verki sinu skal stofnunin m.a.
vinna að ráðgjöf og fræðslu,
öflun og dreifingu upplýsinga,
hagnýtum rannsóknum, til-
raunum og prófunum, tækni-
legu eftirliti og stöðlun. Frum-
varp þetta er allviðamikið og i
21. grein.
Gunnar Thoroddsen iðnaðar-
ráðherra hafði áður kunngjört,
að frumvarp um svipað eða
sama efni væri fullbúið í iðnað-
arráðuneytinu.
Kosningaaldur 18 ár
Þingmenn Alþýðuflokksins
hafa flutt tillögu til þingsálykt-
unar um 18 ára kosningaaldur.
Tillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar, að gerð sé
athugun á því, hvort ekki sé
tímabært óg æskilegt að taa
upp 18 ára kosningaaldur á Is-
landi, og að jafnframt verði
endurskoðað til samræmis við
það aðrar aldurstakmarkanir
laga á réttindum ungs fólks.
Athuganir þessar skal gera 9
manna nefnd, kosin af Alþingi.
Nefndinv kýs sér sjálf for-
mann.“
Réttindi
og skyldur hjóna
Halldór Biöndal (S) hefur
flutt frumvarp til laga um rétt-
indi og skyldur hjóna, erfðir og
hjúskapareign. I greinargerð
segir:
Frumvarp þetta var lagt fram
á siðasta þingi, en hlaut ekki
afgreiðslu. Fyrir þá sök, að
Framhald á bls. 31
Þingmenn Alþýðuflokks:
Eignarrád yfir landinu,
gögnum þess og gæðum
Frumvarp um nýja skipan eignarréttar á landi
Bragi Sigurjónsson (A) og Jón A.
Héðinsson (A) hafa flutt frum-
varp til laga um eignarráð yfir
landinu, gögnum þess og gæðum,
svohljóðandi:
1. gr.— Landið allt með gögnum
þess og gæðum og miðin umhverf-
is það, svo sem viðtekin efnahags-
og fiskveiðilögsaga hverju sinni
greinir, er sameign þjóðar allrar,
að svo miklu leyti sem ekki er
öðruvisi ákveðið i lögum þessum
(sbr. 3. gr. og 11. gr.)
2. gr.— Umráðaréttur eigna
þessara er I höndum Alþingis, en
það getur með sérstökum lögum
veitt sveitarfélögum, félagssam-
tökum og einstaklingum tiltekinn
rétt til gagna og gæða lands og
miða, enda fari það ekki I bága
við hag almennings.
3. gr.— Þrátt fyrir 1. gr. laga
þessara skal bændum frjálst, ef
og meðan þeir svo kjósa, að eiga
jarðir til eigin búrekstrar. Bú-
jörðum skulu fylgja þau hlunn-
indi, sem þeim hafa fylgt, ef ein-
hver eru, og bændur hafa nýtt til
bútekna, svo sem dúntekja, eggja-
taka, selver og reki, þó ekki veiði-
réttur í ám né vötnum, sbr. 5. gr.
4. gr.— Ríkinu skal skylt að
kaupa bújarðir af bændum, ef
þeir óska, og miðist kaupverð við
gildandi gangverð jarða til bú-
rekstrar milli bænda hverju
sinni.
Sömuleiðis skal ríkinu skylt að
kaupa af bændum hús og ræktun
á jörðum, sem fara úr byggð
vegna óbyggis eða afbýlis, og skal
i reglugerð setja nákvæm fyrir-
mæli um það, hvernig slikar eign-
ir skuli meta til verðs.
5. gr.— Ár og vötn eru sameign
þjóðarinnar, svo sem önnur gögn
og gæði landsins, þar með talinn
virkjunarréttur og veiðiréttur.
Frjálst er þó jarðeiganda að
virkja fallvatn fyrir landi sinu til
eigin nota, ef það brýtur ekki i
bága við almannaþarfir.
Við gildistöku laga þessara skal
rikið láta kanna, hver veiðihagur
hefur verið talinn fram af hverri
veiðijörð s.l. 20 ár, og greiða eig-
anda hennar bætur samkvæmt
því fyrir veiðiréttinn. Frjálst skal
þó veiðiréttareiganda, þegar lög
þessi öðlast gildi, að velja á milli
framangreindra bóta eða halda
veiðiréttinum i allt að 20 ár eða
uns sala viðkomandi veiðijarðar
eða jarðhluta fer fram, ef fyrr
verður, og lækkar þá bótaskylda
ríkisins um 1/20 við hvert ár sem
líður og fellur niður eftir 20 ár.
6. gr.— Alþingi getur falið við-
komandi sveitarfélögum eftir
nánar settum reglum umráðarétt
veiði og fiskræktar I ám og vötn-
um gegn sérstöku gjaldi, er gangi
til aukinnar fiskræktar, sömuleið-
is samtökum ábúenda aðliggjandi
jarða áa og vatna, einnig sérstök-
um fiskræktarfélögum. Sama rétt
má veita einstaklingum, sem ein-
stæðan áhuga og árangur hafa
sýnt í fiskræktarmálum.
Skylt skal ábúendum jarða að
veiðiám og veiðivötnum að leyfa
veiðileyfishöfum nauðsynlegan
aðgang að veiðistöðum og umferð
milli veiðisvæða, enda sýni veiði-
leyfishafar fyllstu nærfærni í um-
gengni sinni, svo að hvergi valdi
spjöllum.
7. gr.— Enginn getur átt né
eignast óbyggðir né afréttir utan
heimalanda nema rikið sjálft.
Geti einhver við gildistöku laga
þessara sannað eign sina á slíku
landi, skal það eigi að síður verða
ríkiseign, en gjalda ber eiganda
þess verð fyrir samkvæmt gildi
þeirra nota, sem hann hefur af
þvi talið fram s.l. 20 ár.
Viðkomandi sveitarfélög
og/eða upprekstrarfélög skulu
halda hefðbundnum afréttarnot-
um sinum án endurgjalds, enda
sinni þau og hefðbundnum skyld-
um við afréttina, en skylt skal
þeim að hlíta settum reglum
hverju sinni um itölu sem og
gróður- og náttúruvernd, einnig
reglum um umferð og ferðafrelsi
innan settra marka.
8. gr.— Skylt er rikinu að anna
eftirspurn þéttbýlisbúa eftir
leigulóðum undir sumarbústaði
og láta skipuleggja slik bústaða-
hverfi, en falið getur það sveitar-
félögum þeim, þar sem slík hverfi
rísa, þessi verkefni, ef betur þyk-
ir henta.
Þurfi að taka bújörð eignar-
námi vegna sumarbústaðahverfis,
eða hluta bújarðar, skal bæta eig-
anda hennar samkvæmt mati með
hliðsjón af þeim búnotum, sem af
eignarnámslandinu hafa verið.
9. gr.— Allur jarðhiti er eign
ríkisins, nema á eignarjörð sé, þá
er sá jarðhiti, sem er ofan 200 m
dýpis, eign viðkomandi jarðeig-
anda. Megi ætla, að borun rikisins
eftir jarðvarma og virkjun hans
valdi notatjóni á viðkomandi bú-
jörð eða aðliggjandi bújörðum,
svo sem á matjurtarækt eða upp-
hitun húsa, ber ríkinu að bæta
slikt samkvæmt mati.
10. gr.— öll verðrmæti i jörðu,
á landi og landgrunni, sem finn-
ast fyrir atbeina ríkisins og leyfis
þess þarf til að leita eftir og
vinna, eru eign ríkisins og háð
valdi Alþingis.
11. gr.— Allar lóðir og lendur
undir húsum og öðrum mann-
virkjum skulu eign viðkomandi
sveitarfélags, nema rikisins sé áð-
ur, en þá skal Alþingi fela sveitar-
félaginu umráðarétt slíkra eigna.
Sveitarfélög skulu bótaskyld til
eigenda lóða og lendna þeirra,
sem i einkaeign eru, þegar lög
þessi öðlast gildi, en við ákvörðun
bóta skal draga frá að 3/4 hlutum
þá verðmætaaukningu, sem dóm-
kvaddir matsmenn ætla að við-
komandi þéttbýlissköpun eða aðr-
ar aðgerðir samfélagsins hafi
valdið.
Ekki er sveitarfélagi skylt að
inna slíkar bætur af hendi til eig-
enda nema við missi vinnu vegna
aldurs eða örorku, dauðsfall eða
burtflutning, og þá eigi fyrr en 2
árum síðar.
Framangreind ákvæði skulu
einnig gilda um lóðir og lendur
undir hús og mannvirki í sveitum,
önnur en lúta að búrekstri, þar
með taldar lóðir undir sumarbú-
staði.
12. gr— Lög þessi öðlast gildi 1.
janúar 1978.