Morgunblaðið - 23.11.1976, Blaðsíða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 1976
Frá pólskum svínabúgarði.
hinar hæstu á hvern íbúa í öllum
austantjaldslöndunum, eða sam-
tals um 9 milljarðar dollara og
fara stöðugt hækkandi. Þurfa Pól-
verjar nú að nota 20% af útflutn-
ingstekjum sínum til þess aðeins
að greiða vextina af lánunum.
Mest var ólán Giereks þó í land-
búnaði, þar sem óhagstæð veðr-
átta varð til þess að uppskeru-
brestur hefur orðið þrjú sl. ár.
Stefna stjórnvalda í landbúnaðar-
og verðlagsmálum á einnig sinn
þátt í lélegri uppskeru. Ákvörðun-
Giereks 1971 um að frysta verð á
matvælum eins og það var 1966,
varð til þess að draga mjög úr
pólskum bændum, en 80% þeirra
eiga jarðir sínar sjálfir. Eftir því
sem verðlag á matvælum í heim-
inum hækkaði varð ástandið i
landbúnaðarmálum Póllands
slíkt, að kilóið af svínakjöti kost-
aði minna út úr búð en þau 7 kg af
fóðri, sem svínið þurfti að borða
til þess að bæta 1 kg við þunga
sinn. Um þetta sagði Bienkowski,
að það væri ein af mótsögnum
kommúnismans, að kerfið eyddi
milljörðum slotys til að byggja
nýjar verksmiðjur, en gæti ekki
alið upp svín.
Verðhækkun tilkynnt
Ljóst var, að nayðsyn bar til að
hækka verð á matvælum, en ríkis-
stjórnin ákvað að fara varlega,
minnug viðbragða þjóðarinnar.
Gierek skýrði frá því á flokks-
þingi seint á sl. ári, að nú yrði
ekki lengur beðið og lét ríkis-
stjórnin þá gera skoðanakannanir
til að reyna að gera sé grein fyrir
viðbrögðum almennings. Ráðgað-
ist hún við flokksleiðtoga í hinum
ýmsu héruðum og komst að þeirri
niðurstöðu að fólkið væri tilbúið
til að sætta sig við hækkun. Vest-
rænn diplómat segir að stjórnin
hafi undirbúið þetta allt saman,
en láðst að láta þess getið hve
hækkanirnar yrðu miklar. Flestir
bjuggust við 15—25% hækkun.
Þess í stað var tilkynnt að verð á
kjúklingum og unnu grænmeti
myndi hækka um 30%, verð á
smjöri um 50%, sykri um 54% og
það sem gerði Pólverja æfa, með-
alhækkun á kjöti átti að verða
69% þar af 100% hækkun á svína-
kjöti, sem er vinsælasta kjötteg-
undin í landinu.
Viðbrögð almennings urðu öll-
um heimi kunn og stjórnin flýtti
sér að afnema hækkanir og lýsti
því yfir að nefndir hefðu verið
skipaðar til að endurskoða málið i
eitt ár. Mótmælaaðgerðirnar settu
stjórnina mjög úr jafnvægi og
hún bætti ekki úr skák með því að
láta handtaka hundruð verka-
manna og saka þá um að hafa
hagað sér eins og óþjóðalýður við
mótmælaaðgerðirnar. Tilgangur-
inn með handtökunum var að
tryggja stjórninni völd á ný, en
þær og réttarhöldin yfir 150
verkamönnum urðu hins vegar til
þess að sameina verkamenn,
menntamenn og stúdenta ásamt
hinni valdamiklu kaþólsku kirkju
gegn stjórninni. Stefán
Wyszynski kardínáli, yfirmaður
kirkjunnar í Póllandi, gekk svo
langt að segja í stólræðu: „Það er
hart þegar verkamenn verða að
berjast fyrir réttindum sínum
undir ríkisstjórn verkamanna."
Orð hans höfðu mikil áhrif þegar
í stað og daginn eftir fyrirskipaði
hæstiréttur Póllands, að 7 verka-
mönnum, sem hlotið höfðu fang-
elsisdóma, skyldi sleppt þegar í
stað og réttarhöldum yfir öðrum
var aflýst. 74 verkamenn eru nú í
fangelsum og baráttan fyrir frelsi
þeirra heldur áfram. Margir
helztu menntamenn Póllands
hafa tekið upp hanzkann fyrir
verkamennina og hefur varnar-
nefnd skipuð m.a. sagnfræðing-
unum Jacek Kuron og Jan Josef
Lipski og rithöfundinum Jerzy
Andrzejewski t.d. safnað alls um
20 þúsund dollurum til styrktar
fjölskyldum fanga, sem þykir
feikna há upphæð er á það er
litið, að aðgerðir þeirra eru ólög-
legar. Auk slíkrar aðstoðar hafa
menntamennirnir ráðizt beint á
ríkisstjórnina. Kuron ritaði
Enrico Berlinguer leiðtoga ítalska
kommúnistaflokksins bréf, þar
sem kvartað var yfir hörkulegum
„kúgunaraðgerðum" gegn þeim,
sem tóku þátt í mótmælaaðgerð-
unum. Var bréfið birt í blaði
italska kommúnistaflokksins
L’Unita ásamt kröfu frá
Berlinguer um að allir verka-
menn i haldi verði náðaðir.
Stjórnvöld hrædd
Bienkowski ritaði stjórnvöldum
opið bréf í síðasta mánuði, þar
sem hann mótmælti ruddaskap
lögreglunnar í garð verkafólksins
og sagði: „Þær stofnanir, sem
eiga að halda uppi lögum og regl-
um, nota aðferðir, sem ekki ein-
asta eru ólöglegar heldur vekja
andúð og viðbjóð allra borgara.
Slíkar aðferðir eru æpandi dæmu
um hnignun stjórnarkerfis okkar.
Þær sanna að sumir hafa horfið
frá því markmiði sínu að þjóna
fólkinu og eru orðnir að drepi,
sem breiðir rotnunina yfir í aðra
þætti opinbers lífs". Það, sem
vekur athygli, er að svo hörkulegt
andóf hefur enn ekki haft neinar
afleiðingar í för með sér og er
ljóst, að stjórnvöld eru hrædd við
að handtaka svo kunnra manna
myndi eklfi aðeins leiða til mót-
mælaaðgerða meðal stúdenta í
landinu heldur einnig vekja reiði
vestrænna kommúnista.
Hægt hefði verið að komst hjá
þeim fjandskap, sem nú ríkir
milli Giereks og menntamanna og
kirkjunnar. Þegar Gierek tók við
völdum bjóst enginn við meiri-
háttar breytingum í átt til aukins
frjálsræðis, en margir Pólverjar
vonuðu að samfara raunhæfum
aðgerðum 'efnahagsmálum myndi
áhrifanna gæta á menningarsvið-
inu. Raunin varð sú að veikt
vopnahlé var samið milli þessara
aðila, þar sem svolítill skoðana-
ágreiningur var-^leyfður. Þetta
breyttist hins vegar með auknum
efnahagserfiðleikum og óánægju
fólksins. Gierek lét af umburðar-
lyndi sínu og reyndi að yfirstiga
vandamálin með pólistískum að-
gerðum. Áróður fyrir hugsjóna-
legri einingu var hertur og út úr
þvi kom alger vítahringur. Eftir
þvi sem áróðurinn var hertur
jókst óánægjan og þannig gekk
það koll af kolli unz upp úr sauð.
„Örjúfanleg
bræðralagstengsl“
Gierek lét stöðugt leggja meiri
áherzlu á tengsl Póllands og
Sovétríkjanna til þess að drepa
niður vonir hinna sjálfstæðu
landsmanna sinna um að detente-
stefnan myndi draga úr þeim
tengslum og afleiðingin var sú að
Gierek beið verulegan álits-
hnekki meðal pólsku þjóðarinnar.
Hann reyndi á sl. ári að knýja
gegnum þing landsins stjórnar-
skrárbreytingu, sem myndi hafa
lögfest „órjúfanleg bræðralags-
tengsl Pólverja við Sovétríkin". I
eyrum marga Pólverja hljómaði
þetta sem tilraun til að innlima
Pólland inn i Sovétrikin. Þetta
varð til þess að 59 helztu mennta-
menn landsins undir forystu hins
virta og aldna hagfræðings
Edwards Lipinskis rituðu undir
bænarskjal til stjórnarinnar um
að endurreisa fremur lýðræðis-
reglur i stjórnarskránni og á end-
anum var orðið „órjúfanlegt"
fellt niður og aðrar minni háttar
breytingar gerðar, en þær væru
gerðar af' dræmum hug og urðu
ekki til þess að minnka spennuna.
Nú er allt útlit fyrir að þessi
vetur verði einhver erfiðasti, sem
landsmenn hafa orðið að þola á
þessum áratug. Ekki nóg með að
nær engar birgðir séu til af góðu
kjöti heldur hefur sykurskömmt-
un verið tekin upp svo og orku-
skömmtun. 1 sumum borgum loga
engin götuljós á síðkvöldum. Þeir
Pólverjar, sem eiga peninga í
banka, hafa fátt við þá að gera,
því að lítið er af vörum í verzlun-
um og 3—5 ára biðtími er t.d.
eftir pólskum Fiat fyrir lands-
menn og það getur tekið allt upp í
10 ár að eignast nýja íbúð.
Ríkisstjórnin er nú að reyna að
gera ráðstafanir í efnahagsmálum
til að hafa verkamennina góða og
Gierek tilkynnti í sl. mánuði að
stjórnin myndi flytja inn mikið af
kjöti á næsta ári og hefur þegar
hafið mikla birgðasöfnun til að
tryggja að nægilegt kjöt verði til
um jólin, sem er mikil hátíðatími í
landinu. Þá hefur einnig verið
lofað, að meira af neytendavarn-
ingi verði á boðstólum á næsta ári
og hefur ýmsum meiriháttar iðn-
aðaráætlunum verið frestað um
óákveðinn tíma til að gera þetta
kleift.
Ekkert af þesSu mun leysa
vanda Giereks, sem er jafnmikill
stjórnmálalega og hann er efna-
hagslega. Sovézkir ráðamenn
hafa þrátt fyrir áhyggjur sínar af
ástandinu ekki lagt hart að
Gierek að brjóta andófið á bak
aftur. Enginn vafi er á því að
Sovétmenn vilja fyrir alla muni
komast hjá vopnaðri ihlutun.
Pólskir menntamenn eru einnig
hræddir við að ögra ráðamönnum
í Kreml of mikið því að eins og
einn kunnur andófsmaður sagði i
samtali við fréttamann Time:
„Við erum alltaf hræddir við einn
hlut. Við viljum ekki upplifa aðra
Tékkóslóvakíu, það yrði hreint
stríð."
Wvszvnski kardfnáli. vfirmaður kaþólsku kirkjunnar f Póllandi.
„fréttina" saman, hafi þótt dags-
verkið gott. Þeim, sem fylgst hafa
með starfsemi Iðnaðardeildar
Sambandsins, mun kunnugt, að
forráðamenn deildarinnar hafa
jafnan lagt stund á góð samskipti
við önnur iðnfyrirtæki. Munu’
þess dæmi, að leitað hafi veriö til
deildarinriar um tækniaðstoð til
handa iðnfyrirtækjum einkaaðila,
sem áttu í erfiðleikum og sú
tækniaðstoð þá að sjálfsögðu látin
I té. Efalitið mundi það gleðja
alla, sem bera hag íslensks
iðnaðar fyrir brjósti, og þá ekki
hvað síst forráðamenn Sambands-
ins, ef hægt væri að koma málum
svo fyrir, að Sútunarverksmiðjan
á Sauðárkróki yfirtæki þessar
100.000 gærur af Pólverjum. En
þeir, sem vilja líta á málið af
sanngirni, verða að skilja, að hér
er ekki lengur við að eiga Búvöru-
deild Sambandsins. Eina lausnin
er að fá Pólverja til þess að falla
frá því skilyrði, sem þeir settu f
upphafi. Eðlilegir forgöngumenn
I sliku máli eru að sjálfsögðu þeir,
sem telja sig þurfa á þessum gær-
um að halda.