Morgunblaðið - 23.11.1976, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. NÖVEMBER 1976
29
>níu-
ikar
Tónllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
sem gerir þörf hans sterka og
sérstæða, annars verða þær að-
eins orð. I túlkun á verki eins og
píanókonsertinum eftir Schu-
mann er ekki nóg að kuna að leika
verkið, heldur þarf hljómur þess
að vera gæddur þeirri reynslu
sem gerir ástarjátninguna sterka
og volduga. Cristina Ortiz er frá-
bær píanóleikari og lék konsert-
inn af miklum glæsileik og æsku-
þokka, en undirritaður fann ekki
þann öldunið og þá hafsjói tilfinn-
inga sem oft áður við hlustun
þessa undurfagra verks. Tónleik-
unum lauk með verki eftir Carl
Nielsen. Fjórða sinfónian er mjög
sérstæð að formi, samfeld eins og
óslökkvanlegur eldur. Með flutn-
ingi þessa verks gerði Andersen
hreint fyrir sínum dyrum. Það er
ekki hans sök að strengirnir eru
svo fáliðaðir, að vonlaust er að
þeir geti haldið sínu fyrir svo
stóru liði blásara. Það væri freist-
andi að ræða um ýmsa þætti
verksins, en læt nægja að minnast
aðeins á kaflaskiptin, sem bera
yfirskriftina Poco adagio quasi
andante, sem er einn stórkostleg-
asti kafli sinfóníunnar og sérstak-
lega áhrifarikt á hvern hátt hann
notar pákuna með cellóunum og
kontrabössunum. Hljómsveitin
stóð sig vel og tónleikarnir voru í
heild mjög skemmtilegir.
Þrumuveður
í nánd?
Bókmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Baldur Óskarsson:
LEIKVANGUR.
Helgafell 1976.
MEÐ þessari nýju ljóðabók sinni
held ég að Baldur Óskarsson hafi
skorið úr um hvar hann stendur í
ljóðagerðinni. Þetta er efnismesta
og um leið athyglisverðasta ljóða-
bók Baldurs Óskarssonar til
þessa, en Baldur er reyndar eng-
inn nýgræðingur, heldur skáld
sem náð hefur þroska og er vax-
andi í list sinni.
Það er engan veginn auðvelt að
skýra ljóð Baldurs Óskarssonar,
að minnsta kosti ekki sum þeirra,
en við skulum huga að þeirri
stefnu sem hann hefur tileinkað
sér.
Ljóð atómskáldakynslóðarinnar
voru oft torræð, byggðu á mynd-
um og líkingum, létu ekki allt
uppi við fyrstu kynni. Þannig er
einnig um ljóð Baldurs Oskars-
sonar. Lesendur verða að láta þau
orka á sig eins og mynd og hljóm,
lesa þau aftur og aftur og heimta
ekki ráðningu i fljótu bragði.
Þessi tegund ljóðagerðar hefur
farið halloka í seinni tið vegna
þess að aðrar tjáningarleiðir hafa
opnast fyrir ljóðið, en ekki er þar
með sagt að hún eigi ekki fullan
rétt á sér. Það er einmitt gaman
að bera ljóð Baldurs saman við
ljóð nýrrar skáldakynslóðar og þá
kemur ef til vill i Ijós að þrumu-
veður geti verið I nánd hjá Baldri
Baldur Óskarsson
svo minnt sé á undirtitil ljóðsins
sem er samnefnt bókinni.
Það er margt í Leikvangi sem
bendir á innilegra samband
skálds og lesanda. Manstu? hefst
til dæmis á þessum orðum:
Manstu litlu sóleyjarnar
sem sprungu út í maf —
manstu litlu hlandholurnar
f fönninni?
t landsuðri
hölluðu Fjósakonurnar undir flatt
og við renndum okkur á sieða vestur á Gnfpu.
I þessu ljóði ávarpar skáldið
lesandann: kæri lesari.
Eg nefni Drekavísu sem dæmi
um hina torráðnu ljóðagerð sem
vikið var að i upphafi þessarar
umsagnar:
Handan um djúpið?... eða raki,
dimman í holu tré ...
Hráki stjömunnar klingir lágt.
Baldri er tamt að yrkja um hluti
og innbyrðis líf þeirra, minnir þá
á málara eins og Steinn Steinarr í
Timanum og vatninu. En eins og
hjá Steini er mannlegt lif í tengsl-
um við hlutina, mannlegur sárs-
auki, mannleg gleði. Ljóð er eitt
þeirra ljóða þar sem Baldri tekst
að koma til skila heimsskoðun
sem er að visu ekki ný, en for-
vitnilega sett fram. Sýndur er
staður við hafið, stund árla morg-
uns. Á strönd er maður og fugl á
flugi yfir brimgarði. Fuglinn læt-
ur vindinn bera sig með ósýnilegu
átaki í kyrrstöðu og maðurinn
horfir yfir hafið á sjálfan sig
horfa yfir hafið. Þetta bróðerni
fugls og manns, samruni náttúr-
unnar er áberandi einkenni í
Leikvangi og tekst viða með
minnisstæðum hætti þótt sumar
stakar myndir ljóðanna séu sterk-
ari en ljóðin i heild. Hljóðan orð-
anna (samanber Svo kvað Orð-
grimur) er Baldri ástriða og vafa-
laust mun hann ekki snúa baki
við henni í bráð. En „hvað er
hreint orð, hver mundi
vilja/heyra slíkt orð og varðveita
það?“ Orð voru ekki fundin
„einungis til þess að dyljast". Orð-
ið er aftur á móti verkfæri skálds-
ins, glima þess við sjálft sig og
umhverfi sitt. „Og hrak var tíðin“
stendur I ljóðinu Svipur Ezra
Pound. „ölvið ykkur" kvað
Baudelaire.
Baldur lætur fylgja athuga-
semdir aftast í bókinni þar sem
hann m.a. fræðir okkur um trúar-
legt tákngildi þrihyrnings. Það er
vel til fundið að beina lesandan-
um inn á brautir til skilnings. En
þó er enn meira um það vert aðT
Leikvangi virðist Baldur Óskars-
son á leið sem færir lesandann
nær honum og auðgar um leið
skáldskap hans sjálfs.
Jóhannes úr kötlum
þessari bók Hún var ekki það framhald
Óljóða sem við væntum. Jóhannes tók
því með þolinmæði og sagðist trúa
mati ungs fólks. Það sem hafði gerst
var að hann hafði haldið til fundar við
sfn ..elífðar smáblóm' , rifjað upp tón-
inn sem hann kunni best. En Trega-
slagur var bók margra sjónarhorna Þar
var var eitthvað fyrir alla Og þar eru
Ijóð sem segja okkur mikið um skáldið,
mikið um heiminn:
Maður hver er mold
hljóðiega flýgur nú hrafn
yf ir skóga
sáran þýtur í sefi
Að þora
Jóhannes úr Kotlum
LJÓÐASAFN VII—VIII.
Heimskringla 1976.
ÉG veit ekki hvort allir gera sér grein
fyrir því hve það var mikil hátið þegar
Sjödægra (1955) Jóhannesar úr Kötl-
um kom út. Að minnsta kosti ung
skáld sem voru ekki orðin nógu gömul
til að teljast til hinnar miðaldra atóm-
skáldakynslóðar fögnuðu þessari bók
eins og sendingu af himnum ofan.
Samt var hún svo jarðbundin eins og
allt sem Jóhannes úr Kötlum orti.
Hann gat ekið undir með Pablo Neruda
sem kallaði eina bók sína Staddur á
jörðinni. Jóhannes var hið mikl afl
Ijóðlistarinnar og persónan var ef til vill
enn öflugri en skáldið sem mest fann
til i stormum samtiðarinnar Að hitta
hann var lexia i heimsbókmenntum.
skóli sem enginn gat gleymt.
Ég man að við Ari Jósefsson rædd-
um einu sinni saman um Jóhannes úr
Kötlum. Ari hafði hitt hann á flokks-
hátið á Hótel Borg. Hvernig var Jó-
hann.es, spurði ég Hann var beiskur,
sagði Ari. Þá var Jóhannes að yrkja
Óljóð (1962) svar sitt við hinni rím-
lausu skeggöld Jóhannes efaðist um
sósíalismann, allt. Eina von hans var
þessi nagandi efi. Og þessum efa varð
hann að breyta i Ijóð Hann gat ekki
þagað og látið sem ekkert hefði gerst.
Ungverjalandsuppreisnin 1956 Var
unnt að leiða hana hjá sér? Margur
sósíalistinn varð felmtri sleginn. Einn
þeirra var Jóhannes Og hann sagði
auðvaldskommunum til syndanna í
Ijóðunum, veislufólkinu sem hélt að
ekkert hefði breyst. Óljóð eru mögnuð
bók, brennandi svar skálds sem finnur
til Hvernig var hægt að yppta öxlum
yfir henni og segja að nú væri Jó-
hannes að yrkja fyrir listina eina, taka
þátt í byltingu Ijóðsins, gæla við form
Það er auðvitað lygi. Óljóð er að vísu
bók sem erfitt er að átta sig á, en hefur
nokkurt íslenzkt skáld á þessari öld
glímt af jafn mikilli dirfsku við vanda-
mál sjálfs sín og samtiðarinnar
ég verð að þora að horfast í
augu við sjálfan mig
ég verð að þora að horfast í
augu við lífið
ég verð að þora að horfast I
augu við dauðann
Svo kom Tregaslagur (1964) og við
grunnhyggin ung skáld fundum að
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
hnígur senn vort hold
maðkarnir nálgast á báða
bóga
eina vonin er efi.
Skáld er skammlíft mjög
orð þess sem gári á öreyðu
þagnar
tærist og deyr af trega
leysast upp vor lög
reynt er á þol hverrar
einustu agnar
ferst hið forgengilega.
Og að lokum Ný og nið (1 970), löng
og efnismikil bók þar sem Jóhannes
sannaði enn hve ungur hann var, mað-
ur helskjúkur orðinn Fyrir þessa bók
fékk hann viðurkenningu gagnrýnenda
blaðanna, Silfurhestinn, og honum
þótti vænt um það Hann fann að hinir
ungu voru nú farnir að skilja hann og
vildu láta það i Ijós með einhverjum
hætti. Kristinn E Andrésson var í veisl-
unni og við Matthias Johannessen
buðum honum upp á drykk Jóhannes
talaði af sinu eðlislæga litillæti við
blaðamenn Honum datt ekki 1 hug að
hann væri að breyta islenskri Ijóðlist
með þessari bók Það hafði hann gert
með Sjödægru. En hann Ijómaði og
það var sól yfir deginum, sól skáld-
skaparins sem skín þrátt fyrir allt, allar
skoðanir, allar kenningar um Ijóðið og
heiminn.
Hann kemur til móts við islenska
náttúru i lokaljóðinu Í Ný og nið, til
uppruna síns:
Þá verða öll orð tilgangslaus
— þá er nóg að anda
og finna til
og undrast.
Maðurinn í landinu
landið i manninum
— það er friður guðs.
Framhald á bls. 31
er
tívolí
Pétur Gunnarsson:
PUNKTUR PUNKTUR KOMMA
STRIK.
Skáldsaga.
Gylfi Gislason teiknaði myndirn-
ar.
Iðunn 1976.
Pétur Gunnarsson vakti athygli
með ljóðabok sinni Splunkunýr
dagur (1973). Hann er í hópi
Listaskáldanna vondu og hefur
nú sent frá sér skáldsögu: Punkt-
ur punktur komma strik.
Þessi skáldsaga er eiginlega
svipmyndasafn frá timabili sem
nær frá siðari heimsstyrjöld til
þessa dags. Styrkleiki Péturs eru
fyndnar athugasemdir um lífið og
tilveruna, næmi ljóðskálds fyrir
þvi smáa sem oft skiptir miklu
máli og stjórnar örlögum fólks.
Þeir sem sakna fyndni og gaman-
semi í verkum ungra höfunda fá
hér bók við hæfi, en undir niðri
er alvara eins og öllu gamni þarf
að fylgja.
Ef tala á um veikleika Péturs
Gunnarssonar I sagnagerð er það
helst að hann lætur skoðanir sin-
ar of opinskátt uppi. Honum virð-
ist í mun að skrifa fyrir ákveðinn
hóp manna (sina kynslóð liklega)
og þessi hópur vill fá'eitthvað
krassandi um þá ógæfusömu
menn sem veljast til að stjórna
þessu landi okkar. Einnig þarf að
gera sem mest úr valdinu sem
angrar hina frjálsbornu kynslóð
sem nú býr við hvað mesta vel-
Bðkmennllr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Pétur Gunnarsson.
ferð sem þekkist. En þessar at-
hugasemdir verða sjálfsagt létt-
vægar fundnar og veiða Pétri
Gunnarssyni vonandi hvöt til að
herða róðurinn. Þessi orð lenda i
dagblaðamöppunni i Landsbóka-
safninu sem Pétri Gunnarssyni er
svo tiðrætt um, en enn betra væri
ef fisksalarnir notuðu blaðið til að
pakka inn fiski.
Ég veltist ekki um af hlátri
þegar ég las Punktur punktur
komma strik, en ég brosti stund-
um af litsterkum lýsingum höf-
undarins á bíóferðum, Tívóli,
sambúð fólks. I frásögnum af
hinu harmræna i lífinu kemur
fram undarleg kaldhæðni. Höf-
undurinn er hræddur við að gráta
i sögunni, stendur I eins konar
fjarlægð frá þvi sm honum sjálf-
um er nákomið. Kannski er þetta
nýr tónn, kannski er hér lærdóm-
ur frá Guðbergi sem er þó mun
eldri en Pétur? Kannski erþetta
bara undirstrikun þess að lifið er
bara tívólí þrátt fyrir að afar deyi
og stúlkur drukkni i sundlaugum
og þrátt fyrir allt?
En fyrir alla muni lesið Pétur
Gunnarsson. Það er ósvikinn rit-
höfundur sem skrifar til dæmis
svona: „Leikskólarnir buðu upp á
ónýta strætisvagna og kellingar
sem spiluðu á gitara. I Litludeild-
inni voru börnin upp á eigin spýt-
ur, sambandslaus eins og mikil-
menni. I Miðdeildinni minntu þau
á lítil vélmenni, vélbarn kom
labbandi, hrifsaði af fóstrunni
munnhörpu og rak upp í hana
kubb. önnur kvakaði „Komdu
hingað krummaskinn", þangað til
hún var lamin i hausinn með hjól-
hestapumpu. I Stórudeildinni
gerðu strákarnir ekki annað en
mæla á sér typpið og pissa í kross,
harðneituðu hinsvegar að kúka,
af ótta við að verða teknir fyrir
stelpu að pissa."
Þannig mætti tína mörg brot út
úr Punktur punktur komma strik.
Gylfi Gislason hefur teiknað
snjallar myndir í bókina eins og
hans var von og visa. Ég nefni
sem dæmi forsiðumyndina af
gamalli komu með vindil, tvifara
Winstons Churchills.