Morgunblaðið - 04.12.1976, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 4. DESEMBER 1976
\
Hugleiðingar
eftir
frímerkjauppboð
FRlMERKJAUPPBOÐ Félags
frfmerkjasafnara var haldið
sfðastliðinn laugardag, en frá
þvf var sagt í frfmerkjaþætti
blaðsins þann dag.
Uppboðið var fjölsótt þrátt
fyrir stuttan undirbúningstfma
undir það. Hins vegar var
óvenjudauft yfir flestum boð-
um. Af 242 númerum fékkst
ekkert boð f 89 — eða rúmlega
þriðjung þeirra. Vafalaust
liggja margar ástæður til þessa.
Ég spurði nokkra uppboðsgesti,
hver væri skoðun þeirra á
þessu, og voru svörin næsta lfk.
Frímerkjakaupmenn . álíta
þennan tíma óheppilegan, bæði
sfðast f mánuði, þegar aurar
velflestra eru uppurnir, og svo
jólin fram undan með miklum
útgjöldum. Þá er skoðun allra,
sem ég hef rætt við, sú, að sölu-
skattur fæli menn frá að bjóða f
dýru hlutina. Það er opinbert
leyndarmál, að menn vilja held-
ur semja um að ganga inn f
boðin eftir á og losna þannig
við 20% söluskatt. Og þá lái ég
engum. Hér verður söluskattur
þvf heimill á eðlilegum og heil-
brigðum viðskiptaháttum.
Einnig má benda á þá stað-
reynd, að þessi frfmerkjaupp-
boð eru í reynd eins konar
skiptisamkoma milli frfmerkja-
safnara. Flest frímerkjaefnið
er sem sé komið frá söfnurum,
sem eru að losa sig við það til
þess að geta fengið annað f stað-
inn. Þetta er þess vegna eins
konar skiptaverzlun eins og
gerist á frímerkjafundum, en á
þeim fundum dettur engum í
hug að tala um söluskatt, jafn-
vel þótt ekki sé skipt merki
fyrir merki, heldur selt fyrir
einhverja f járhæð.
Vafalaust er flest rétt í því,,
sem að framan greinir um trega
sölu á sfðasta frfmerkjaupp-
boði, en það skýrir samt örugg-
lega ekki allt. Ég held hér þurfi
að endurskoða ýmislegt f ljósi
fenginnar reynslu. Benda má á,
að frímerkjauppboð var haldið
fyrir réttu ári — eða 29. nóvem-
ber 1975, þ.e. rétt fyrir mánaða-
mót og jól. Á því uppboði voru
224 númer, og gengu aftur til
baka 16 — eða um 7%. Gaman
hefði ég af að heyra álit frí-
merkjamanna á þessum mis-
muni á einu ári og um leið,
hverjar orsakir þeir telja liggja
hér að baki.
Við skulum svo líta örlítið á
niðurstöðu sfðasta uppboðs.
Dýrasta uppboðsefnið, nr. 83,
Alþingishátíðarmerki (al-
menn) f fjórblokk, sem metið
var á 150 þús. kr., en boðið
lægst fyrir 130 þús. kr., seldist
ekki. Dýrasta númerið, sem
slegið var, voru fjórblokkir af
Gullfossmerkjum 1931/32, en
þær fóru á lágmarksboði, 80
þús. kr. Næst kom fjórblokk af
Alþingishúsinu 1952, sem sleg-
in var á 66 þús. kr., og má telja
það mjög gott verð fyrir kaup-
andann — eða með söluskatti
79.200 kr. Eftir sfðustu heimild
minni er söluverð slfkrar blokk-
ar komið eitthvað yfir 100 þús.
kr. hér heima. Þá fór tvennd
(par) af yfirprentuðu frímerki
frá 1930, 10 Kr./5 kr. Tveggja
kónga (frá 1907) á 40 þús. kr.
Er alltaf töluverð eftirspurn
eftir yfirprentuðum merkjum
frá 1921—30, einkum þó háu
verðgildunum og þá helzt, þeg-
ar þau eru vel stimpluð frá
notkunartfma þeirra. Þá seldist
3 sk. frímerki, raunar eftir-
stimplað á Sveinsstöðum f
Þingi, á 25 þús. kr. Er það alveg
sæmilegt verð fyrir kaupand-
ann, að mfnum dómi, þvf að
ekta stimpluð merki af þessu
verðgildi eru mjög torfengin.
Ég spáði því í frfmerkjaþætti
mfnum fyrir viku, að fyrsta-
dagsumslög fyrir 1940 og hvers-
dagsbréf frá svipuðum tíma
gætu farið á töluvert hærra
verði en þau voru metin á til
lágmarksboðs. Bréf það, sem
myndin var af f þættinum, var
Frímerki
eftir JÓN
AÐALSTEIN
JÓNSSON
slegið á 3 þús. kr., en lágmarks-
verðið var 1200 kr. Umslag með
20 aura Safnahúsi (frá 1925),
stimplað í Hafnarfirði fór á
2800 kr. (metið á 1800 kr.) og
annað umslag með sams konar
merki, sent frá Isafirði, fór á 6
þús. kr. (metið á 3800) og
þriðja bréfið með sama merki,
sent með skipi (svonefnt-skips-
bréf), var slegið á 8 þús. kr., en
metið til uppboðs á 4500 kr. Af
þessum dæmum er alveg ljóst,
að frfmerkjasafnarar sækjast
meira en áður eftir heilum um-
slögum með frfmerkjum á, og á
meðan markaðurinn fullnægir
ekki eftirspurn, má búast við
hækkuðu verði þeirra.
Þá er einnig ljóst, að stimplar
ýmissa bréfhirðingastöðva,
ekki sízt þeirra, sem er löngu
niður lagðar, eru eftirsóttir. Þó
virðist mér svo sem markaður
fyrir marga tölustimpla sé að
verða mettur. Er það að vonum,
því að bæði hefur framboð
þeirra aukazt sfðustu árin og
svo er fjöldi þeirra, sem safnar
þeim, nokkuð takmarkaður hér
á landi.
Jólamerki
Þá er desembermánuður
Sigurður P. Gestsson býður upp sjaldgæft frfmerki.
Þýzkir
verdbólgusedlar
Seint gleymist mér víst 16.
júnf 1951. Hófi stúdenta frá
Menntaskólanum í Reykjavík.
Þarna var að útskrifast góður
og samheptur kjarni stúdenta.
Hófið var stórkostlegt og við
nýstúdentarnir, náttúrulega,
miðdepillinn, að við héldum.
En það var bara einn maður
sem stal frá okkur sennunni
þetta skiptið. Það var Pétur A.
Jónsson, óperusöngvari. Þetta
var f eitt seinasta skiptið, sem
Pétur kom fram opinberlega,
en hann var þarna að halda upp
á sitt 45 ára stúdentsafmæli. Og
Pétur söng svo vel og svo mikið,
að salirnir á Hótel Borg bók-
staflega sprungu af sönggleði
hans.
Ég þekkti til Peturs frá for-
eldrum mfnum. Hafði oftsinnis
heyrt hvflfkur afburðar-
söngvari og listamaður hann
var og ég hafði lfka heyrt um
það, þegar peningarnir hans
gufuðu upp f óðaverðbólgu
eftirstríðsáranna í Þvzkalandi.
Pétur Á Jónsson var mesti
óperusöngvari, sem tsland hef-
ir alið. Hann hélt marga kon-
serta um allt land, en flesta f
Bárubúð, húsi við norðurenda
Tjarnarinnar, sem nú er rifið.
Hann fyllti Bárubúð af söng svo
brakaði í húsinu. Pétur var
jafnvigur á að syngja Wagner
og Verdi, sem fáum söngvurum
er gefið. Þjóðverjar eignuðu
sér hann og kölluðu „unser
Peter“. Pétur söng um 60 hlut-
verk í óperum í Þýzkalandi og
gefur það hugmynd um hve
mikið hann hefir sungið þar þvf
mörg hlutverkin söng hann yfir
50 sinnum. Atvikin höguðu þvf
svo til, er þeir báðir áttu kost á
þvf Lauritz Melchior og Pétur,
að fara til Metropolitan óper-
unnar og syngja þar, að Lauritz
fór vegna forfalla Péturs.
Lauritz Melchior starfaði sfðan
við Metropolitan í mörg ár og
hlaut heimsfrægð. Pétur A.
Jónsson kom alkominn heim til
tslands árið 1932. Hans mikla
list fór til alltof lftils fyrir eftir-
lifandi kynslóðir þvf grammó-
fónninn var enn á sfnum
bernskuárum þegar Pétur var
upp á sitt bezta. Pétur hafði
stórtekjur á Þýzkalandsárum
sfnum, en allt f einu varð hann
félaus. Hvernig mátti þetta
vera?
Sumarið 1923 eyðilagði verð-
bólgan í Þýzkalandi alla pen-
ingana hans. Pétur hafði geymt
sfna peninga f banka en hafði
ekki komið þeim fyrir f fast-
eignum. Það höfðu aftur á móti
Gyðingarnir þýzku gert, og áttu
fljótlega annað hvort hús, eða
meira, í Berlín og björguðu sér
því frá óðaverðbólgunni og
græddu á henni um leið ein-
hver kynstur. Það var meðal
annars þetta sem kynti undir
Gyðingahatrinu hjá þjóðverj-
um. En óðaverðbólgan varð
meiri, en menn höfðu þekkt og
því var kannske ekki nema von
að menn væru óviðbúnir þess-
um ósköpum.
Pétur sem Lohengrin i
„Lohengrin"
Ég get nefnt dæmi um verð-
bólguna frá þeim árum, og ef
einhverjum finnst við hafa við
verðbólgu að stríða skal þeim
bent á að gera samanburð. Árið
1914, við upphaf fyrri heim-
styrjaldarinnar, var gengið
þannig að 4.20 rfkismörk voru
fyrir einn dollar.
I nóvember 1918 voru 7,43
mörk fyrir 1. dollar, í febrúar
1920 voru 100 mörk fyrir 1
dollar, í nóvember 1921 voru
263 mörk fyrir 1 dollar, i ágúst
1922 voru 1135 mörk fyrir 1
dollar, í janúar 1923 voru
18.000 mörk fyrir 1 dollar, f
september 1923 voru
100.000.000 fyrir 1 dollar, í nóv.
1923 voru 4.200.000.000.000
fyrir 1 dollar.
Seðlaveltan fór vaxandi sam-
hliða gengishruni marksins.
Frá lokum ársins 1922 til
nóvember 1923 óx hún frá rúm-
lega einni billfón (12 núll) til
rúmlega 500 trillfóna (18núll).
En auk rfkisbankans voru ótal
aðilar sem gáfu út sína eigin
seðla. Þetta voru bæjarfélög,
jarnbrautarfélög, póstþjónusta
og ýmis fyrirtæki. Var þessi út-
gáfa eins og olía á verðbólgu-
bálið. Prentun rfkisbankaseðl-
anna krafðist stórkostlegrar
skipulagningar. Á þessum ár-
um voru starfsmenn Ríkis-
bankans 7.500. Auk þess voru í
þjónustu bankans 30 pappfrs-
framleiðendur, 30 prentverk f
einkaeign og 29 prentmynda-
gerðir. Allir þessir aðilar stóðu
að framleiðslu rfkisbankaseðla.
Fólk sem hafði fastar tekjur,
eftirlaunafólk, eða þeir sem
geymdu fé sitt á banka var al-
gjörlega rúinerað.
Það tókst þó að lokum að
stöðva gengisfellinguna. Við 4,2
billjónir marka fyrir einn
dollar. Var þetta í nóvember
1923 og hægt var að gera eina
billjón rfkismarka að einu
(nýju) rentumarki. Það var
þessi ringulreið öll, sem skap-
aði jarðveginn fyrir Hitler og
hans hyski.
Það er náttúrulega ómögu-
Pétur sem Radames f Aida.
legt að setja sig í fótspor þeirra
Þjóðverja, sem urðu vitni að
því, að kaffibollinn, sem þeir
voru að drekka á gangstéttar-
kaffistofunni fór frá 5000
mörkum uppí 8000 meðan þeir
drukku kaffið úr bollanum.
Pétur Á. Jónsson segir frá því í
ævisögu sinni að launin fyrir
söng f óperunni eitt kvöldið
hafi ekki einu sinni dugað til að
borga morgunkaffið daginn eft-
ir. Á endanum var allt meira og
minna háð vöruskiptum. Til
dæmis kostaði rakstur hjá rak-
ara 2 egg, og klipping 4 egg.
Hvers kyns var svo þessi óða-
verðbólga. Verðbólga er
sannarlega ekki nýtt fyrirbæri í
mannkynssögunni. Heldur ekki
verðbólga sem kemur eftir strfð
eða herför og kostað hefir land
mikið í herútbúnaði og mála.
Þessi verðbólga var þó komin
frá stjórnarherrunum í Berlín.
Þeir áttu samkvæmt Versala-
samningunum frá 1918 að