Morgunblaðið - 05.06.1977, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 1977
„Aflinn varnú yfirleitekki mikill
en eittsinn fengum við þó 4 lúður”
„Nei. ég fylgist lítt med nú
orðið. Ég er líka orðinn 8.3 ára
gamall og því alveg kominn út
úr. En það fer ekki fram hjá
manni að aðstaðan á skuttogur-
unum í dag er öll miklu betri
en hún var f minni tíð á For-
setanum og Skúla fðgeta. Nú er
allt gert í skjóli, en í gamla
daga var maður opinn fyrir öll-
um sjóum og veðrum.
Það var t.d. einu sinni á For-
setanum að við vorum næstum
farnir fyrir borð er við vorum
að ba-ta til hlés. Kvika kom á
hann og skellti honum á
hliðina svo að skipið fylltist af
sjó upp undir brú en við vorum
á dekkinu og svo furðulega
vildi til, að ekki sakaði okkur.
Þetta var vestan við land, út-
undir llala.“ Þannig mælti
Hjörtur Bjarnason fyrrum
sjómaður í spjalli við Morgun-
biaðið nýverið, en Hjörtur er
nú vistmaður á Hrafnistu.
Hjörtur var hinn hressasti er
við ræddum við hann og ber
hann það alls ekki með sér að
hann sé orðinn 83 ára gamall,
eins og hann sagist vera.
Hjörtur sagðist hafa komið á
Hrafnistu 1968 og alltaf kunnað
vel við starfsfólk og
aðhlynninguna sem það veitti.
En hann sagði að meðal vist-
manna væru náttúrulega
margir mísjafnir sauðirnir eins
og gerist og gengur. Helzt vildi
Hjörtur finna eitthvað að
læknisþjónustunni. ,,Það eru
spítalarnir sem hjarga
heimilinu," sagði hann. „Það er
varla að hægt sé að tala um
læknisþjónustu hérna á
heimilinu. Ef einhver kennir
sér meins þá er hann fluttur á
spítala til rannsóknar," bætti
hann við. Aðeins er einn maður
á Hrafnistu sem Hjörtur hefur
verið saman í skiprúmi með. En
hann sagði okkur að flestir vist-
manna hefðu átt svipaða
sjómannstíð og hann, og því
væri oft spjallað um liðna tíð og
fyrrum happafley.
Hjörtur sagðist vera Akur-
nesingur í húð og hár. „Ég
fæddist þar árið 1894, á
Gneistavöllum, og var þar alla
tíð til 1953 að ég flutti í bæinn.
Faðir minn var járnsmiður á
Akranesi," sagöi Hjörtur.
A SJOINN
9 ÁRA GAMALL
— Stundaði faðir þinn ekki
sjóinn jafnframt?
„Jú það gerði hann og ég
fékk mín fyrstu kynni af
sjónum einmitt hjá horrum.
Hann átti opinn árabát,
karlinn, og byrjaði ég með
honum er ég var 9 ára gamall.
Þetta er sem sagt um alda-
mótin, en þá voru engir vélbát-
ar á Akranesi. Mig minnír að sá
fyrsti hafi reyndar ekki komið
fyrr en um 1914, en hann áttu
þeir Ásmundur á Háteig, Einar
i Nýlendu og einnig Hákon
Halldórsson, að ég held,“ sagði
Hjörtur.
— Var þetta stórútgerð hjá
föður þírtpm?
„Nei, ekki var þaö nú. Við
vorum bara tveir á. Við fórum
vanalega bara með eina skötu-
lóð eða lúðulóð. Svo lágum við
lengur á milli, meðan lóðin Iá.
Aflinn var nú yfirleitt ekki
mikill. Við fengum þó einu
sinni 4 lúður, að ég man, og
rerum við með þær til Reykja-
víkur. Við fórum með aflann til
Reykjavíkur þá, þvi við fengum
meira fyrir hann þar og gátum
losnað við hann strax hjá
einum manni. Þeir keyptu
þetta af okkur fisksalarnir."
— Voruð þiö ekki lengi að róa
til Reykjavikur?
„Jú þetta var langur og
strangur róður til Reykjavíkur
og upp eftir aftur. Við hófum
róður vanalega um klukkan sex
aö morgni, og ef við fórum til
Reykjavíkur þá vorum við ekki
komnir til Akraness aftur fyrr
en klukkan átta að kvöldi,"
sagði Hjörtur.
Iljörtur Bjarnason
A SKÚTI RNAR
13 ARA GAMALL
Hjörtur Bjarnason sagði
okkur að sennilega hefðu verið
um 600 manns á Akranesi um
aldamótin og þar hefði allt
mannlíf snúizt um sjómennsku.
„Það snerist allt í kringum sjó-
inn í þá daga,“ sagði hann. „Og
þegar skúturnar komu þá fóru
allir sem vettlingi gátu valdið á
þær. Ég fór t.d. sjálfur á skútur
þegar ég var þrettán ára
gamall, en þá réðst ég sem
háseti á skútuna Millie sem Sig-
urjón Ólafsson frá Fellsöxl var
með. Það voru gjarnan 26—28
manns á hverri skútu, en á
þeirri stærstu voru 34 eða 35 á,
en hana átti Björn Ólafsson.
Var það stærsta skúta Is-
lendinga, 105 tonn að stærð.
Áhafnirnar minnkuðu nú samt
þegar mótorbátarnir komu til
sögunnar. Við vorum nú yfir-
leitt ekki nema 11 á mótor-
bátunum, á lfnunni, þ.e. 4—5 á
sjónum og hinir í landi við beit-
ingu.“
— Hvert sóttuð þið helzt á
skútunum?
„Það var náttúrulega helzt
sótt austur á Banka (Selvogs-
banka). En við fórum einnig
vestur fyrir land og jafnvel
norður fyrir líka. Nú ef hann
blés af norðan þá var vinsælt að
leita upp undir Krísuvíkur-
bjargið, því þar þurfti maður
ekki nema að renna rétt undir
sjávarflötinn þá var þar allt
fullt af vænum fiski. En þetta
var bara hægt þegar hann var
af norðan því aðeins þávar
hægt að sigla upp undir af
einhverju öryggi.
Við vorum bara með hand-
færi á skútunum. Vinnudagur-
inn var oft langur. Þegar bjart
var þá var staðið við baujuna
meðan nokkur fiskur fékkst.
Við fiskuðum svo til eingöngu
þorsk, stóran og vænan þorsk.“
AFSKÚTUNUM
TIL HARALDS
— Fórstu á mótorbátana af
skútunum?
„Já, já. Ég fór á þá. Haraldur
Böðvarsson átti þá nokkra báta
sem hann gerði út frá Sand-
gerði. Þetta voru 10 og 11 tonna
bátar og var ég á þeim iengi,
eða þar til ég lærði til mótor-
ista. Fór ég þá á stærri báta
Haralds. Fyrst varð ég vélstjóri
á Keili, en síðan á snurvoð á
Reyni, Ver og Ægi. Já, já, við
vorum einmitt fyrstir til að
veiða með snurvoð. Fyrsta
snurpunótin sem kom til
landsins sem hringnót var í
eigu Haralds Böðvarssonar.
Það var oft gaman í þá daga á
síldinni og þá sérstaklega eftir
að snurvoðin kom.“
NÆSTUM ÞVt
FYRIR BORÐ
— Lentir þú aldrei í svaðil-
förum eða ævintýrum?
„Það efur nú oft gefið hressi-
lega á hátinn, án þess að menn
séu nú að lifa á því lengi. En ég
var sjálfur hætt kominn einu
sinni. Var þar i túrnum áður en
mannskaðaveðrið 1925 kom, en
þá var ég á Síríusi gamla útaf
Horni, en hann gerðu þá
Helliers-bræðurnir út frá
Hafnarfirði. Við fengum voða-
legan sjó á okkur og fóru öll
lifrarfötin út og kastaðist
fiskur til í lestum þannig að
skipið lagðist á hliðina. Hurðir
og gluggar fóru úr brúnni í
látunum og vorum við kallaðir
upp til að hreinsa. Það voru víst
2—3 tunnur eftir á dekkinu. Ég
var að bjástra við þær þegar
einn brotsjórinn ríður yfir.
Höfðu allir hlaupið inn og lokað
dyrum er vart varð við hann en
ég var ekki látinn vita. Hljóp ég
til en kom að læstum dyrum. I
þann mund ríður sjórinn yfir
og gríp ég þá i handrið sem
þarna var við eldhúsið. Þegar
sjórinn hopar þá er ég klofvega
á lunningunni eftir lætin, og
munaði þvi ekki miklu að sjór-
inn hrifsaði mig í það skiptið.
Maður lenti næstum því fyrir
borð, en þó bara næstum.
VIÐ BJÖRGUN
POURQUOI PAS?
Svo var það jú, að ég var
viðstaddur björgunina á Pour-
qoui pas? sem strandaði vestur
á Mýrum, í Straumfirði. Ég var
þá 2. vélamaður á Ægi. Við
höfðum farið í róður um
morguninn, á reknet, en snúið
við vegna veðurs. A heimleið
mættum við þessu franska
rannsóknaskipi er við vorum að
koma inn í Garðsjóinn. Þetta
var tréskip, voða stórt
þrímastra skip og fallegt.
Skipið mölbrotnaði á strand-
inu i Straumfirðinum. Þeir
höfðu kastað akkeri, og það
stóð þannig á að akkúrat þegar
þeir voru búnir að láta renna út
þá hjó skipið á einu skerinu að
framan og á hinu að aftan. Þar
liðaðist skipið fljótt og gersam-
lega í sundur. Það voru ekkert
nema möstrin eftir þegar við
komum að. Likin flutu þarna
um allt í beltunum en einn
maður bjargaðist. Hann flaut á
landgengi í land og var bjargað
af manni sem var fyrir i
fjörunni áður en við á Ægi
komum að.“
— Hvernig stóð á strandinu?
„Hann tók bara hreint og
beint feil á vitum. Sennilega
hefur hann talið Akranesvit-
ann vera annaðhvort Gróttu
eða Garðskagavita. Likast til
hefur hann haldið Akranes-
vitann vera Garðskagavita og
talið sig vera inn á Gróttu, og
þá nógu innarlega til að leggj-
ast fyrir.“
NÝSKÖPUNARTOGARARN-
IR
MIKIÐ FRAMFARASTÖKK
Við hefðum sennilega getað
talað endalaust um hið franska
rannsóknaskip og illviðri á
sjónum, því Hjörtur virtist hafa
af nógu að taka eftir tæplega 50
ára sjómennsku. A sjómannstíð
sinni var hann bæði á iitlum
árabát, skútum, mótorbátum
svo og auðvitað á togurum.
„Ég var á mörgum togurum,
þar á meðal Skúla fógeta og
Forsetanum (Jóni forseta). Ég
minnist þessara tveggja togara
mest. Þetta voru happaskip,
sérstaklega Skúli, en þá var
Gísli Halldórsson frá Meiða-
stöðum með hann. Ég var á
Forsetanum með Ólafi heitnum
ísleifssyni. Þegar Forsetinn
strandaði á Stafnesi var ég
staddur í Sandgerði. Bjargaði
ég öllum þeim sem komust af
togaranum i strandinu.
Já, þetta voru happaskip
bæði tvö. Áldrei held ég t.d.
Gísli hafi rifið möskva á
Bankanum, þótt í kringum
hann væru allir að rífa og tæta
sin veiðarfæri. Hann virtist vita
alveg hvernig hraunið lá,
karlinn. Annars virtist aflasæld
fara meira eftir heppni ein-
stakra manna og skipa, en ekki
eftir neinni hjátrú. Það er alla
vega mitt mat og skoðun.“ sagði
Hjörtur.
Hjörtur sagðist hafa hætt
sjómennsku um það leyti sem
nýsköpunartogararnir voru að
koma til sögunnar. „Þeir voru
heldur betur stökk fram á við
hvað alla aðstöðu og tækni
snertir," sagði Hjörtur. En þeir
eru vist ekkert á við það sem
skuttogararnir eru í dag,“ sagði
hann að lokum.
ágás.
Frá kynningarbás Krabbameinsfélags Reykjavlkur i verzlanamiBstöBinni viB
Valartorg 1 Reykjavík.
Krabbameinsfélag
Reykjavíkur kynnir
starfsemi sína
Um þessar mundir kynnir
Krabbameinsfélag Reykjavlkur starf-
semi slna I kynningarbás I nýju
verzlanami&stöðinni við Vallartorg,
Austurstræti 8. Liggja þar frammi
fjölritaSar upplýsingar um félagiS og
blöS og bæklingar, sem félagiS hefur
gefiS út. Á veggjum eru myndir frá
samstarfi félagsins viS skóla um bar-
áttuna gegn reykingum. Starfs-
maSur félagsins er I básnum kl.
13—18 og veitir upplýsingar, tekur
á móti áskriftum aS Fréttabréfi um
heilbrigSismál og skráir nýja félaga.
Þá eru þar seldir happdrættismiSar I
happdrætti félagsins , sem dregiS
verSur I 17. júnl n.k. og eru tvær
bifreiBar I vinning Loks er hægt aS
fá ókeypis llmmiSa sem Samstarfs-
nefnd um reykingavarnir hefur gefiS
út.
Óskar Vigfús-
son, formaður
Sjómanna-
sambands
r *
Islands
„Sjómenn
veriðhapp
líkurnar
„Það þarf vart að segja
frá hvaða mál er efst á
baugi hjá okkur sjó-
mönnum þessa stundina,
að sjálfsögðu eru það
kjaramálin. Hins vegar
er það svo, að sjómenn
Ifta á sjómannadaginn
sem sinn hátfðisdag, en
ekki kröfudag. Þeir sem
tækifæri hafa koma sam-
an en sumir losna þó
ekki frá hinu daglega
amstri til sjós,“ sagði
Óskar Vigfússon, for-
maður Sjómannasam-
bands tslands, þegar við
ræddum við hann á skrif-
stofu Sjómanna-
sambandsins einn morg-
un í fyrri viku, en þá var
Óskar að undirbúa samn-
ingafund.
„Sjómannadagurinn er fyrst
og fremst hátíðsdagur, “ segir
Óskar og kveikir sér í pfpu, og
bætir siðan við. „Hins vegar er
það svo, að sjómenn líta
kannski á þennan sjómannadag
með öðrum hætti en sjómanna-
daga undanfarin ár, með tilliti
til þeirra skuggalegu stað-
reynda, sem koma sífellt betur i
ljós, og á ég þar við minnkun
fiskistofnanna. Sjálfur tel ég
það eitt af stærstu vandamálum
þjóðarinnar hve fiskstofnarnir
eru orðnir litlir. Það verður að
taka rétta stefnu í fiskvernd-
unar- og veiðimálum.“
— Eigið þið ekki samleið með
útgerðarmönnum f þessu máli?
„Jú, það er rétt og við höfum
að sjáfsögðu rætt þessi mál við
L.t.U. Útvegsmenn og sjómenn
hafa átt og eiga vissa samleið á
þessu sviði. Staðreyndin er
samt sú, að okkar hugmyndir
og annarra fara ekki alltaf sam-
an. Sjómenn hafa tekið mjög
svo undir aðvaranir fiskifræð-
inga og reynt að benda á I hvert
óefni er komið.“
— Sem sagt, fiskíleysið er
eitt aðalvandamál íslenzkrar
sjómannastéttar?
„Með tilliti til þess, sem ég
hef sagt, þá er það svo. Sjó-
menn munu á næstunni haga
sínum málum eftir þvi til hvaða
aðgerða verður gripið i fisk-
verndunarmálum, en eins og að
likum lætur munu sjómenn lfka