Morgunblaðið - 05.06.1977, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JUNl 1977
35
ÐINGAR
NANNA
Morgunblaðid sneri sér í tilefni
sjómannadagsins til vísindamanna hjá
Hafrannsóknastofnuninni og bað þá,
sem fjalla um helztu nytjafiskstofna okkar,
að svara í stuttu máli spurningu um hver
staða hvers og eins stofns væri og hverjar
horfurnar væru.
Tóku þeir mjög ljúfmannlega í þá ósk, en þó
iskur, humar, rækja og lúða út undan. Svör vísindamannanna fara hér á eftir
Spærlingur
eftir Gunnar Jónsson
• Spærlingsveiðar hafa verið stundað-
ar hér við land við suðurströndina síð-
an árið 1969. Aðalveiðisvæðið hefur
verið í Háfadjúpi austan Vestmanna-
eyja og vestan og norðvestan Surtseyj-
ar en einnig hefur spærlingurinn verið
veiddur í Skaftárdjúpi, Breiðamerkur-
djúpi, við Eldeyna og víðar. Árlegur
afli hefur verið frá 40 tonnum upp i 28
þúsund tonn. Mjög erfitt er að segja til
um stofnstærð spærlings á íslandsmið-
um. Bæði er að hér er um mjög stutt-
lífa fisktegund að ræða — spærlingur-
inn verður aðeins 5 ára gamall í hæsta
lagi — og auk þess er afli sá sem
kallaður er spærlingur oft að töluverðu
leyti smár kolmunni blandaður öðrum
fisktegundum eins og t.d. sandkola,
skrápflúru, tindaskötu o.fl. Áætlað hef-
ur verið á óhætt sé að veiða 50 þúsund
til 100 þúsund tonn árlega af spærlingi
á Islandsmiðum og því ekkert til fyrir-
stöðu að auka veiðarnar frá því sem nú
er spærlingsins vegna, en aðalhættan
við spærlingsveiðarnar er fólgin 'ýmis-
konar aukaafla sem óhjákvæmilega
hlýtur að veiðast með spærlingnum og
er þar mest hætta á ýsuseiðum, smá-
ýsu, síld og humri. Hefur m.a. orðið að
loka veiðisvæðum af þessum sökum og
síðast í maí s.l. er allar spærlingsveiðar
voru stöðvaðar í vikutima. Það er þvi
nauðsynlegt að fylgjast nákvæmlega
með spærlingsveiðunum. Einnig er
verið að vinna að nákvæmari útreikn-
ingum á stofnstærðinni.
eftir Jakob Magnússon
0 Heildaraflinn i Norðausturatlants-
hafi hefur verið tiltölulega stöðugur
það sem af er þessum áratug. Þetta á
þó ekki við um islenska ufsastofninn.
Ufsaveiðin við ísland hefur farið stöð-
ugt minnkandi þetta tímabil. Hún var
137 þús. tonn árið 1971 og hefur aldrei
verið meiri fyrr né siðar, en var komin
niður í 79 þús. tonn árið 1974.
íslenzki ufsastofninn er talinn full-
nýttur og gefa af sér hámarksafrakst-
ur. Ástæðan fyrir þessari minnkun afl-
ans á undanförnum árum er fyrst og
fremst röð af lélegum árgöngum. Ann-
ars eru oft miklar sveiflur í ufsagöng-
um og eru dæmi þess, að heilir árgang-
ar hafi svo til horfið af Islandsmiðum.
Hlutdeild íslendinga í ufsaaflanum
hefur aukist verulega á síðasta áratug
frá því að vera um 38% aflans árið
1967 upp i að vera tæp 70% tvö síðustu
árin. Auk íslendinga hafa v-þjóðverjar
og bretar tekið mest af ufsanum hér
við land.
Vegna lélegs árangurs af ufsaklaki
undanfarinna ára hafa fiskifræðingar
talið æskilegt að minnka heildarhfsa-
aflann nokkuð frá því sem hann var á
sl. ári, eða í 68 þús. tonn árið 1978.
Ekkert bendir til þess, að sterkir ufsa-
árgangar séu í uppsiglingu og er því
nauðsynlegt að reikna með frekar
minnkandi ufsaafla næslu árin.
eftir Hjálmar Vilhjálmsson
0 Margir hafa fylgst af áhuga með
loðnuveiðunum seinasta áratuginn eða
svo og ört vaxandi þýðingu þessarar
fisktegundar fyrir íslenskan sjávarút-
veg. Saga loðnuveiðanna er þó raunar
verulega lengri en þetta. Loðna hefur
sem sé verið veidd viða í landnætur og
háfa og tínd á fjörum og notuð til beitu,
skepnufóðurs og jafnvel manneldis, frá
því fyrir aldamót og sums staðar leng-
ur.
Eins og oft hefur hent voru íslend-
ingar furðu seinir til hagnýtingar
loðnunnar í stórum stil. Þrátt fyrir
fordæmi norðmanna um loðnuveiðar
til bræðslu allt frá 1953 og jákvæðar
tilraunir, sem gerðar voru á vegum
Fiskifélags íslands árið 1958, hefjast
ekki bræðsluveiðar á loðnu hérlendis
fyrr en um miðjan 6. áratuginn. Ástæð-
ur þessa seinagangs má að öllum lík-
indum að verulegu leyti rekja til þess,
að fram að þeim tima beindist aðal-
áhugi manna að síldveiði og að veiði-
tækni sú, sem nú er almennt notuð, var
ekki fullþróuð fyrr en þetta.
I töflunni hér á eftir sést loðnuaflinn
á árunum 1964—1977 og af henni má
að nokkru ráða þróun loðnuveiðanna
þetta tímabil og hvert stefnir í framtíð-
inni
Loðnuafli íslendinga í þús. tonna árin
1964—77
> T3
- g> U 1 1 s 1 á * 1 3 I "C k u 1 c JS !3 te “ i < É ■© Z £ \U 1 s 1 1 5 > 1 © * = c oe -2. c © .. 111 Q Z “
Ár Samt.
1964 8.6 8.6
65 49.7 49.7
66 124.5 124.5
67 97.2 97.2
68 78.1 78.1
69 170.6 0.2 170.8
1970 188.8 2.0 190.8
71 182.9 182.9
72 276.5 276.5
73 345.3 95.6 440.9
74 433.8 28.1 461.9
75 335.6 122.0 3.1 460.7
76 252.1 86.6 111.4 450.1
1977 304.0 245.0 9 459.0 + ?
I byrjun voru veiðarnar eingöngu
bundnar við grunnslóðir í febrúar —
apríl, þ.e. þann tíma sem hrygningar-
gangan var við S- og Sv-ströndina.
Þetta fyrirkomulag hélst i um 8 ár,
enda þótt strax árið 1969 kæmi í ljós, að
miklar líkur voru á þvi að hægt væri að
veiða talsvert fyrir þennan tíma á djúp-
miðum austanlands. Til þessa lágu
ýmsar ástæður og er þarflaust að rekja
þær hér, en hin mikla aflaaukning sem
verður á árinu 1973 er að verulegu
leyti fengin á nýju veiðisvæði og tima.
Þetta sama ár var ennfremur stofnuð
sérstök nefnd til þess að skipuleggja
iandanir og má þakka aflaaukninguna
þessu tvennu að langmestu leyti.
Loðnuveiðar á djúpmiðum austan- og
norðaustanlands i janúar og febrúar
eru nú orðnar fastur liður í vetrar-
loðnuvertiðinni og gáfu um 45% aflans
á seinustu vertið. Þessar veiðar eru að
sjálfsögðu miklu háðari veðráttu og
hegðun fiskjarins en seinni hluta ver-
tiðarinnar. Þær gefa hins vegar mikl-
um mun verðmætari afla ef frá er talin
sú loðna, sem fer til frystingar á Jap-
ansmarkað og komin er nær hrygn-
ingu.
Með sumar- og haustveiðum seinasta
árs hófst énn nýr áfangi í nýtingu
islenska loðnustofnsins. Slíkar veiðar
höfðu tvivegis verið reyndar. Fyrst
sumarið 1969, en mistókust þá vegna
ófullnægjandi útbúnaðar. Næst var
reynt í júlimánuði 1975, en með tak-
mörkuðum árangri vegna mikils rekíss
út af vestanverðu Norðurlandi og Vest-
fjörðum. Á tímabilinu júli —desember
í fyrra veiddust alls um 111 þús. lestir
þrátt fyrir það að menn voru um margt
vanbúnir bæði til sjós og lands, og
þátttaka í veiðunum dræm á köflum.
Enda þótt isrek og illviðri kunni að
hamla sumar- og haustveiðum verulega
á köflum verða þær eflaust fastur og
áberandi þáttur í loðnuveiðum framtíð-
arinnar.
Enn er stærð íslenska loðnustofnsins
ekki þekkt að fullu þótt ljóst sé vitan-
lega að hún telst í milljónum lesta. Að
því er best verður séð hefur loðnu-
stofninum síður en svo hnignað við
þær veiðar sem á honum hafa verið
stundaðar til þessa. Sveiflur i stærð
hans hafa ekki verið áberandi, seinasta
áratuginn a.m.k. og klakrannsóknir lið-
inna .ára benda ekki til þess að svo
muni verða næstu 2—3 árin.
Framhald á bls. 33
Þorskur
eftir Jón Jónsson
0 Að undanförnu hefur mikið verið
rætt um ástand þorskstofnsins við ís-
land og áhrif veiðanna á hann. Áhrif
þessi eru með ýmsu móti, bæði liffræði-
leg og efnahagsleg. Vel þekkt er sú
staðreynd, að náið samhengi er á milli
heildardánartölunnar i stofninum og
sóknar. Hin aukna sókn hefur því m.a.
haft i för með sér minnkandi hrygning-
arstofn, Stærð hins kynþroska hluta
þorskstofnsins árið 1957 hefur verið
áætluð 1.2 millj. tonna, en var komin
niður í 237 þúsund tonn árið 1967.
Vegna gangna hrygningarfisks frá
Grænlandi rétti hann þó við og komst
upp í 673 þúsund tonn árið 1970. Síðan
hefur hrygningarstofninn minnkað ár
frá ári og árið 1976 var stærð hans
áætluð 180 þúsund tonn. Á næstu árum
eru mjög litlar horfur á göngum frá
Grænlandi þar sem sá stofn er jafnvel
enn verr farinn en hinn islenski. Verði
leyfð ótakmörkuð þorskveiði á þessu
ári, er áætlað að hrygningarstofninn
fari niður í 150 þús. tonn árið 1978.
Það er þvi mjög mikilsvert verkefni
okkar á næstu árum að byggja á ný upp
hrygningarstofninn. Að vísu eru ekki
ennþá til óyggjandi visindalegar sann-
anir um samhengi foreldrafjölda og
niðjafjölda að því er snertir ýmsa fisk-
stofna, en fiskifræðingar, jafnt útlend-
ir sem íslenskir, eru sammála um að
halda beri hrygningarstofni ákveðinn-
ar tegundar svo stórum sem mögulegt
er, til þess að hindra viðkomubrest.
Miðað við að meðalstærð hrygningar-
stofns íslenska þorksins var 600 þús.
tonn á árunum 1955—1975 hlýtur hann
í dag að teljast vera kominn undir
þetta hættumark.
Jafnhliða þessu hefur sókn okkar í
hinn óþroska hluta stofnsins aukist
mjög og veldur þvi að miklu leyti
breytt uppbygging fiskveiðiflotans.
Þesi aukna sókn hefur einnig haft í för
með sér minnkun á hinum óþroska
hluta þorskstofnsins.
Sé litið á allan stofninn, þriggja ára
og eldri, þá náði hann hámarki árið
1955 með 2.6 millj. tonnum. Með auk-
inni sókn ásamt lélegum árgöngum
minnkaði stofninn niður i 1.5 millj.
tonna á næstu tíu árum. Eins og áður
segir jókst stærð stofnsins síðan fram
undir 1970, bæði vegna aukinna
gangna frá Grænlandi og svo og vegna
sterkari árganga. Síðan 1970 hefur
heildarstofninum hrakað og var hann
talinn vera um ein milljón tonna árið’
1976.
Talið er að hámarksnýting þorsk-
stofnsins geti numið 450—500 þús.
tonnum á ári. Til þess að ná þvi marki,
þarf magn af þriggja ára fiski og eldri
að vera tvær milljónir tonna, en af
þessari tölu er áætlað að 400 þúsund
tonn séu sjö ára fiskur og eldri.
Miðað við þær tölur sem að framan
hafa verið nefndar, vantar því mikið á
að þessu takmarki sé náð.
Raunhæfasta leiðin til þess að ná
þessu marki, er að setja hámark á afla
þann, sem taka má á ári hverju. Haf-
rannsóknastofnunin hefur þegar lagt
frani tillögur um að hámarksþorskafli
á þessu ári verði 275 þús. tonn, en verði
sóknin ekki takmörkuð er áætlað að
heildarþorskaflinn geti orðið um 360
þús. tonn með þeim afleiðingum varð-
andi hrygningarstofninn, sem að frani-
an greinir.
Þess ber þó að geta, að dregið hefur
úr sókn í smáfisk, bæói með svæðalok-
unum, svo og hinni nýju möskvastærð,
155 ntm. Þessar ráðstafanir eru góðar.
svo langt sem þær ná. en varðandi
framtiðarstjórnun þessara veiða rná í
stuttu máli segja, að haldast verði i
hendur ákvæði um hámarksaflamagn
og ráðstafanir, sem stuðla að þeirri
aldursdreifingu í þorskstofninum, sem
fljótlegast hafa í för með sér hámarks-
nýtingu stofnsins.