Morgunblaðið - 23.07.1977, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JULl 1977
29
Hin þýzka deild Amnesty International hélt blaðamannafund í Dusseldorf1
f janúar s.l. með hinum 37 ára gamla, úkraínska stærðfræðingi Leonid
Plyust, sem látinn var laus til Vesturlanda árið 1976. Frá árinu 1962 og fram
til þess, að hann hóf að mótmæla sovézkum yfirvöldum eftir innrásina í
Tékkóslóvakíu, starfaði hann við þá stofnun Vfsindaakademíunnar í Úkra-
ínu, sem kennd er við „kybernitik“, en það er fræðigrein, sem „rafeindaheil-,
ar“ og „hugsandi“ vélar og slík fyrirbæri eru byggð á. Plyust var meðal |
stofnenda nefndar til varnar mannréttindum í Sovétríkjunum. Hann var
handtekinn í janúar 1972, settur í fangelsi og síðan í geðsjúkrahús. Sjúk-
sómsgreiningin þar var: „Hægfara hugklofnun með frelsunar- og siðbótar-1
hugmyndum“. Eftir að Plyust var kominn til Vesturlanda í fyrra, skýrði
hann frá ömurlegri reynslu sinni af vistinni á geðveikrahælum, og birti
Morgunblaðið allftarlega frásögn af blaðamannafundi f París 20. júní í fyrra.
24. janúar s.l. birtist eftirfarandi viðtal við Plyust í „Súddeutscher
Zeitung“:
—Eftir því að dæma, sem þér
hafið haldið fram, eftir að þér
komuð til Vesturlanda, mætti
kalla yður nýmarxista. Hvernig
skýrið þér sem marxisti af-
myndun eða afskræmingu
þeirra kenninga frá upphafi
sögu þeirra á rússneskri
grund?
„Ösigur október-bylt-
ingarinnar má kenna hinum
efnahagslegu, stjórnmála-
legu og réttarfarslegu aðstæð-
um i Rússlandi, en þróun þeirra
var mjög skammt á veg komin.
Rússland hefur aldrei þekkt
lýðræðislegar venjur og hefðir.
Þess vegna varð það að ganga í
gegnum borgaralegt lýðræði,
en bráðabirgðastjórnin réð
ekki við vandamálin. Bolsévik-
ar, sem áttu við svipaða erfið-
leika að stríða, lögðu inn á leið
Robespierres undir einkunnar-
orðunum: „Tilgangurinn helg-
ar meðalið“, inn á braut stjórn-
málalegs siðleysis. Þar með
ruddu þeir brautina fyrir Stal-
ín, fyrir ógnarstjórn, sem minn-
ir á þróun frönsku stjórnarbylt-
ingarinnar og tíma Napoleons.
Rússneski þjóðernissinninn
Schulgin sagði fyrir um það í
bók sinni, „Árið tuttugu“, að
hugsjónir hvitliðanna — sigur
rússneskunnar, viðurkenning á
því, að hinu rússneska riki yrði
ekki skipt, efling voldugs
heimsveldishers og óskoraðs
ríkisvalds — myndu sigra með
hjálp „rauðra handa". Lenin sá
þessa hættu framundan fyrir
dauða sinn. Það var þvi ekki
fyrir tilviljun, að Stalin tileink-
aði sér hið versta úr rússneskri,
sögulegri hefð: grimmd Ivans
hins skelfilega, boð og vönn rik-
isvaldsins gagnvart andlegu
lífi, ruddamennsku Péturs
mikla við að koma á endurbót-
um, geðþótta í stjórnarstefnu,
flatneskju i menningarmálum
(sósíal-realisminn) og hættu-
legust einkenni Slavastefnunn-
ar — útbreiðsluáráttuna, fjand-
skapinn gegn vestrænni menn-
ingu — sem i dag ber að nýju
hátt innan vissra hópa andófs-
manna."
— Getið þér hugsað yður, að
umbrotin i hinum vestrænu
kommúnistaflokkum gætu haft
áhrif á lýðræðislega þróun i
Sovétrikjunum?
„Ef þróunin í átt til frjáls-
ræðis innan hinna vestrænu
kommúnistaflokka, það er að
segja Evrópukommúnisminn,
er ekki herbragð í valdabar-
áttu, — ef hinir vestrænu
kommúnistaflokkar láta af
hentistefnu sinni gagnvart Sov-
étríkjunum, ef þeir taka upp
baráttu fyrir frelsi innan hinn-
ar svokölluðu sósíalísku blakk-
ar, — ef þeir í Marx nafni af-
neita hinni marxisku goðfræði,
gæti þetta haft jákvæð áhrif á
hina lýðræðislegu andstöðu i
Sovétrikjunum. Annars sé ég
fyrir hugsanlegt bandalag milli
íhaldssamra afla innan rússn-
esku andófshreyfingarinnar og
félaga Bréznevs. Hingað til
Vesturlanda kom fyrir skömmu
í heimsókn málarinn Ilja
Glasunov, fasisti og einvalds-
sinni, sem hefur hlotnazt sá
heiður að mála „foringja" sov-
ézka kommúnistaflokksins,
Bréznev. Utgefandi hins ólög-
lega, hálffasistiska tímarits,
„Wetsche" (Þjóðfundur), situr
nú í fangelsi. Hann heitir Ossi-
pov. Hann bar lof á tvo Sovét-
sinnaða fasista, rithöfundinn
Schevzov og listmálarann Glas-
unov, sem fulltrúa hins háleit-
asta i rússneskri menningu, en
verstu övinir hennar séu Gyð-
ingar og Trotskisinnar. Þetta er
ein af hinum furðulegu þver-
stæðum í Rússlandi um þessar
mundir: hinn hreinskilni Ossi-
pov situr í fangelsi, en banda-
maður hans, Glasunov, er full-
trúi rússneskar menningar á
Vesturlöndum. Þetta bandalag
KGB og fasismans er ekki til-
viljun. Fyrir skömmu var sagt í
blaði, sem úkraínskir útlagar
gefa út í Kanada, að Grigor-
enko, Solschenizyn og Plyust
væru Gyðingar — sem sagt ná-
kvæmlega það, sem KGB er
einnig að breiða út.“
—Hvað haldið þér um slökun-
ina? Og hvernig búizt þér við,
að þróunin verði í Sovétríkjun-
um í náinni framtíð?
„Sovétríkin notfæra sér slök-
unina til að treysta áhrif sín og
auka í Þriðja heiminum, en
herða jafnframt tökin í landinu
sjálfu. En þar með er ekki sagt,
að maður eigi að gefa slökunina
og Helsingfors-sáttmálann upp
á bátinn. Félagar mínir i barátt-
unni reyna að jafnmiklu leyti
að beita fyrir sig Helsingfors-
sáttmálanum sem vopni eins og
stjórnarskrá Sovétríkjanna og
Mannréttindayfirlýsingunni. í
Moskvu og Kiev hafa verið
myndaðir starfshópar til stuðn-
ings ákvörðunum ráðstefnunn-
ar í Helsingfors. Húsrannsókn-
ir hafa fylgt i kjölfarið. Án
slökunar, án raunverulegrar
minnkunar spennu getur kalda
stríðið hafizt að nýju, járntjald-
ið umlukið sovézku þjóðirnar,
ógnarveldi að hætti Stalins
blossað upp aftur bak við þetta
járntjald og meira að segja
ferði-
legur
stuðn
ingur
einn
öllu fremur, eins og Amalrik
lagði áherzlu á nýlega, stjórn-
málalegur og efnahagslegur
þrýstingur?
„Andstaðan innan Sovétríkj-
anna þarfnast hins siðferðilega
stuðnings Vesturlanda, en sá
stuðningur einn er einskis virði
án raunhæfrar aðstoðar — eins
og til dæmis af hálfu verkalýðs-
félaga, stjórnmálaflokka, sam-
taka á borð við Amnesty Inter-
national sem og frá stefnuföst-
um ríkisstjórnum lýðræðisríkja
með pólitískum og efnahagsleg-
um þrýstingi. Blöðin hafa einn-
ig veigamiklu hlutverki að
gegna i þessu efni, ef þau hætta
að ljúga og eltast við rosafrétt-
ir.“
—Margir nýútlagar eru þeirr-
ar skoðunar, að Vesturlön
standi á barmi glötunar. Eruð
þér sama sinnis?
„Ég myndi vilja taka dýpra i
árinni. Ekki aðeins Vesturlönd,
heldur allur heimurinn er á
barmi glötunar. Tortíming af
völdum kjarnorkustriðs vofir
yfir okkur, og einnig af völdum
eyðingar umhverfisins og sívax-
andi siðleysis. En ég er ekki á
sama máli og Solschenitsyn,
þegar hann kennir einasta veik-
leika Vesturlanda og hinna lýð-
ræðislegu stjórnkerfa um það,
hvernig komið sé. Mér virðist
sem allur hinn siðmenntaði
heimur sé gripinn hinum sama
borgaralega sjúkdómi: eftir-
sókninni eftir velmegun. í Sov-
étríkjunum kemur þetta mjög
greinilega fram, þar sem það
rikisauðvald, sem þar drottnar,
er í mínum augum versta teg-
und kapitalisma. En þar sem ég
er þó bjartsýnn svartsýnismað-
ur, tel ég rétt að leita að sam-
eiginlegri lausn. Og þá lausn
sýnist mér vera að finna i Prag
— sósíalismanum.“
—Það getur ekki farið fram-
hjá Vesturlandabúum, að svo
virðist sem deilur milli nýrra
útlaga að austan fari vaxandi i
sama mæli og nýjum andófs-
mönnum er sleppt til Vestur-
landa. Hverfur samstöðukennd-
in með fjarlægðinni frá heima-
vinstrisinnuðu og frjálslyndu,
lýðræðissinnuðu andófsmanna
annars vegar og hins vegar rit-
stjóra „Kontinents", Maxinovs,
útlagasamtakanna NTS eða
hinna úkranínsku fasista. En
ég sé einnig hið jákvæða við
þessar vaxandi, hugmynda-
fræðilegu deilur, þar sem föð-
urland mitt mun i framtiðinni
byggja sér frjálslegt og lýðræð-
islegt þjóðfélagskerfi. Grund-
völl fjölbreytilegs þjóðfélags
þarf þegar að undirbúa. En það
verður að gera frá sjónarmiði
gagnkvæmrar virðingar. Með^l
hinna rússnesku útlaga hefur
þó orðíð vart tilhneigingar til
nokkurs konar ritskoðunar
gagnvart hinum vinstrisinnuðu
og frjálslyndu andófsmönn-
um.“
— Hvaða vandamál látið þér
yður mestu skipta?
Mannréttindamál, og þar með
þá einnig sjáfsákvörðunarrétt
manna. Þegar til greina kom, að
skipt yrði á Bukovski og
chilenska kommúnistaforingj-
anum Corvalan, var ég hlynnt
ur þeim skiptum, þó að ég gerð
mér ljóst, hvilik óskammfeiln
og blygðunarleysi fólst í þeirr:
mannaskiptaverzlun. Ég frétti
það fyrir skömmu, að Corvalan
hefði lýst því yfir, að i Sovét-
ríkjunum væru engir pólitiskir
fangar. Bak við lás og slá sætu
þeir einir, sem hefðu brotið
gegn sovézkum lögum. Það
mun þó ekki aftra okkur frá þvi
að vinna að frelsi pólitískra
fanga í Chile, svo sem eins og
úkrainsku, pólitisku fangarnir
gerðu i einum fangabúðunum,
þegar þeir fóru fram á það, að
peningar þeir, sem þeir höfðu
unnið sér inn í búðunum með
súrum svita, yrðu sendir til
styrktar pólitiskum föngum í
Chile. Á Vesturlöndum eru
þjóðernisvandamálin jafn van-
metin og vandamál Gyðinga,
hið opinbera, sovézka Gyðinga-
hatur, vandamál þeirra þjóðar-
brota, sem flutt hafa verið
nauðungarflutningum, svo sem
Krímtatara og Volgu-Þjóðverja
er einskis virði
99
komið ’ til kjarnorkustriðs. Ef
Vesturlönd standa sem sagt
ekki fast á því, að samkomulag-
inu í Helsingfors verði fram-
fylgt, er nýtt Múnchen yfirvof-
andi eins og 1938. Því að i skrif-
stofubákni Sovétríkjanna eru
nefnilega engir menn eins og
Dubcek. Þess vegna er ekki að
vænta breytinga i frjálsræðis-
átt „að ofan“ nema fyrir þrýst-
ing að vestan. Þróunin í náinni
framtið í Sovétríkjunum er
þannig háð utanrikismálum,
þróun hinnar alþjóðlegu verka-
lýðshreyfingar og þá sérstak-
lega afstöðu hinna vestrænu
kommúnistaflokka til Sovét-
ríkjanna, og hún er komin und-
ir efnahagsástandinu í landinu
og, þó að í minna mæli se, undir
því einnig, hvers eðlis andstað-
an gegn stjórnarvöldunum
verður fyrst og fremst. Ef lýð-
ræðisrikin styðja ekki andstöð-
una i Sovétrikjunum, verður
henni óhjákvæmilega sýnd
meiri harka af yfirvöldunum
þar. Ef það verða aðeins hægri
öflin, sem beita sér i andstöð-
unni, þá munu hægri öflin ná
yfirhöndinni bæði í stjórnar-
kerfinu og í stjórnarandstöð-
unni.“
—Hvaða stuðningur af hálfu
Vesturveldanna haldið þér að
yrði áhrifamestur? Hinn sið-
ferðilegi fyrst og fremst eða
Leonid Plyust.
landinu eða öllu heldur, hefur
fjarlægðin að heiman í för með
sér nákvæmari skilgreiningu á
persónúlegum skoðunum
manna, sem síðan kemur fram í
ritdeilunum?
„í Sovétríkjunum sjáum við
aðeins hinn eina, sameiginlega
óvin. En í útlegðinni fer það,
sem greinir á milli lýðræðis-
sinnaðra og ihaldssamra and-
ófsmanna, fyrst að skipta veru-
legu máli. Það er einnig að
nokkru leyti komið undir
bandamönnum okkar í vestri.
Ég fæ ekki séð neinn mögu-
leika á samvinnu milli hinna
Útlægi andófemaðurinn Leonid Plyust
ræðir andstöðuna innan Sovétríkjanna
( sem reyndar vilja nú heldur
fara aftur til Þýzkalands.)
Stjórn Vestur-Þýzkalands gerir
að minu áliti of lítið fyrir þetta
fólk. Ennþá minna vita menn
um vandamál Ukrainubúa,
Eystrasaltsþjóðanna og þeirra
þjóðarbrota í Asiu, sem berjast
fyrir þjóðlegri menningu sinni
og þar með gegn þeirri „rúss-
un“, sem inn á þau er neytt.
Sem Ukraínubúi er ég sjálfur
þeirrar skoðunar, að það sem
mestu máli skipti fyrir
úkraínsku þjóðina í framtiðinni
sé sjálfstæði. Sömu skoðunar
eru Eystrasaltsþjóðirnar,
Armeníumenn og Kákasusbú-
ar.“
— Þér hafið verið i varðhaldi
á geðveikrahælum í þrjú ár.
Hvað getið þér sagt um reynslu
yðar af þvi?
„Hið versta við þvingaða geð-
læknismeðferð er:
1. Að vera í sambýli við of-
stopafulla og alvarlega veika
geðsjúklinga.
2. Övissan varðandi dvölina.
Það er enginn fyrirsjáanlegur
endir á dvölinni, nema þá sá, að
maður liti á það sem endi, að
tekizt hafi að eyðileggja sálarlif
manns með umhverfinu og lyfj-
um, sem breyta vitundarlifinu.
3. Auðmýking af hálfu starfs-
fólksins á stofnuninni, KGB-
manna, sem starfa sem læknar,
og annarra.
4. Meðhöndlun með geðlyfj-
um, sem gefin eru i stórum
skömmtum og án sefandi hjálp-
arlyfja.
Samanlagt verður þetta full-
komin pyntingaraðferð.
Ur „Súddeutsche Zeitung"
— svá —