Morgunblaðið - 18.10.1977, Blaðsíða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. OKTÓBER 1977
St. Jósefsspítafínn
Landakotiára
Giftn-
ríkt
starf-
mikil
afrek
skóli var settur á stofn. Má segja,'
að síðari helming 19. aldar hafi
spitalamálin staðið i þófi. Læknar
sóttu á, en valdstjórnin sat á
höndum sér.
Höflega skulum vér nútíma-
menn áfellast ráðamenn þeirrar
tíðar. Þjóðin var örsnauð og eng-
inn skilningur á þvi, að læknis-
verk gætu skilað arði i beinhörð-
um peningum með færri veik-
indadögum, aukinni starfsorku og
lengdri æfi vinnandi manna.
Árið 1901 var svo komið, að
fyrir Alþíngi lá frumvarp um
landsspftala með 24 rúmum og
var áætlaður kostnaður 100 þús-
und krónur. Ekki voru þingmenn
á eitt sáttir.
Þá barst þeim bréf frá St.
Jósefssystrum. Buðust þær til
þess að reisa spítalá með 35 rúm-
um. Skyldi öllum læknum heimilt
að stunda þar sjúklinga. Ættu all-
ir að eiga þar athvarf án tillits til
trúarskoðana og ekkert myndi
gert til þess að hafa áhrif á sjúkl-
ingana í þeim efnum. En því var
þetta sagt skýrum orðum, að
margir óttuðust þá pápísku.
Skyldi spitalinn vera að öllum
búnaði eftir kröfum tímans og
gerður í samráði við kennara
læknaskólans en þeim heimil
kennsluaðstaða þar. Á móti þyrfti
að koma 60 þúsund króna lán frá
landssjóði með 6% vöxtum á ári
til 28 ára og 3000 króna árlegur
rekstrarstyrkur til jafnlangs
tíma. Felldi nú Alþingi landsspít-
alafrumvarpið.
Fjárlaganefnd neðri deildar var
þess fýsandi, að lánið yrði veitt og
lagði raunar til, að rekstrarstyrk-
ur til St. Jósefssystra yrði hækk-
aður í 4000 krónur á ári.
En Alþingi felldi bæði lán og
styrk.
Samt létu systurnar ekki hug-
fallast. Hefur þá komið i góðar
þarfir fjársöfnun paters Jóns
Sveinssonar, sem fyrr var nefnd.
Þegar Oddfellowar gáfu spítalann
i Laugarnesi höfðu safnast 30 þús-
und frankar og runnu þeir nú til
Landakotsspítala. Hefur Nonni
verið þarfur landi sinu um fleira
en landkynningu.
A útmánuðum 1902 hófst
bygging spítalans. Var hornsteinn
lagður 26. april, en svo hratt gekk
verkið fram, að þ. 16. október var
sjúkrahúsið vigt. Hafði þó fyrsti
sjúklingurinn komið hálfum öðr-
um mánuði fyrr. Var það 33 ára
gömul kona, sem kom þ. 1. sept-
ember og fór heim þ. 15. október
sama ár. Næsti sjúklingur kom 3.
september. Það var 37 ára karl-
Varð því að gera spitalanum
vatnsból. Knud Ziemsen, ungur
verkfræðingur, sem síðar varð
borgarstjóri, taldi að fá mætti
vatn ef brunnur væri grafinn við
spítalann, en sá brunnur þyrfti að
vera 22 metra djúpur. Jafnframt
spítalabyggingunni var tekið til
við brunngröftinn. Þegar komið
var niður 4 metra var komið á
klöpp. Voru sprengd göng í gegn-
um klöppina með dynamiti.
Klöppin sýndist endalaus og gekk
sprengiefnið til þurrðar. Leit út
fyrir, að brunngröfturinn myndi
stöðvazt langa hríð eins og sam-
göngum var þá háttað við útlönd.
Þá spurðist, að Lefoliiverslun á
Eyrarbakka ætti dynamit og lét
hún það falt. En enginn fékkst til
þess að sækja dynamitið af ótta
við, að það springi við hristinginn
á leiðinni: „Eftir mikla eftir-
gangsmuni fékkst þö einhver i
þessa Bjarmalandsreisu og vitan-
lega kom hann jafnheill að austan
og hann hafði farið“, segir Knud
Ziemsen. Þegar komið var niður
á 22 metra dýpi fór að seytla inn
vatn, en þegar holan var orðin 24
metra djúp streymdi í hana vatn,
bragðlaust og blátært. Var þetta
besti og vatnsmesti brunnur bæj-
arins. Gat spítalinn miðlað Stýri-
mannaskólanum og einu húsi við
Stýrimannastíg af nægtum sínum.
Med mestu
mannvirkjum
Séra Schreiber, prestur í
Landakoti, stjórnaði brunngreftr-
inum. Hann fór sjálfur niður i
brunninn — var fluttur fram og
aftur í tunnu — og kom fyrir
hverju sprengjuhylki, „en það er
hinn mesti lífsháski, ef ekki er
höfð nóg aðgæsla", stendur i Isa-
fold 18. október 1902.
Segir Knud Ziemsen, að brunn-
urinn sé fyrsta stórvirkið hér í
bæ, sem dynamit var notað við og
hafi hann á sínum tíma tvimæla-
laust verið með mestu mannvirkj-
um, sem gerð höfðu verið í
Reykjavík.
Þegar nú vatnið var fengið,
þurfti að koma skolpi í burtu.
Víðast i bænum var því veitt í
vilpur eða skvett i hlaðvarpann,
en ekki þótti hlýða að gera slíkt
hér. Var þvi lagt holræsi til sjáv-
ar, þar sem nú er Ægisgata og er
þaó fyrsta holræsið í þessum bæ.
Segir Vilmundur Jónsson, land-
læknir, að bærinn hafi lánað 2600
kr. til þeirra framkvæmda. Svo
myndarlega var að þvi staðið, að
Ræða dr. Bjarna Jónssonar yfirlæknis
Herra forseti Islands, virðulega
forsetafrú. Góðir gestir.
Ef þú sinnir þvi smáa eins og
það væri stórt, mun þér hlotnast
sú náð að ráða því stóra eins og
það væri smátt.
Á þessum 16. degi októbermán-
aðar minnumst vér þess, að á
þeim degi fyrir 75 árum var vígð-
ur spítaii í Landakoti. Systur af
reglu heilags Jósefs reistu þann
spítala og ráku fram að árslokum
næstliðnum og enn hafa þær að
nokkru hönd í bagga.
Þáttur systranna í heilbrigðis-
málum islendinga er stór. Enn
hefur enginn hópur af jafnri
stærð lagt eins mikið af mörkum
til spítalareksturs á þessu landi.
Vantar þar mikið á og verður það
afrek væntanlega seint jafnað.
Það er upphaf þessa máls, að
1896 komu fjórar reglusystur til
Reykjavíkur í þeim tilgangi að
sinna sjúkum. Þær lögðu frá
Kaupinhöfn þ. 14. júlí og tóku
land hér þ. 24. sama mánaðar.
Stunduðu þær heimahjúkrun
framan af og mun hafa verið ofar-
lega í huga þeirra að hjálpa holds-
veikum. Rennir það stoðum undir
þá skoðun, aó á sama ári kom
pater Jón Sveinsson, S.J., af staó
fjársöfnun með ávarpi í frakk-
neskum blöðum og skyldi fénu
varið til byggingar spítala fyrir
holdsveika á Islandi. En þó þær
byrjuðu á heimahjúkrun gátu
þær fljótlega skotið skjólshúsi yf-
ir sjúklinga en þö aðeins að sumri
til.
Í859 komu hingað til lands tveir
prestar til þess að vera sálnahirð-
ar franskra sjómanna, sem voru
margir hér við land. Keypti ka-
þólska kirkjan þá Landakotseign-
ina og árið eftir reisti séra Bern-
hard þar kapellu. Dvaldist hann
stutt en séra Baldvin var hér i 15
ár. Kapellan, lágreist hús, var not-
uð til tíóahalds fram eftir ári 1897
en þá var byggð stærri kirkja
austar f túninu og stóð hún þar
þangað til 1929, að steinkirkjan
reis, sem nú stendur á Landakots-
hæó. Þá var gamla kapellan rifin
en kirkjan frá 1897 flutt á grunn
hennar og er nú æfingahús
Iþróttafélags Reykjavíkur.
Á Antoniusdag 1897 — það gæti
verið 13. júní — skrifar séra Jo-
hannes Frederiksen: „En ny
Kirke er snart under Tag her 1
Reykjavik og den gamla Kirke er
nödtörftigt indrettet til Somraer-
hospital". Hafa þá systurnar verið
byrjaðar á spítalarekstri fyrir 80
árum þó í smáum stíl væri.
Áætlanir systranna um smiði
holdsveikraspítala urðu að engu,
því danskir Oddfellowar urðu
fyrri til og gáfu landinu spítala,
sem reistur var 1 Laugarnesi 1898
og stóð þar þangað til hann brann
á stríðsárunum í höndum setuliðs-
ins.
Systurnar lögðu ekki hendur í
skaut, þó holdsveikir þyrftu ekki
þeirra hjálp.
Spílalamálin
íþófi
Spitalamál landsins voru i
ólestri og höfðu aldrei komist á
neinn rekspöl, þótt læknar hefðu
uppi raddir um þörf fyrir spítala
og þörfin fyrir kennsluspitala
yrði brýn eftir 1876 þegar lækna-
maður. Hann dó i spítalanum 9.
febrúar 1903. Til ársloka 1902
komu í spítalann 37 sjúklingar en
legudagar voru 1110.
Árið 1911, þegar Háskólinn var
stofnaður komu 682 sjúklingar í
spítalann, en legudagar voru þá
17.893. 1 fyrra — síðasta árið sem
systurnar ráku sjúkrahúsið —
voru lagðir inn 4530 sjúklingar og
legudagar urðu 64.495.
Systurnar stóðu við loforð sín
og ríflega, þó ekki væri þeim rétt
hönd af yfirvöldum. Uppkominn
rúmaði spitalinn 40 sjúklinga eða
nærri 15% meira en þær höfðu
nefnt í upphafi. Ber samtíma
heimildum saman um, að húsið
væri hið besta, búnaöur allur með
ágætum og systrunum til sóma.
Kostaði
80 þúsund kr.
Kostnaður við bygginguna var
80 þúsund krónur eða 2000 krón-
ur á sjúkrarúm, en í frumvarpi
því, sem lá fyrir Alþingi árið áður
var kostnaður á rúm við landsspít-
ala áætlaður rúmlega 4000 kr.
En það var ekki nóg að byggja
hús. 1 þessu húsi átti aö hafa um
hönd störf, sem kröfðust mikils
hreinlætis og þá um leið mikils
vatns.
Reykjavík bjó á þeim tímum við
vatnsskort. Vatnsbólin voru
brunnar á við og dreif og margir
vatnslitlir svo vatn 1 þeim þvarr 1
þurrkum og í frosti. Var talið, aó
18 lítrar af vatni kæmu á mann á
dag og þætti það litið nú og eins
þó litið sé til þess, að þvottur fór 1
laugar. En meira var ekki að hafa.
það er enn notað og tekur vi.ð
frárennsli frá þeirri byggð, sem
risið hefur á túnunum norðan
spítalans.
Var þá ekki einasta, að systurn-
ar væru forgöngumenn um spít-
alabyggingu með þeim myndar-
brag, að allir undruðust sem sáu,
heldur voru þær líka brautryðj-
endur í hollustuháttum og hrein-
læti með vatnsleióslu inn 1 spítal-
ann og skolpleiðslu frá honum.
Stækkun hafin 1933
Spítalinn varð brátt of lítill.
Var þá horfið að því ráði að taka
herb’ergi starfsfólks fyrir sjúkra-
stofur. 1911 voru rúmin orðin 60
en 1931 voru þau 70. 1933 var
byrjað á viðbyggingu við spítal-
ann, eftir teikningu Sigurðar
Guðmundssonar. Erum vér stödd.
1 þvf húsi nú og var þessi salur
kapella systranna. Á hausti 1935
var þeirri byggingu lokið og rúm-
aði hún 30 sjúklinga. Auk þess
var 1 húsinu Röntgendeild og vist-
arverur systra. Enn var þar eld-
hús í kjallara og birgðageymslur,
þvottahús, straustofa og sauma-
stofa svo og stofur fyrir ljóslækn-
ingar og matstofa systra. Var
fyrsti sjúklingurinn vistaður þar
22. september, en næsta dag voru
öll rúm fuilskipuð. Eftir þessa
viðbót var hægt að nýta ibúðir
systra, sem verið höfóu í rishæð
gamla hússins, fyrir sjúklinga og
bættust þar við 20 rúm.
Arið 1950 var bætt við 18
sjúkrarúmum 1 vesturálmu. Hafði
verið reft yfir flatt þak á húsinu
og fengu systurnar íbúð þar, en
hibýli þeirra á 2. hæð voru tekin
fyrir sjúkrastofur.
1960 var tekin i not barnadeild
á 3. hæð þessarar sömu bygging-
ar. Höfðu áður verið þar íbúðir
starfsfólks.
A ofanverðu ári 1956 var enn
tekið til við byggingar og byrjað á
austurálmu spítalans, sem koma
skyldi í stað timburhússins gamla.
Að þessu sinni var ekki ætlun að
fjölga sjúkrarúmum.
Systurnar höfðu lofað þvi 1902
að byggja spítala í samræmi við
kröfur timans. Þær efndu það og
höfðu lengst af haldiö i horfinu
við auknar kröfur. En nú var svo
komið, að starfsemi spítalans var
búin að sprengja utan af sér
stakkinn og auk þess lá eldhættan
í gamla timburhúsinu eins og
mara á stjórn spítalans.
Nýbyggingin kom i gagnið í
áföngum. Var fyrst flutt i sjúkra-
deild á 1. hæð í janúar 1962. Var
síðan smáflutt úr gamla spítalan-
jum eftir þvi sem fram vatt inn-
réttingu nýja hússins og síðast
var flutt í skurðstofur i marz
1963. Þegar gamla húsið hafði
verið rifið var reist einnar hæðar
bygging á hluta af gamla hússtæð-
inu og eru þar skrifstofur og aðal-
inngangur. Því var lokið á jóla-
föstu 1966. Nú eru 180 sjúkrarúm
í spitalanum.
Það tók áratug að fullgera þessa
byggingu. Hún var teiknuð af
Einari Sveinssyni og Gunnari
Ólafssyni en Gunnar féll frá áður
en byggingin var komin á rekspöl.
Við stórhýsi af þessu tægi koma
ætíð upp mörg vandarhál, sem
þarf að leysa jafnótt og byggingin
gengur fram. Allt mæddi það á
Einari Sveinssyni. Það var mikil
fyrirhöfn og stórar fjárhæðir,
sem hann sparaði systrunum. Og
launin, sem hann tók fyrir alla
þessa vinnu voru ekki nema nafn-
ið tómt. Án hans hefði spítala-
byggingin orðið systrunum enn
þyngri róður.
Enn þrengir ad
Nú fannst öllum, bæði læknum
og systrum, að nóg væri olnboga-
rúm og myndi verða svo nokkuð
lengi. Svo mikil voru viðbrigðin
að komast úr spennitreyjunni.
En það var stutt gaman. Spitala-
vinna hefur breytst svo á undan-
förnum áratugum að er með
ólíkindum. Stoðdeiidir aukast og
stækka og þurfa orðið meira rúm
í nýtísku spítala en sjúkradeildir.
Ekkert lát er á þeirri þróun. Elfur
tímans streymir fram óstöðvandi.
Aukning rannsóknastofuvinnu
hefur aukist svo, að ekki verður
líkt við annað en sprengingu. Má
geta þess, að 1936 þegar ég byrj-
aði mína læknisæfi i þessu húsi
voru rannsóknastofustörf unnin
af kandidat með annarri vinnu og
sama máli gegndi um Landspít-
ala, sem þá hafói starfað i hálfan
tug ára. Nú vinna á rannsókna-
stofum Landakotsspítala 33 menn
allan daginn. Og þó annað þætti
hlýða þá um lengd vinnudags en
nú er titt og þó sjúkrarúm séu