Morgunblaðið - 14.02.1978, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 14.02.1978, Blaðsíða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRUAR 1978 Aftarlega 1 tímanum Kópavogsleikhúsið: JÓNSEN SALUGI. Gamanleikur eftir Carl Erik Soya. Þýðing: Oskar Ingimarsson. Leikstjóri: Guðrún Þ. Stephen- sen. Leikmynd: Gunnar Bjarnason. Lýsing: Samúel Guðmundsson. Lcikhljóð: Hörður Þorvalds- son. Það er stundum erfitt að átta sig á leikritavali leikhúsa, ekki síst þegar erlend verk eiga í hlut. Jónsen sálugi eftir Carl Erik Soya, danskan höfund, er leikrit sem einhvern veginn er aftarlega í timanum. Það minnir á gamla daga í leikhúsi þegar kapp var lagt á að sýna leikrit sem ekkert skildu eftir, voru aðeins skemmtun skemmtunarinnar „ toíw* fengin*^-' .Nifcv^trtmrnát tfiðslfk- um verkum. Þau hafa sitt gildi. Ég býst við að fyrir Leikfélagi Kópavogs hafi aðeins vakað að slá á léttari strengi. Þótt eitt- hvað sé talað um ádeilu á borgaralegt samfélag í leikskrá dettur engum slíkt í hug sem sér Jónsen sáluga. Hér er verið að rækja einhverja skyldu sem kemur leikhúsinu ekki við. Carl Erik Soya mun vera kunnur fyrir djarfar sögur sem svokallaðar rúmstokksmyndir hafa verið gerðar eftir Soya var afkastamikill höfundur og kunni sitt fag þótt hann risti ekki djúpt. Hann átti þó til svo- lítinn húmor eins og Jónsen Lelkiist eftir JÓHANN HJÁLMARSSON sálugi sannar. Leikurinn gerist á heimili Jónsens skipstjóra þegar tíu ár eru liðin frá dauða hans. Kona hans, Emily, getur ekki sætt sig við að hann sé horfinn úr lífi hennar Hún talar við skipstjórann 'r-" ' ____—. ifnuri e“ns og hann væri enn á lífi. Þegar systir hennar, Annie, kemur í heim- sókn fara málin að skýrast. Jón- sen var ekki það valmenni sem kona hans ímyndar sér. Hún hefur búið til sparimynd af honum. Jónsen hefur sinnt einu áhugamáli af kostgæfni: kvennafari. Um kynferðismál snýst leikurinn að mikiu leyti, margfeldni manneskjunnnar og skinhelgi. Hér er fyrst og fremst verið að brjóta til mergjar mannlegan breysk- leika, hinn samfélagslegi vandi er aðeins veikur undirtónn. Leikurinn stendur og fellur með skopi sínu, hnyttnum til- svörum, óvenjulegum aðstæð- um. Allt gengur upp eins og reikningsdæmi, málalok eru of ljós, auðvelt að sjá hvernig fara muni. í siðari hlutanum, tveimur lokaþáttum leikritsins, eru umbúðirnar of miklar um lítið. Leikurinn verður lang- dreginn, er í raun lokið áður en tjaldið fellur. Hér hefði mátt stytta verkið. Leikstjórinn Guðrún Þ. Stephensen er trú þeim hefð- bundnu aðferðum sem jafnan er notast við í uppsetningu verka af þessu tagi. Að því má helst finna að hlutirnir gangi of hægt, en margt er gott umJeik- stjórn hennar. Leikmynd Gunn- ars Bjamasonar er í dönsk- íslenskum anda, ósmekkleg stofa eins og vera ber. Þýðing Öskars Ingimarssonar er ágæt. Emily er leikin af Jóhönnu Norðfjörð og er leikur hennar hnökralaus, siður en svo vanda- laus túlkun sem lukkast. Sama er að segja um Annie Helgu Harðardóttur. Því hlutverki var skilað af öryggi og með réttum áherslum á meinlaust skopið. Sólrún Ingvadóttir túlkaði Frú Larsen á skemmtilegan háft, leikur hennar, dæmi um hvað hægt er. að gera út litlu hlut- verki þegar vilji og geta eru fyrir hendi. Sigurður Grétar Guðmundsson sómdi sér vel í hlutverki Hamlets-Andersens skipamiðlara, en tókst ekki að vekja verulega athygli. Önnur hlutverk eru smá. Svana Lisa Daviðsdóttir var fumgjörn Öfelía fy'rir hlé, en sótti í sig veðrið í leikslok. Andri Örn Clausen sýndi nokkra leikara- tilburði í hlutverki Johns stýri- mannsefnis. Einnig kom Ög- mundur Jóhannesson yið<sögú. Undirtektir áhorfenda voru góðar. Þeir virtust hafa skemmt sér og þökkuðu fyrir sig. í leik- skrá er sagt frá því að Leikfélag Kópavogs sé að æfa Vakið og syngið eftir Clifford Odets og því verki leikstýri Haukur J. Gunnarsson. Einnig er fyrir- huguð Kópavogsvaka í apríl. Þetta er minnt á til að ljóst sé að Leikfélag Kópavogs er ekki metnaðarlaust. Safn Orglands ISLANDSKE DIKT. Norsk om- dikting ved Ivar Orgland. 398 bls. Fonna forlag 1977. ÞRIÐJA bindi hins mikla þýðingasafns Ivars Orglands er komið út og nær frá Sólarljóðum til upplýsingaaldar. Raunar hefst bókin á hundrað og tuttugu blað- síðna ritgerð um sögu tímabilsins eftir þýðandann. Ritgerðin ber með sér að þýðandi er hér öllum hnútum kunnugur, bæði staðhátt- um og tengslum lands og skáld- skapar, sem og þeim hugmyndum sem Islendingar gera sér sjálfir um bókmenntir sínar. Ritgerð Orglands er því að mörgu leyti »íslensk«. Víst er hún þó samin fyrir samlanda þýðandans, og sums staðar ber Orgland saman það sem hér var ort og það sem skáld í Noregi voru að fást við á sama tíma, t.d. Hallgrím Péturs- son og Petter Dass. Ritgerðin mun því gerst skírskota til norskra ísiandsáhugamanna — þeirra sem hafa annað tveggja komið hingað eða gera sér það ómak að hafa Islandskort við höndina með lestrinum, og láta hugann reika hér um söguslóðir um leið og þeir lesa. Sólarljóð eru að því leyti sér- stæð meðal Eddukvæða að þau eru ekki heiðin heldur kristin. Orgland telur þau ásamt Lilju hátind íslenskra helgikvæða frá miðöldum. Helgikvæðin tóku við þar sem dróttkvæðum sleppti. Með þvi að byrja á Sólarljóðum lætur Orgland bók sina hefjast nálægt þeim óglöggu tímamótum er norðmenn og íslendingar hættu að eiga bókmenntalega Bókmenntlr eftir ERLEND JÓNSSON samleið gn hvor þjóðin hélt sína leið, bæði í málþróun og skáld- skap. Á eftir Sólarljóðum fer svo Lilja (nema hvað Orgland skýtur inn á milli hinni frægu vísu Þóris Jökuls) og tekur Lilja mest rúm í safninu. Síðan rekur þetta sig áfram eftir stærstu nöfnunum sem óþarft er að telja upp hér og nú, en safnið endar áVatnsenda- Rósu, fjórum stökum eftir hána. í vali sínu styðst Orgland við Nordal og fleiri sem safnað hafa í úrvalsrit frá þessum öldum, fer þó í sumum greinum eigin leiðir, tekur t.d. upp nokkrar vísur eftir Æra-Tobba. Ennfremur kvæði eftir Hallgrim Scheving sem ég minnist ekki að hafa séð í úrvals- ritum áður. Allt um það er meiri- hluti safnsins kveðskapur sem íslendingar vita deili á, þeir sem á annað borð leggja það i vana sinn að lesa bækur. Ekki treystist ég til að dæma um hvernig »omdikting« Org- lands hefur tekist, skortir til- finning fyrir móðurmáli hans til að vera dómbær um þá hluti. En hafi einhver gaman af að sjá hvernig alkunnur íslenskur kveð- skapur lítur út á norsku tilfæri ég Ivar Orgland. Galdrafár ISLANDSKE DIKT I rá Sólarlji'WS til opplvsnini>MÍ(l xtiitsk miiHK n\t- i i ii n.iit OHtll.AXI) hér smásýnishorn. Hér er t.d. vísa Þóris Jökuls: Opp skal du pá kjöl kliva. Kald er uthavs-driva. Djervt lyt du hugen herda. Her har du stutt á vera. Skap deg no ikkje, skalle, om skur pá deg falle. Elsk fekk du hjá möy. Ein gong skal kvar döy. Tilhlýðilegt er að minnast Passíusálmanna nú á föstunni en þeir hefjast svo i þýðingu Org- lands: Opp, opp, min sjel og alt mitt sinn, sá du, mitt hjarta, klangen finn. Hug og tunge, hjelp og til. Herrens pine eg minnast vil. Hér munar minnstu að síðasta línan sé óbreytt íslenska. Mis- munurinn á íslensku og norsku er annars margvíslegur, meðal annars stafsetningarmunur. Eg hygg að norðmenn sé almennt raunsærri en við i stafsetningar- málum, t.d. rita þeir v eftir fram- burði þar sem við höldum í f samkvæmt uppruna, en muninn má meðal annars marka ef vísa Þóris Jökuls er borin saman við áðurnefnda þýðing Orglands: »kliva«, »uthavs-driva«, »djervt«. Við skrifum hér segja, svo annað dæmi sé tekíð en berum fram Framhald á bls. 33. Hugh Trevor-Roper: GALDRAFARIÐ IEVROPU Islenzk þýðing eftir Helga Skúla Kjartansson sem einnig ritar inngang. Hið íslenzka bókmenntafélag 1977. Eftir Englendinginn Hugh Trevor-Roper hefur áður komið út á íslensku bókin Siðustu dagar Hitlers (Almenna bókafélagið 1972, þýðandi Jón R. Hjálmars- son). Milli þessara bók er nokkurt samhengi því að vissulega fjalla þær um skyld efni: galdrafár og nornabrennur fyrri alda og nasiska hugmyndafræði sem m.a. ól af sér gyðingahatur. Trevor-Roper er hressilegur rit- höfundur og mun vera ágætur fræðimaður að sögn kunnugra (samanber inngang Helga Skúla Kjartanssonar). í bókum hans er einkennilegt samband af stráks- legum ályktunúm og virðingu fyrir heimildum. Viðleitni hans til að kveikja nýjar hugmyndir er auðsæ og um margt athyglisverð. Stíll hans verður hvergi þurrleg- ur, en aftur á móti nokkuð ýkju- kenndur á köflum. Þetta skemmt- ir lesandanum, enda „verður höfundi tíðræddara um skúrka sína en hetjur" eins og stendur í inngangi. Helgi Skúli Kjartansson segir um bók Trevors-Ropers að ekki sé „verið að segja sögu galdrafársins Helgi Skúli Kjartansson sjálfrar hennar vegna, heldur leitað svara um samhengi hennar við menntastefnur og samfélags- sögu“. Þetta er f anda þess sem höfundur sjálfur segir í lokakafla bókarinnar: „Ég hef leitt að þvi rök, að vér fáum ekki skilið, hve magnað galdrafár 16du og 17du aldar varð né hve lengi það var- aði, nema vér sjáum sögu þessj senn sem hugmyndasögu og sam- félagssögu". Það var „ný heims- skoðun, hugmyndabylting" sem vann á galdrafárinu. Djöfla- fræðin var „viðauki við hug- myndaheim miðalda“, en nýr skilningur á eðli náttúrunnar ruddi henni úr vegi. Að mati Trevors-Ropers má ekki líta á galdratrúna einangraða. Um for- vígismenn náttúruvísinda og heimspekinga sem ekki lýstu van- trú á galdra hefur Trevor-Roper þetta að segja: „Bacon, Grotius og Selden kunná að hafa verið fá- málir um galdra, en það var Descartes raunar líka. Því skyldu þeir vekja styr um einangrað mál- efni, sem ekki skipti sköpum? Um meginmálefni sitt voru þeir allt annað en fámálir; þar sjáuhi vér þá berjast ótrauða fyrir grund- vallarviðhorfi sfnu, og sú orusta varð galdrahugmyndunum um síðir að falli“_ Meðal þeirra sem börðust gegn galdratrúnni var hollenski presturinn Balthasar Bekker sem gaf út bók um galdra 1690. En Trevor-Roper gerir lítið úr áhrif- um Bekkers vegna þess hve hann hafi verið háður strangguðfræði- legu sjónarmiði sem lýsti sér í því að djöfullinn hefði eftir fall sitt frá himnum verið bundinn f víti og gæti þess vegna engin afskipti haft af mönnunum. Innocentius páfi áttundi stuðlaði að þvf með tveimur ritum að skipulagðar galdraofsóknir hæfust f Evrópu. Framhald á bls. 33 Bókmenntir eftir JÓHANN HJÁLMARSSON

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.