Morgunblaðið - 25.04.1978, Síða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. APRÍL 1978
Matthías Bjamason, tryggingaráðherra:
Tryggingakerfið er í
sífelldri endurskoðun
Matthías Bjarnason, tryggingaráðherra, mælti
nýverið fyrir stjórnarfrumvarpi til breytinga á
lögum um almannatryggingar. Fyrr í vetur lagði
hann fram frv., sem enn er í meðförum Alæþingis,
er fjallaði aðallega um sameiningu slysatrygg-
inga og annarra greina almannatrygginga. Þetta
nýja frv. snýst einkum um sjúkratryggingakafla
almannatryggingalaga. Þar sem almannatrygg-
ingar snerta hvert heimili í landinu og eru lang
stærstur gjaldaliður ríkissjóðs (fjárlaga) er
framsaga ráðherra birt í heild, iesendum Mbl. til
upplýsingar um þennan samfélagsþátt okkar.
Aðdragandi
Skömmu fyrir síðastliöin jól
latíöi ég fram á Alþingi frumvarp
til breytinga á lögum nr. 67 20.
apríl l971 um almannatryggingar.
Fjallaði það frumvarp aðallega um
sameiningu slysatrygginga og
annarra greina almannatrygginga.
Frumvarp þetta er ennþá í með-
förum Alþingis.
Frumvarp það, sem ég mælti hér
fyrir er ávöxtur áframhaldandi
starfs nefndar þeirrar, sem ég
skipaði á árinu 1975 til þess að
endurskoða lög um almannatrygg-
ingar. Hefur nefndin haldið áfram
í vetur að endurskoða gildandi
ákvæði almannatryggingalaga um
bætur sjúkratrygginga. I nefnd
þessari eiga sæti aðilar tilnefndir
af þingflokkunum auk nokkurra
ótilnefndra aðila.
Með lagafrumvarpi þessu, sem
hér er lagt fram, má segja að lokið
sé öðrum þætti starfs nefndarinn-
ar, en þessi þáttur hefur eins og
áður segir fyrst og fremst snúist
um ýmis bótaákvæði sjúkra-
tryggingakafía almannatrygg-
ingalaga. Við þetta starf sérstak-
lega hefur nefndin verið þannig
skipuð:
Bragi Guðmundsson, læknir, til-
nefndur af Alþýðuflokknum,
Guðrún Helgadóttir, deildarstj.,
tiln. af Alþýðubandalagi,
Jón Abraham Ólafsson, sakadóm-
ari, tiln. af Framsóknarflokki,
Ragnhildur Helgadóttir, alþing-
ism., tiln. af Sjálfstæðisflokki,
Steinunn Finnbogadóttir, ljósm.,
tiln. af Samt. frjálsl. og vinstrim.,
Oddur Ólafsson, alþingism.,
Sigurður Ingimundarson, for-
stjóri,
Sigurgeir Sigurðsson, bæjarstjóri
og
Gunnar J. Möller, framkv.stj., sem
jafnframt er formaður nefndar-
innar.
Jón Ingimarsson, skrifstofustjóri í
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu, hefur verið ritari
nefndarinnar frá öndverðu, og
ennfremur hefur Guðjón Hansen,
tryggingafræðingur, verið henni
til aðstoðar.
Helztu breytingar
Helztu breytingar, sem í frum-
varpi þessu felast, eru:
• 1. Gert er ráð fyrir að tekin
verði upp greiðsla ferðakostnaðar
sjúklinga, sem þarfnast ítrekaðrar
meðferðar á sjúkrahúsi vegna
tiltekinna sjúkdóma.
• 2. Akvörðun um greiðslur
vegna tannlækninga er að ýmsu
leyti breytt, m.a. með tilliti til
fenginnar reynslu.
• 3. Gert er ráð fyrir breyttum
ákvæðum um sjúkradagpeninga.
Þess skal getið, að nokkru leyti
miðast þessar breytingar við þá
forsendu, að áðurnefndar breyt-
ingar á slysatryggingum verði
samþykktar, en auk þess má nefna
breytt ákvæði um dagpeninga
húsmæðra og dagpeninga til
manna, sem taka upp vinnu að
hiuta eftir veikindaforföll.
• 4. Lagt er til, að fæðingarstyrk-
ur falli niður, sjúkrasamlög greiði
vist á fæðingarstofnunum og
konur, sem fæða í heimahúsum,
fái greiddan ljósmóðurkostnað
ásamt dagpeningum.
• 5. Sett eru ákvæði um^ipphaf
og lok sjúkratryggingar í sam-
bandi við búferlaflutning til
landsins og frá.
• 6. Gert er ráð fyrir, að sett
verði reglugerð um sjúkrahjálp, er
veitt verði umfram það, sem
lögboðin er í stað þess að slík
ákvæði séu í samþykktum ein-
stakra samlaga.
• 7.Nokkur ákvæði núgildandi
laga eru gerð skýrari og færð til
samræmis við núverandi fram-
kvæmd.
Eins og fyrr eru breytingar
nefndarinnar, sem hér voru
tíundaðar, byggðar á umfjöllun
hennar á greinargerð Guðjóns
Hansen, tryggingafræðings, en
honum var falið snemma á árinu
1975 að vinna að athugun á
tilteknum þáttum löggjafar um
almannatryggingar og skyld mál-
efni.
Aður en vikið verður að hverjum
einstökum þætti þeirra breytinga,
sem hér hafa verið taldar upp,
þykir mér tilhlýðilegt að fara
nokkrum orðum um sjúkratrygg-
ingar almenn, sérstaklega hvað
snertir þróun þessara mála á
undanförnum áratugum. A undan-
förnum árum hafa verið gerðar
margar og veigamiklar breytingar
á nær öllum greinum almanna-
trygginga.
Sjúkratryggingar
Ef við lítum á sjúkratryggingar
sérstaklega, þá hafa þær algjöra
sérstöðu, Oegar litið er á þróun
útgjalda. Reiknuð sem hundraðs-
hluti af vergri þjóðarframleiðslu
hafa útgjöld sjúkratrygginga
meira en fjórfaldast á tímabilinu
frá 1950—1974, þ.e.a.s. aukist úr
1,1% í 4,7%_. _Til samanburðar má
nefna.-að"á þessu t'mabili jukust
úfaöld lífeyristrygginga vegna
elli, örorku og dauða úr 1,9% í 3%
af vergri þjóðarframleiðslu eða um
því sem næst 60%.
A þessum aldarfjórðungi hefur
fjárhagsgrundvöllur sjúkratrygg-
inga gerbreyst. Arið 1950 stóðu
iðgjöld hinna tryggðu undir 60%
útgjalda, ríki og sveitarsjóðir
lögðu hvor um sig fram 20%, þó
aldrei yfir tiitekna fjárhæð á
hvern iðgjaldsgreiðanda. Árið 1971
var svo komið, að hluti iðgjalda
nam 23%, framlag ríkissjóðs 57%
og framlag sveitarfélaga 20%.
Ástæðurnar fyrir þessu breytta
hlutfalli milli iðgjalda og framlags
ríkissjóðs voru fyrst og fremst
tvær, þ.e.a.s. í fyrsta lagi, að ekki
þótti rétt að láta afnám ríkisfram-
færslunnar hafa í för með sér
hækkun iðgjalda, og í öðru lagi var
niðurgreiðsla sjúkrasamlagsið-
gjalda, sem á tímabili þótti hentug
aðferð til að halda verðlagsvísitölu
í skefjum. Niðurgreiðslunni var
síðan breytt í hækkaðan
hundraðshluta ríkissjóðsframlags-
ins.
Árið 1972 voru iðgjöld felld
niður og útgjöldum var síðan skipt
þannig milli ríkis og sveitarfélaga,
að framlag ríkis nemur nú tæpum
93% þ.e.a.s. 90% af útgjöldum
sjúkrasamlaga ásamt öllum út-
gjöldum sjúkratryggingadeildar
Tryggingastofnunar ríkisins, en
framlag sveitarfélaga nemur rúm-
um 7% af heildarútgjöldum. Þess
skal getið hér að ekki er tekið tillit
til hins sérstaka sjúkratrygginga-
gjalds, sem komið var á frá og með
1. jan. 1976 til að lækka útgjöld
ríkissjóðs og er allt annars eðlis en
hin gömlu sjúkrasamlagsiðgjöld.
Sjúkrasamlög
Frá árinu 1951 var starfandi
sjúkrasamlag í hverju sveitar-
félagi, og voru samlögin alls yfir
220 talsins. Árið 1956 var svo-
nefndum héraðssamlögum komið á
fót, og skyldu þau vera tengiliður
hreppasamlaga innan hverrar
sýslu, en síðar tókú þau jafnframt
við verkefnum, sem hreppasam-
lögin þóttu of fámenn til að geta
sinnt. Tryggingastofnunin hafði
umsjón með sjúkra- og héraðs-
samlögum.
Með stórauknum sjúkrahús-
kostnaöi sjúkratrygginga, er ríkis-
framfærslan var afnumin, Oóttu
mörg héraðs- og kaupstaöasamlög-
in of fámenn til að taka á sig hina
auknu áhættu. Var þvúkomið á
samtryggingu samlaganna vegna
langlegu, og annaðist sjúkratrygg-
ingadeild Tryggingastofnunarinn-
ar það verkefni. Frá og með árinu
1972 hefur ekki verið um slíka
samtryggingu samlaganna að
ræða, heldur hefur ríkisstjóður
einn staðið undir útgjöldum
sjúkratryggingadeildar Trygg-
ingastofnunarinnar.
Árið 1973 var sjúkrasamlögum
fækkað svo, að sjúkrasamlag
. skyldi vera í hverjum kaupstað og
í hverri sýslu. Almannatrygginga-
lögin veita heimild til frekari
sameiningar samlaga. Héraðssam-
lögin hurfu þá úr sögunni og eru
sjúkratryggingar nú í höndum 40
sjúkrasamlaga og sjúkratrygg-
ingadeildar Tryggingastofnunar-
innar. Þrátt fyrir þau stakka-
skipti, sem sjúkrasamlögin hafa
tekið, bæði með hliðsjón af verk-
efnum og fjárhagsgrundvelli,
hefur engin breyting orðið á stjórn
þeirra. Þannig skipar ráðherra
stjórnarformann, en bæjarstjórn
eða sýslunefnd (í hreppasamlögum
Matthías Bjarnason,
tryggingaráðherra.
var það sveitarstjórn) kýs 4
stjórnarmenn.
Bætur sjúkratrygginga eru að
mestu leyti lögákveðnar, en í
samþykktum fyrir hvert einstakt
samlag er heimilt að kveða á um
víðtækari hjálp vegna veikinda.
Samþykktir hafa ekki verið endur-
skoðaðar með tilliti til hinna
breyttu viðhorfa í fjármálum
samlaganna, og ekki mun hafa
verið gengið frá samþykktum fyrir
hin nýju sjúkrasamlög utan kaup-
staða. Auk mismunandi bótaréttar
vegna samþykktarákvæðanna
kemur það í mörgum tilvikum í
hlut sjúkrasamlagsstjórna að úr-
skurða um greiðslur samkvæmt
almennum ákvæðum laganna.
I framhaldi af athugun sem
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytið og fjármálaráðuneytið
létu gera í hugsanlegum leiðum til
lækkunar útgjalda ríkissjóðs til
sjúkratrygginga á árinu 1976, fór
fram könnun á því sama ári á
vegum Tryggingastofnunar ríkis-
ins á starfsemi sjúkrasamlaga,
einkum með tilliti til afgreiðslu á
læknareikningum og eftirlits með
þeim. Niðurstöður þeirrar könnun-
ar benda til þess, að mörg samlög
telja sig vanbúin til nauðsynlegs
aðhalds án frumkvæðis Trygg-
ingastofnunarinnar. Með breytt-
um fjárhagsgrundvelli virðast
sjónarmið hafa hneigst mjög í þá
átt, að hér sé nú um að ræða
vandamál ríkisins.
Hjá Tryggingastofnun ríkisins
og ríkisendurskoðun kemur jafn-
framt fram sú skoðun, að treg
innheimta framlaga sveitarfélaga
til sjúkratrygginga eigi að nokkru
leyti rót sína að rekja til svipaðra
sjónarmiða.
Samkvæmt 40. gr. almanna-
tryggingalaga eru allir landsmenn
sjúkratryggðir í sjúkrasamlagi,
þar sem þeir eiga lögheimili. Þau
biðtímaákvæði, sem giltu við
búferlaflutning til landsins féllu
niður með afnámi iðgjalda-
greiðslna, óg sama gilti að sjálf-
sögðu um þá vísbendingu um
raunverulegt búsetuland, sem fólst
í iðgjaldagreiðslum þeirra, sem
erlendis dvöldu. Þess munu jafnvel
dæmi, að synjað hefur verið um
greiðslu sjúkrahjálpar til handa
íslenskum ríkisborgurum, sem
lögheimili eiga erlendis, en hafa
komið hingað til dvalar um
stundarsakir e.t.v. í því skyni að
njóta hér læknishjálpar. Til
synjunar hefði hins vegar senni-
lega ekki komið ef hlutaðeigandi
sjúklingur hefði gætt þess að skrá
hér lögheimili við komu til lands-
ins. Lögin um lögheimili voru ekki
samin með tilliti til núverandi
aðstæðna í þessu efni, og er því
vandalítið fyrir íslenska ríkisborg-
ara, svo og erlenda ríkisborgara,
sem einhver tengsl hafa við landið,
að skrá sig hér, þótt hvorki komi
til raunverulegrar búsetu né skatt-
greiðslna. Misnotkun af þessu tagi
getur í einstökum tilvikum skipt
verulegum fjárhæðum, en góðar
sjúkratryggingar í nágrannalönd-
um okkar, og sjúkratrygginga-
samningum við Norðurlönd og
ókunnugleiki á þeim lagaákvæð-
um, sem hér gilda, draga úr þeirri
hættu, sem af þessu stafar.
Gjaldskrár
sjúkrahúsa
Samkvæmt almannatrygginga-
lögum skal ákveða daggjöld og
gjaldskrár sjúkrahúsa þannig, að
samanlagðar tekjur stofnunar
standi undir eðlilegum rekstrar-
kostnaði á hverjum tíma, miðað
við þá þjónustu, er heilbrigðis- og
tyggingamálaráðherra hefur
ákveðið að viðkomandi stofnun
veiti.
Samanburður milli Norðurlanda
sýnir, að tilhögun þessara mála er
þar með mjög ólíkum hætti. Þar
eru útgjöld sjúkratrygginga vegna
sjúkrahúsvistar miðað við hundr-
aðshluta af heildarútgjöldum
sjúkratrygginga í hverju landi
mismunandi. I Danmörku er talan
4%, í Noregi 5,2%, í Svíþjóð 4% og
í Finnlandi 0% meðan sama tala
er á íslandi 73%. Þess skal getið
hér að eingöngu á Islandi og í
Noregi taka sjúkratryggingar
verulegan þátt í greiðslu kostnað-
ar við sjúkrahúsvist.
Það er engan veginn að ástæðu-
lausu, aðlögun þessara mála er
með öðrum hætti hér á landi en í
nágrannalöndunum. í nágranna-
löndunum er sjúkrahúsarekstur að
mestu í höndum sveitarfélaga, og
í langflestum tilvikum njóta menn
sjúkrahúsvistar á Oví svæði, þar
sem þeir eiga heima. Utansveitar-
menn eru sendir til heimasjúkra-
húsa, um leið og einhver tök eru
á eða greiðslu krafist á útreiknuð-
um kostnaði við vist þeirra. Vegna
fámennis þjóðar vorrar og smæðar
sveitarfélaga er slík tilhögun ekki
hugsanleg hér á landi.
Hér á landi rekur ríkið 48% af
sjúkrahúsum, sveitarfélög 37% og
aðrir aðilar 15% og er þá miðað
við skiptingu heildarkostnaðar við
sjúkrahúsakerfið. Á árinu 1975
námu útgjöld sjúkratrygginga
tæpum 10 milljörðum króna.
Aðeins 5% þeirrar fjárhæðar var
varið til greiðslu dagpeninga,
skrifstofukostnaðar og varasjóðs-
tillags, en 95% voru greiðslur fyrir
læknishjálp og ýmiss konar vörur
og þjónustu. Þegar ennfremur er
litið á hinn öra vöxt þessara
útgjalda á undanförnum árum og
önnur atriði, sem hér hafa mörg
verið rakin að framan, er ekki
ólíklegt að margur kunni að draga
í efa, að núverandi kerfi valdi því
verkefni að halda útgjöldum í
skefjum og tryggja góða nýtingu
Ríkið rekur 48% sjúkrahúsa, sveitarfélög 37%, aðrir 15%
2 stjómarfrumvörp um almannatryggingar til umf jöllunar