Morgunblaðið - 06.08.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. ÁGÚST 1978
25
Eyjólfur K. Jónsson:
Morgunblaðið birtir síðastlið-
inn fimmtudag stutt álit fimm
hagfræðinga á grein, sem ég
ritaði í blaðið daginn áður. Mig
langar að þakka þessum ágætu
mönnum athugasemdirnár og
tel rétt að víkja að þeim
nokkrum orðum, ef verða mætti
til upplýsingar.
Fyrstur svarar prófessor
Ólafur Björnsson og bendir
réttilega á, að deila megi um,
hvort það form verðtryggingar,
sem í grein minni var nefnt, sé
hið heppilegasta. Hann víkur
hinsvegar ekki að síðari lið
hugleiðinga minna um greiðslu-
halla ríkissjóðs, og ber að
harma það. En með hliðsjón af
því, að hann er sá hagfræðingur,
sem á seinni árum hefur hvað
alvarlegast varað við því að
ganga braut sífelldra gengis-
breytinga, leyfi ég mér að vona,
að þögn hans um þetta atriði
megi túlka sem samþykki. Hann
telji réttlætanlegt að hætta á
greiðsluhalla ríkissjóðs í stuttan
tíma, ef svigrúmið, sem þá
myndaðist, yrði notað til að
berja á verðbólgu og koma í veg
fyrir, að ein gengisfelling fyigi í
kjölfar annarrar. En vissulega
væri mikill fengur að því, að
prófessor Ólafur Björnsson
fjallaði um þetta mál, því að á
orð hans hlýða menn.
Ummælum dr. Jóhannesar
Nordals er ég í einu og öllu
sammála, nema þeirri staðhæf-
ingu hans, að það hljóti að leiða
til hærra „neyzlustigs" að auka
innlendar skuldir ríkisins á
þann veg, sem ég hef lagt til. En
þessu reyni ég að svara óbeint,
er ég nú vík að ummælum
fornvinar míns, Bjarna Braga
Jónssonar. Hann segir:
„í fyrsta lagi finnst mér
hugmyndin um erlenda mynt
ganga í berhögg við þá stefnu,
sem yfirvöld hafa reynt að
framfylgja með ýmsum aðgerð-
um undanfarið; sem sé að efla
tiltrú almennings á íslenzku
krónunni."
Því miður hefur þetta nú
tekizt báglega, og ætti ekki að
vera úr vegi að leita annarra
úrræða en þeirra, sem fram að
þessu hafa verið talin haldbezt,
en sleppum því, gefum Bjarna
Braga Jónssyni orðið áfram:
„Og í öðru lagi sýnist mér, að
með hugmyndinni um að greiða
halla ríkissjóðs með innlendu
lánsfé sé um að ræða allsherjar
samneyzlulán, sem ég hélt að
væri fjarri stjórnmálaskoðunum
Eyjólfs. Slíkt gera þjóðir helst,
þegar þær eiga í stríði.“
Hér hefur Bjarni Bragi mis-
skilið mig hrapallega. Eg tek
sérstaklega fram að samhliða
verði að „beita aðhaldsúrræð-
um“ og eingöngu eigi að fjár-
magna með lántökum „halla
ríkissjóðs vegna ýmissa nytsam-
legra framkvæmda ríkisins".
Það er því rétt hjá Bjarna
Braga, að það er fjarri stjórn-
málaskoðunum mínum að taka
„allsherjar samneyzlulán". Auð-
vitað legg ég ekki til, að
samneyzla verði nú aukin, né
heldur einkaneyzla, á meðan
verið er að ná jafnvægi, heldur
ber að keppa að því að auka
sparnað, og ég er ekki reiðubú-
inn að fallast á það, að einka-
neyzlan mundi aukast, ef fólk
sæi fram á verðhjöðnun og væri
samhliða gefið tækifæri til að
ávaxta sparifé sitt í „harðri"
mynt. Þvert á móti hygg ég, að
menn mundu fresta ýmsum
innkaupum, að menn mundu
leggja fé sitt á vöxtu í stað þess
að vera þátttakendur í kaupæð-
inu, kaupa bíl til viðbótar,
litasjónvarp til viðbótar, hljóm-
flutningstæki — og hvað það nú
allt saman heitir. Eg er meira
að segja ekki viss um, að menn
mundu börða miklu meiri mat,
þótt þeir þyrftu ekki með
hverjum bita að renna niður
álíka skammti af sköttum.
I meginefnum er ég sammála
þeim prófessor Guðmundi
Magnússyni og Þorvarði Elías-
syni. Guðmundur bendir rétti-
lega á, að traust á gengistryggð-
um reikningum mætti eyði-
leggja með rangri gengisskrán-
ingu „og allskyns millifærslum
og hundakúnstum". Og hann
bendir á, að „traust ríkisstjórn,
sem gæti staðið við að jafna
metin aftur hjá ríkissjóði, yrði
að vera forsenda þess“ að grípa
til þess úrræðis að reka ríkis-
búskapinn með greiðsluhalla um
sinn.
En „kjarni málsins er sá“,
eins og Guðmundur Magnússon
kemst að orði, „að gengið sé rétt
skráð, þannig að afstaðan milli
innlends og erlends verðlags
tryggi hallalaus utanríkisvið-
skipti og að ávöxtun sparifjár sé
næg til að forða því frá rýrnun í
verðbólgunni um sinn. — Liður í
því að brjótast út úr þeirrr
hringrás gæti verið að auka
niðurgreiðslur eða skattalækk-
un, þótt af hlytist verri staða
ríkissjóðs um sinn.“
Þorvarður Elíasson bendir
réttilega á, að losna myndi um
mikla fjármuni, ef unnt yrði að
stöðva verðbólguna og svigrúm
þó gefast til annarra hluta.
Þetta er mergur málsins og, á
því byggist öll hugsunin.
Eins sakna ég í ummælum
hagfræðinganna. Enginn þeirra
víkur beint að því atriði, að
útflutningsframleiðslunni verði
gert að taka gengistryggð lán til
starfsemi sinnar, að bæði
rekstrarlán og afurðalán verði
með gengistryggingu. Þar held
ég þó, að sé að finna eitt
mikilvægasta atriði þeirrar
stefnubreytingar, sem um er
fjallað, eða hví skyldu t.d.
afurðalán sjávarútvegs vera í
innlendum peningum á lágum
vöxtum, miðað við það sem nú er
almennt, en varan síðan seld í
erlendri mynt, eftir að gengis-
breyting hefur verið fram
knúin. Væri ekki nær að láta
útflutningsframleiðsluna ala
hafa ríflega fjármuni, en „al-
vöru peninga". Er ekki ljóst, að
það mundi minnka þrýstinginn
á eilífar gengisbreytingar, og er
ekki ljóst, að rýmri fjárráð
mundu gera stjórnendum fyrir-
tækjanna kleift að sinna öðru en
daglegri sláttumennsku, sem
hindrar þá í að einbeita kröftun-
um að bættum rekstri og hrekur
beztu menn frá stórfyrirtækjum
sem eiga gífurlegar eignir, en
vantar rekstrarfé — ef þeir þá
ekki beinlínis fara í rúmið.
Ef farið yrði að öllu. eða
einhverju leyti inn á þær leiðir
sem hér um ræðir, væri um
pólitískar ákvarðanir að ræða.
Hlutverk hagfræðinganna yrði
að útfæra þær. Von mín er sú,
að þessar hugleiðingar og um-
ræður geti orðið til þess, að
menn finni nýjan flöt í umræð-
um, flöt, sem enginn flokkur
hefur bitið sig í, né heldur
fordæmt — og gerir vonandi
ekki að óathuguðu máli. Enginn
þyrfti því að „brjóta odd af
oflæti sínu“, þótt t.d. gjaldeyris-
trygging verði sett á lán til
útflutningsframleiðslunnar,
hvort svo sem þar yrði um að
ræða sama féð og hún nú hefur
til starfrækslu sinnar eða nýs
fjármagns aflað með því að
almenningi yrði heimilað að
opna gengistryggða bankareikn-
inga. í öllu falli væri æskilegt,
að nýir farvegir yrðu ruddir, ef
menn ætla í einlægni að leitast
við að ná saman um landsstjórn.
Einn kennir nú misvitrum
stjórnmálamönnum um, hvernig
farið hafi, annar embættis-
mannakerfinu, þriðji óbilgjörn-
um verkalýðsforingjum og sá
fjórði máttvana atvinnurekend-
um. Þetta er ófrjó deila, sem
þyrfti helst að liggja niðri nú á
næstunni. Þess í stað sneru
menn sér að nýjum viðfangsefn-
um. Þá er von til að vel farnist.
Pólitísk ákvörðun
100. ártíð Jóns
Sigurðssonar
Það löggjafarþing, sem kemur
saman á haustdögum, verður það
100. í röðinni íslenzkra löggjafar-
þinga. Þetta verður því á sinn hátt
sögulegt þing þegar litið er um öxl
engu síður en þá litið er til þeirra
viðamiklu og vandasömu verkefna,
er þess bíða. Og áður en þessu 100.
löggjafarþingi þjóðarinnar lýkur
rennur upp árið 1979 en þá er
hundraðasta árstíð Jóns Sigurðs-
sonar, forseta, er leiddi sjálfstæð-
isbaráttu þjóðarinnar veigamestu
sporin og kallaður var „sómi
Islands, sverð þess og skjöldur".
í tilefni af því, hvern veg
minningu Jóns Sigurðssonar verði
sýndur verðugur sómi á 100. ártíb
hans, bar Þorvaldur Garðar
Kristjánsson fram fyrirspurn á
síðasta þingi varðandi fyrirhugað-
ar framkvæmdir á Hrafnseyri við
Arnarfjörð, fæðingarstað Jóns
Sigurðssonar. Geir Hallgrímsson,
forsætisráðherra, svaraði því til,
að samkvæmt þingsályktun, sem
samþykkt hafi verið á Alþingi 16.
janúar 1945, væri hlutverk
Hrafnseyrarnefndar að stýra
framkvæmdum á Hrafnseyri i
minningu Jóns Sigurðssonar. For-
sætisráðherra sagði nefndina
mundu standa að því að láta
fullgera bygginguna á Hrafnseyri
með því að byggja við hana nýja
álmu, þar sem yrði inngangur að
minjasafni Jóns Sigurðssonar og
kapella, sem mætti nota til
fundarhalda. Gert væri ráð fyrir,
að kostnaður við þessar bygging-
arframkvæmdir greiddist m.a. úr
minningarsjóði Dóru Þórhalls-
dóttur og með samskotum ein-
staklinga og samtaka, sem
Hrafnseyrarnefnd myndi beita sér
fyrir. Nefndin muni ljúka þessum
framkvæmdum fyrir ártíðina og
minnast hennar með opnun minja-
safns Jóns Sigurðssonar, vígslu
kapellunnar og á annan viðeigandi
hátt.
Það er vel til fundið að gera alla
þjóðina, með einum eða öðrum
hætti, að virkum þátttakanda í því
að heiðra minningu Jóns Sigurðs-
sonar á 100 ára ártíð hans. Það
þarf og að gera á viðeigandi hátt í
skólum landsins og fjölmiðlum,
ekki sízt útvarpi og sjónvarpi.
Ekki hafa farið spurnir af því,
hvern veg verður að slíku staðið.
Vonandi verður það gert af
háttvísi og hógværð en fullri reisn.
Sterkur fr jáls-
hyggjuflokkur
Sjálfstæðisflokkurinn var stofn-
aður við samruna Ihaldsflokksins
og Frjálslynda flokksins. Höfuð-
inntak sjálfstæðisstefnunnar var
frelsi og fullveldi þjóðarinnar út á
við, en inn á við frelsi ein-
staklingsins til menntunar,
skoðanamyndunar, tjáningar,
starfs og framtaks. Sjálfstæðis-
flokkurinn lagði fram frjálslynda
umbótastefnu á þjóðmálasviði með
hagsmuni allra stétta fyrir augum.
Hann lagði áherzlu á stéttasam-
vinnu í stað stéttastríðs. Fámenni
þjóðarinnar leyfði ekki .innbyrðis
ófrið. Hann vildi virkja ein-
staklinginn, hæfileika hans, hug
og hönd, til átaka í þjóðfélaginu.
Hann taldi eðlilega samkeppni
örva til árangurs og stefna ætti að
því að hver einstaklingur yrði
efnalega sjálfstæður og óháður,
samhliða því sem félagslegt öryggi
fólks yrði tryggt. Þetta er enn í
dag grunntónn sjálfstæðisstefn-
unnar, þó að aðstæður séu breytt-
ar og mörgum áfanganum náð,
sem var út við sjóndeildarhring, er
flokkurinn var stofnaður.
Þó að margt hafi breytzt í
þjóðfélagi okkar og flokkurinn
hafi mætt bæði velgengni og
mótbyr, eins og gengur í stjórn-
málum, hefur frjálshyggjufólk hér
á landi allar götur frá stofnun
flokksins borið gæfu til að standa
saman, flokkslega séð. Það hefur
verið heill þess, hagur og styrkur.
Öfugt við svokallaða „vinstri"
flokka, sem flokkslega og skoðana-
lega iðka krónískan hanaslag, hafa
sjálfstæðismenn leyst sín innri
vandamál og átök þann veg, að
flokkurinn hefur styrkst en ekki
veikst. Hafi einhverjir aðilar reynt
að rjúfa þennan styrk, hefur hinn
almenni flokksmaður kippt hlut-
unum í liðinn. Tímabundinn
ágreiningur getur hinsvegar
hreinsað út, hleypt fersku lofti í
flokksstarfið, örvað til stærri
átaka, ef þess er gætt, að ekki sé
vegið að fjöreggi frjálshyggjufólks
í þessu landi, þ.e. að niðurstaða
skoðanaskipta verði aukin sam-
heldni út á við. Það er frjáls-
hyggjufólki á Islandi nauðsynlegt
að hafa sterkan, samhentan Sjálf-
stæðisflokk, sem tryggi ein-
staklingsfrelsi og mannhelgi, iýð-
ræði og þingræði i landinu. Það er
vert að minnast þess, að minni-
hluti þjóða og mannkyns býr við
lýðræði og þingræði, í vestrænum
skilningi þeirra orða. Þegnrétt-
indi. eins og við þekkjum þau, eru
munaður, er til þess að gjöra lítill
hluti heimsbyggðar nýtur. Um slík
réttindi þarf að standa trúan vörð.
í ljósi
reynslunnar
Á þessu ári er haldið upp á 60
ára afmæli sósíalsks þjóðskipulags
í Sovétríkjunum. Það var m.a. gert
með réttarhöldum og þrælkunar-
dómum yfir „andófsmönnum" fyr-
ir þær sakir einar, að hafa aðrar
skoðanir en stjórnarherrar. Fyrir
þær sakir að krefjast persónu-
bundinna mannréttinda í sam-
ræmi við Helsinkisáttmálann.
Dæmið um það, hvert alræðis-
hyggja sósíalisma og kommún-
isma leiðir almenn mannréttindi
og einstaklingsfrelsi, er ekki
bundið við Sovétríkin ein eða
sextíu ára reynslu af sósíölsku
þjóðskipulagi þar. Hún nær til
tuga þjóðlanda í A-Evrópu, Afríku
og Asíu. Og niðurstaðan er hvar-
vetna hin sama. Það er hvergi til
undantekning frá reglunni.
Afnám mannréttinda, sem sjálf-
sögð þykja á Vesturlöndum, í
löndum alræðishyggjunnar, er
stundum afsakað með skipulags-
hyggju og fyllra efnahagslegu
öryggi. Þessi afsökun væri vafa-
söm, þó að rétt væri, en hún er
alröng. Alþjóðlegar skýrslur sýna
að almenn lífskjör í ríkjum
sósíalismans eru ekki aðeins miklu
lakari en í ríkjum V-Evrópu og
N-Ameriku, heldur mörgum ára-
tugum á eftir. Reynsla fjölmargra
þjóða af framkvæmd sósíalisma
kemur því ekki aðeins fram í
þrengri persónulegum réttindum
einstaklinganna á svo til öllum
sviðum mannlegs lífs, heldur og
verulega lakari almennum lífs-
kjörum. Og enginn hefur heyrt um
verkföll, yfirvinnubann eða út-
flutningsbann þar á bæ. Kjarabar-
átta er orð sem ekki þekkist. Það
er m.a. til vitnis um félagsleg og
fagleg réttindi einstakra starfs-
stétta. Það gegnir furðu að
boðendur slíkra þjóðfélagshátta
skuli hafa nokkurn hljómgrunn
meðal almennings hér á landi.
Hið borgaralega lýðræði eins og
við þekkjum það t.d. á Norðurlönd-
um hefur að vísu sína annmarka,
sem skylt er að horfast í augu við.
En það felur í sér hæfileikann til
að þróast frá þeim til meiri
fullkomnunar, fyrir áhrif meiri-
hluta fólks í frjálsum leynilegum
kosningum, á friðsaman og heil-
brigðan hátt. Það er einn af
mörgum — og ekki sízti — kostum
þess í samanburði við stjórnskipu-
lag alræðishyggju og sósíalisma.