Morgunblaðið - 12.08.1978, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 1978
39
Jón I*. Árnason
Lít'ríki lít'shajttir XIX
fílestir aðilar meirihlutans vita tíðum, að það, sem
þeir hafa útkljáð, er heimskulegt, ranglátt eða skaðlegt,
og að þeir neyddust til að samþykkja, bara til þess að
halda ráðandi meirihluta. “
— Friedrich A. won Hayek.
Fjötrar
sáttahyggju
Ovíst er og ósannað með öllu,
að máli og málæði hafi í
nokkurn tíma verið beitt til
framdráttar nokkru trúaratriði
eða nokkurri baráttuhugsjón af
ákafari ástríðuþunga og innlif-
un en gert hefir verið um nálægt
200 ára skeið til dýrðar fyrir-
heitinu um takmarkalausar
framfarir, eða það, sem því
nafni hefir nefnzt. Uorfurnar á
hinni „algjöru haghervæðingu
hirinar líflausu náttúru" og, í
kjölfar hennar, efnahagslegum
allsnægtum, líkurnar fyrir há-
markshamingju sem allra flest-
um til handa á lágmarkstíma í
algleymi ótakmarkaðs frelsis,
voru orkulindir þeirrar vonar og
vissu, sem knúðu kynslóðirnar
til lífsnautnaherhlaupa allt frá
upphafi iðnaðaraldar fram á
þennan dag. Barátta mannsins
við óstýrilát náttúruöfl og
örðugt umhverfi hafði raunar
hafizt löngu fyrr, eða þegar í
árdaga tilvistar hans á jörðinni,
en skilyrðum hans til yfir-
drottnunar voru lengst af
þröngar skorður settar.
Þegar síðan tæknibeizlaðir
aflgjafar og vélknúin fram-
leiðslutæki, og nú nýverið kjarn-
orkan, leystu menn og skepnur
að mestu undan oki vinnunnar,
og tölvur við þá fyrirhöfn að
reyna á heila og taugakerfi fram
úr góðu hófi, hljóp nýr fjörkipp-
ur í trúna á, að tækniframfar-
irnar hefðu fært okkur lykilinn
að ótæmandi orku- og hráefna-
brunnum, og þar með einnig
ótakmarkaðri neyzlu og eyðslu.
Fjöldinn taldi vísindin alvitur
og tæknina almáttuga. Hann
áleit sig hafa öðlazt guðlegt
vald, vera orðinn að yfirnáttúr-
legum verum, er gætu skapað
nýja veröld, þar sem hlutverk
náttúrunnar væri það eitt að
rétta sér byggingarefnið í hið
gallalausa sköpunarverk upp í
hendurnar.
Bæði um karla og, í vaxandi
mæli, einnig konur fór kitlandi
frelsisfiðringur. Þeim fannst
þau vera allsráðandi um eigin
framtíð, fjötrar lénsveldis og
einræðis voru brostnir eða
slitnir, þau voru laus og liðug og
leyfðist að lifa og leika sér að
eigin geðþótta. Þannig greip
þetta a.m.k. um sig í sálunum,
og þó að unaöurinn yljaði
einkum yfir- og miðstéttunum,
geislaði af affekum þeirra á það,
sem lægra stóð og freistaði til
trúar á, að allra annarra
þjóðfélagsþégna biði samsvar-
andi umbun eftir næstu áramót.
Það eitt var tilskilið, að iðnvæð-
ingin færðist enn í aukana,
hagvöxtur ykist um 5, 7 eða
jafnvel 10% árlega og „velferð-
arhugsjónin" eignaðist sífellt
fleiri og trúaðri tilbiðjendur.
Vinstrafólk um allan hinn
vestræna heim gekk einkar
rösklega fram í alhliða peninga-
dýrkun — og eirði engu. Ef allir
yrðu „velferðar" aðnjótandi,
staðhæfði það, myndu allir
verða óendanlega hamingjusam-
ir. Hin sósíalíska draumafor-
múla: takmarkalaus framleiðsla
+ síhækkandi kaupgjald = full-
komin lífshamingja, bæði var og
er kjarni hinnar svonefndu
framfaratrúar, og hin nýja,
jarðneska borg „jöfnunar og
bræðralags“ hafði sigrað „Borg
Drottins", sem gengnar kynslóð-
ir höfðu talið vera á bjargi
reista.
Og þegar hugleitt er, hversu
sterk ítök áskapaðar vinstri-
hneigþir eiga í mannkyninu, í
Albert Sehweitzer
fyrir löngu átt að vera búin að
gera okkur grein fyrir. er þetta.
að sem ofurmenni erum við orðin
að ómennum."
Albert Schweitzer var heims-
þekkt göfugmenni. Honum var
ekki tamt að taka dýpra í árinni
en efni stóðu til. Alla ævi sína
helgaði hann fræði- og líknar-
störfum, og fylgdist vel með
mönnum og málefnum þó að
oftast væri úr fjarska, úr
frumskógi svörtustu Afríku, í
Lambarene, þar sem hann fórn-
aði starfskröftum og kunnáttu
til að líkna og lækna.
Albert Schweitzer var ekki
aðeins sannur mannvinur,
HERNÁM
HUGARFARSINS
íundraveröld A Ibert Sch weitzer Líkræða
draumalífsins óttaðist ómennið vinstriandans
okkur öllum, þótt missterkar
séu sem betur fer, er þá nokkuð
óeðlilegt við, að hin nýju trúar-
brögð fylltu iiðsveitir sínar
ofstopa og ófyrirleitni? Þegar
þess þar að auki er gætt, að þau
öfl, sem höfðu skyldugrar varð-
veizlu að gegna, urðu úrkynjun
sáttahyggjunnar að bráð, er þá
nokkur furða, að vinstraríkið
yrði þess megnugt að tefla
framtíð lífríkisins i tvísýnu?
Fimm
feigðarboðar
Án þess að gera sér grein
fyrir áhrifamætti hinna glæstu
fyrirheita „velferðarríkisins“,
svo og þeim stórfelldu vísínda-
og tækniafrekum, sem hugsandi
stéttir Vesturlanda unnu þrátt
fyrir tilurð þess og tilveru,
verður martröð sú, er nú leggst
yfir heimsbyggðina, og er bein
afleiðing af hrörnun og falli
réttar- og fyrirhyggjuríkisins
sökum linnulausra árása her-
skara hagvaxtargoðsins, naum-
ast skilin. Staðreynd er, um-
búðalaus og nístandi, að
vinstraríkið hvorki hafði né
getur haft hin allraminnstu
skilyrði til þess að leiða upp-
steytartilburði sína gegn nátt-
úrulögmálunum til annars en
Pyrrhusarsigra. Blessun og dýrð
vinstraríkisins voru frá upphafi
hugarburðir einir, reistir á feni.
Nekt sína fær það ekki dulið
lengur, veruleikann sjá stöðugt
fleiri og fleiri, jafnframt því, að
vinstrifirrurnar afhjúpa sig
hver af annarri og birtast í þeim
myndum, sem sjá hefði mátt
fyrir, þ.á m.:
1. að lífshamingja og mesta
hugsanlcga lífsgleði hljóti að
vora komin undir peninga-
magni í umferð. hljóti að fást
eftir ofurkapp við að fullnægja
ævintýralegum óskadraumum.
sem skapi velliðan í stað von-
brigða og lífsleiða.
2. aö manncskjan megni að rjúfa
tengsl sín við náttúruríkió og
auögast á kostnað þess til
framhúðar án þess að tortíma
sjálfri sér.
3. að frolsi og sjálfsta>ði einstakl-
ingsins sé hugsanlegt á „félags-
legum grundvelli", þar sem
allir stjórna öllum.
4. að framtíð jarðar og jarðar-
barna verði bezt borgið með að
allar þjóöir. ,.án tillits til
kynþátta. trúarbragða og
stjórnmálaþroska". fái vald yfir
ta'kni- og vísindaþekkingu. þ.á
m. á sviði karnorku. án þess að
náttúrurikið bíði óbætanlegt
tjón af og öllu lífi á jörðinni um
alla framtíð ljúki þar með.
annað hvort vegna ofurþunga
náttúruránskapar eða í kjarn-
orkuvopnastyrjiild. og
5. að það sé aukaatriði. hvaða
þjóðum fjölgar og hverjum
fækkar.
Hér er auðvitað aðeins fátt
eitt talið, en vonandi nóg til þess
að vekja einhverja til umhugs-
unar um, hvort sáttahyggja,
sem er vissulega knýjandi lífs-
skilyrði gagnvart náttúrunni,
hljóti ekki að reynast fremur
óheillavænleg í átökum við öfl
vinstrimennskunnar.
Orð, sem ekki
mega gleymast
Þegar Albert Schweitzer kom
til Oslo árið 1952 til að taka við
Vinstriandinn.
Nóbelsfriðarverðlaunum sínum,
komst hann m.a. þannig að orði
í ávarpi, er hann flutti af því
tilefni:
„Við skulum manna okkur upp
í að líta á veruleikann eins og
hann er. Komið hefir í ljós. að
maðurinn er orðinn að ofurmenni
... Ilann hefir ekki til að bera þá
ofurmannlegu skynscmi. er ætti að
fylgja ofurmannlegu valdi . . .
Þannig verður þess vegna fullkom-
lega ljóst. það sem við hiifum ekki
viljað viðurkenna hingað til. að
jafnframt hinum aukna mætti
sínum. gerist ofurmennið sífellt
vesa'lli manneskja ... En það. sem
við ættum í raun og veru að meitla
í vitund okkar og hefðum þegar
heldur ekki síður djúpvitur
mannþekkjari. Orð hans voru
sjaldnast léttvæg fundin.
Síðan Albert Schweitzer
mælti framangreind orð er
liðinn röskur aldarfjórðungur.
Á þessum fjórðungi aldar hefir
fátt gerzt, sem nefna mætti til
dæmis um fánýti ummæla hans.
I rauninni hefir rás viðburðanna
verið samfelld staðfesting
þeirra.
Iðulega hreyfa reyndar alveg
heilvita menn því, og fjöldinn
treystir bjartsýni þeirra, að hið
góða muni ávallt reynast hinu
illa yfirsterkara að lokum, að
réttlæti beri sigurorð af rang-
læti, ást mildi hatur, göfgi bæli
þrælslund o.s.frv. Víst eru þetta
notaleg trúarbrögð, en hins
vegar afar varhugaverð, sem
sagan hefir verið fjarskalega
treg til að láta reynslun a mæla
með. Auðvitað er ávallt heil-
brigt að vona það bezta, að því
tilskildu þó, að augunum sé ekki
lokað fyrir því versta. Og eins og
nú er komið heims um ból,
virðist ekkert áhorfsmál, að
hyggilegra sé að treysta varúð
en vonum, en þó umfram allt
annað að vekja baráttuhugsjón-
ir gegn vinstriandanum til
lífsins á ný, því að það er hann,
sem hefir unnið hvern sigurinn
öðrum skelfilegri og getur með
miklum rétti ógnað okkur með
því að flytja líkræðu sína yfir
okkur nú þegar.
„Ég þekki, hvað
þrælunum kemur,
og þýsælli djöfull
er ógetinn.“
Sú líkræða gæti vel hljóðað
eitthvað á þessa leið:
„Vonir ykkar um réttlæti, ást,
göfgi og þvílíkt hjóm, eru
tálvonir' einar! Hvers vegna?
Vegna þess, að ég hefi gert
ráðstafanir! Vegna þess, að ég
hefi lagt net ntín um allan heirn
og — ykkur er alveg óhætt að
trúa því, sem ég segi — heims-
hreyfing mín getur ekki brugð-
izt. Ég hefi brúkaö verkalýðs-
hreyfinguna og alþjóðlegt ein-
okunarauðvald til þess að re.vra
hengingaról unt háls einkafram-
taks og einkareksturs, höfuðvígi
heijbrigðrar lífsbjargarviðleitni.
Sjálfstæðir atvinnurekendur
heyra nú þjóðsagnaheiminum
til. Ef þið efizt, talið þá við
agenta mína í verksmiðjum og á
öðrum vinnustöðum, hlustið á
kennara og skólastjóra, fjöl-
miðlalið og félagsfræðinga; ég
hefi hrifsað börnin ykkar burt
af heimilunum og reyrt þau föst
á uppeldisverkstæði, sem ég læt
ykkur kalla ýmsum borgaraleg-
um nöfnum, til þess að hinir
úreltu heimilis- og uppeldis-
hættir íhaldsþjóðfélagsins ykk-
ar tefji ekki þóknanlega þróun.
Ég hefi gert betur: ég hefi ginnt
mæðurnar út af heimilunum, út
í slor og vélaskrölt, þær hafa
trúað mér, þegar ég hefi hvíslað
að þeim, að heimilið þarfnist
alveg endilega að eignast bíl,
helzt tvo, sjálfvirkar eldhúsvél-
ar, 50 m'- íhúðarrými á mann,
tvær sólbaðs- og búðarrápsferð-
ir til útlanda á ári, pell og
purpura til þess að hressa upp
á visnandi fegurð eða bara
fegurð, sem aldrei var nein.
Langar ykkur meira að
heyra? Jæja, auðvitað! Þið
komizt ekki hálft hænufet í
nefndum og ráðum, bönkum og
öðrum Mammonsmusterum,
þingum og ráöuneytum, já, í
öllum opinberum stofnunum, án
þess að löglega kjörnir fulltrúar
mínir taki ykkur til fyrir-
greiðslumeðferðar. Sumir þeirra
segjast vera ykkar menn — og
um þá þykir mér vænzt — til
þess sjálfkjörnir að tryggja
hagsmuni ykkar. Og þið, „heims
og úrkynjuð" eins og minn dyggi
blóðseppi, Dimitri Manuilski í
Komintern og um árabil einn af
æðstu húskörlum mínum hjá
Sameinuðu þjóðunum, kallaði
ykkur árið 1931, sjáið aldrei
neitt annað en peninga, peninga.
Ég hefi drepið drenglund ykkar
með því að sannfæra ykkur um,
að barátta f.vrir öðru en stund-
arhag ykkar sjálfra sé bölvun,
sáttahyggjan sé ykkar eina von,
annars léti ég falla á ykkur víxil.
Ég geri landeyður ríkar og
heiðarlega dugnaðarmenn
gjaldþrota.
Og þessa emjandi eymd, þessa
himinhróparndi sálarörbirgð
læt ég ykkur kalla „velferð" og
framfarir"!
Þið hrópið húrra og hallelúja,
og kórónið læpuskap vkkar með
því að furða ykkur á, að sókn
mín gegn lífríkinu ber hvern
stórsigurinn öðrum hrikalegri í
skauti sér: ég eitra andrúmsloft-
ið, vatn og jarðveg, eyði gróður-
og dýralífi, pakka ómenningar-
sjúkdómum inn í litfagrar
umbúðir og segi ykkur að þeir
séu matur; allt, sem manneskj-
unni er lífsnauðsyn, eyðilegg ég,
spilli og tortími.
En ekkert af þessu hefði ég
getað án þess að hernema sálir
ykkar fyrst, eins og ég hefi
lauslega lýst. Þar er stéttarbar-
áttan alveg ómetanleg. Hana
nota ég óspart til þess að sá
hatri, efla öfund, magna græðgi,
rækta hroka og dramb. Ég hefi
náð valdi yfir öllum tækjum og
tólum, sem nauðsynleg eru til
þess að gera ykkur lífið óbæri-
legt, ég naga lífstréð niður í rót.
Allt þetta hefir mér tekizt af
einni og aðeins einni ástæðu: Ég
hefi smyglað skoðunum mínum
inn á ykkur, mútað ykkur til að
temja ykkur mitt tungutak,
rangnefna hluti og hugsanir,
keypt dómgreind ykkar og greitt
með sáttahyggju.
Mín vegna er ykkur velkomið
— og meira en það — að kalla
vinstrimennskuna mína frjáls
lyndi!
Vinstriandinn hefir lokiö máli
sínu, og mun hér eftir fylgja
ykkur í sérhverju fótmáli, verið
þiö lystug!"
Vinstriandinn hefir a.m.k. í
bili lokið máli sínu.
En vinstriverkin munu halda
áfram að tala.
Því miður.
„Vitiö ér enn — eða hvað?"
var þrásinnis spurt í höll Háva
endur fyrir Jöngu.