Morgunblaðið - 05.09.1978, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 1978
11
Hvað merkir
vinstri og hægri?
Ólafur Björnssoni
FRJÁLSHYGGJA OG ALRÆÐIS-
HYGGJA.
Almenna bókafélagið 1978.
Ólafur Björnsson hugsar sér bók
sína Frjálshyggju og alraeðis-
hyggju einkum sem „fræðslu fyrir
almenning". Það er að sjálfsögðu
lofsvert þegar lærdómsmenn taka
upp á því að sinna almenningi á
líkan hátt og Ólafur. Bækur um
stjórnmál eru ekki margar á
íslensku, en því meira stendur í
blöðunum um þetta efni. Ólafur
setur fram þá frómu ósk að þau
sjónarmið sem bókin lýsir „geti
stuðlað að málefnanlegri umræðu
um þau grundvallaratriði efna-
hags- og félagsmála en nú tíðkast
á vettvangi íslenskra stjórnmála".
Honum er að vísu ljóst að vegna
þess hve víða er komið við er
aðeins unnt að gera sumu yfir-
borðsleg skil. Það er ef til vill
helsti galli bókarinnar að hún er
ekki nógu skipulega samin. Farið
er úr einu í annað og endurtekn-
ingar verða of margar. Höfundur-
inn er enginn stílisti, skrifar
fremur stirðan texta, en honum er
nokkur vorkunn þegar þess er gætt
að umræður um efnahagsmál eru
sjaldan skemmtilestur. Að
minnsta kosti ekki þorra lesenda.
Meðal kosta bókarinnar tel 'eg
víðsýni höfundar, hann fellur ekki
í þá freistni (eða að minnsta kosti
sjaldan) að draga mjög einhliða
ályktanir. Jafnvel Marx fær sæmi-
lega einkunn og reynt er að átta
sig á kenningum hans frá fleiru en
einu sjónarhorni. Það er m.a.
dregið í efa hvort hann hafi í raun
og veru aðhyllst alræðishyggju. I
lokakafla bókarinnar kemst Olaf-
ur Björnsson svo að orði:
„Menn greinir að vísu mjög á um
það, hvernig túlka beri afstöðu
hans til frjálshyggju og alræðis-
hyggju, og er engin tilraun gerð til
þess hér að skera úr því. Ef hann
er túlkaður sem postuli alræðis-
hyggju, sem þeir Hayek og Filipec
eru raiinar sammála um, svo
ólíkar, sem skoðanir þeirra að öðru
leyti eru, þá væru skoðanir Marx
á efnahagsmálum í fullu samræmi
við það. En gild rök, studd
mörgum tilvitnunum í rit Marx,
hafa verið færð fyrir því, að hann
hafi í raun aðhyllst frelsishugsjón-
ir 19. aldarinnar, lýðræði og
persónufrelsi, svo sem m.a. tján-
Tónllst
eftir JON
ÁSGEIRSSON
Egilssonar, sem lék söngrödd
verksins. Það má segja að verkið
hafi raunverulega ekki verið flutt
fyrr en Litnei og Entrúckung eftir
Stefan George eru sungin eins og
tónskáldið gerði ráð fyrir. Verkið
sem er erfitt í flutningi var í heild
nokkuð vel flutt en einhvern
veginn truflaði klarinettið undir-
ritaðan. Það er erfitt að fella
saman „staðbundinn" tón þess og
krómantískan rithátt verkins.
Söngvarinn er ekki bundinn við
tempraða stillingu og ætti því að
vera sveigjanlegri í samspili við
strengina. Tónleikar þessir gefa
von um að við íslendingar séum á
réttri braut og með hjálp góðra
tónlistarmanna, eins Zukowsky,
megi vænta stórra tíðinda af ört
stækkandi hópi efnilegra og vel
menntaðra tónlistarmanna.
ingarfrelsi. Þjóðnýtingarstefna
samrýmist þessu ekki, þó að þess
væri ekki von, að Marx eða
samtímamenn hans gerðu sér það
ljóst."
Það sem oft spillir íslenskri
stjórnmálaumræðu eru haldlitlar
fullyrðingar, einkum um efni sem
mikilvægt er að fólk geri sér grein
fyrir til þess að hægt sé að tala
saman á eðlilegan hátt. Viðleitni
til að bæta þetta verður vart hjá
ungu fólki, en háværastir eru þeir
sem mest er í mun að túlka annað
hvort vinstri eða hægri stefnu.
Mér finnst Ólafi Björnssyni takast
ágætlega að sýna fram á fánýti
þessarar umræðu. Eins og hann
segir á skiptingin í hægri og
vinstri rætur sínar að rekja til
Ólafur Björnsson
sætaskipunar í franska stéttaþing-
inu. Ólafur bendir á að „orðin
hægri og vinstri sem heiti á
stjórnmálastefnum hafa svo óá-
kveðna merkingu, að þau eru
nánast orðin vígorð ein, sem
enginn getur gert grein fyrir,
hvernig beri að skilja, og því
ónothæf í alvarlegum umræðum
um þessi máP. Ólafur hefur líka
ýmislegt að athuga við hugtökin
einstaklingshyggja og félags-
hyggja í staðinn fyrir hægri og
vinstri, þau þurfa ekki að vera
neinar andstæður að hans mati.
Nafn bókarinnar, Frjálshyggja og
alræðishyggja, kemst næst því að
lýsa því sem um er barist og hefur
einkennt hugmyndafræðilega af-
stöðu fyrr og síðar. Saga þeirra
átaka er rakin frá Forn-Grikkjum
til okkar dags með hliðsjón af riti
Poppers: Opna þjóðfélagið og
óvinir þess (1945).
Forvitnilegur þáttur bókarinnar
fjallar um þá hættu sem Vestur-
löndum stafar frá alræðisríkjum.
Niðurstaðan hvað Island varðar er
að það geti ekki verið hlutlaust,
það eigi áfram að skipa sér í sveit
með vestrænum lýðræðisríkjum.
Ólafur telur að aðeins r örfáir
íslendingar aðhyllist alræði af því
tagi sem þekkist í Sovétríkjunum,
en jafnframt er honum ljós sú
hætta að þeir sem ekki aðhyllist
alræðisstefnu „vinni óafvitandi að
framgangi hennar". Hættulegast-
Bókmennttr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
ur af öllu er sá tvískinnungur að
mati Ólafs Björnssonar „að aðhyll-
ast að verulegu leyti hugsjónir
frjálshyggjunnar, svo sem tján-
ingafrelsi, samtakafrelsi og at-
vinnufrelsi, en vera á móti þeirri
skipan efnahagsmála, sem er
skilyrði þess, að þessar hugsjónir
megi framkvæma".
Eg hygg að bók Ólafs Björnsson-
ar þjóni þeim tilgangi sínum að
efla málefnalega umræðu. Ýmsar
ályktanir hans leiði ég hjá mér að
ræða. En í fljótu bragði virðast
þær líklegar til að fæða af sér
nýjar ályktanir og valda skoðana-
ágreiningi sem fengur væri í.
Gaman væri að fleiri bækur á borð
við Frjálshyggju og alræðishyggju
sæu dagsins ljós.
tTSALA
40-80% AFSLATTUR
Á ÖLLUM VÖRUM VERZLUNARINNAR.
BANKASTRÆTI 14, SÍMI 25580.