Morgunblaðið - 05.09.1978, Qupperneq 17
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 1978
17
Guðbjartur Gunnarsson, veitir Námsgagnamiðstöðinni forstöðu. Hér er hann að velja efni
með teiknaranum Gylfa Reykdal.
aö prófa ýmisskonar tækni. Nú er
þarna saman komið ágætt liö með
nauðsynlegan tækjakost. Tveir
kennarar eru þar ráönir til starfa auk
mín. Gylfi Reykdal starfar sem
teiknari, enda hátt í það að vera
menntaður arkitekt, og Kristján
Svansson hefur á hendi Ijósmynda-
vinnuna. Við höfum þegar unnið
ýmis verk fyrir stofnanir og einstaka
skóia í Reykjavík, en ekki farnir aö
fjölfalda neitt. Skólavörubúðin á aö
sjá um fjölföldun og afgreiðslu á
námsefni fyrir landsbyggöina.
í Námsgagnamiðstööinni á aö
vera hægt aö framleiða námsgögn
samkvæmt ströngum kröfum um
tæknileg og kennslufræðileg mark-
mið. í fyrstu verður þó lögð áherzla
á framleiðslu á litskyggnum og
glærum, þar eð skuggamyndavélar
og myndvarpar munu þegar vera til
í öllum skólum og notkun slíkra
tækja fer vaxandi. En síðan er
ætlunin aö framleiösla hljómbanda
sigli í kjölfarið, svo og gerö annarra
gagna fyrir grunnskólastigiö, eftir
því sem þörfin leiðir í Ijós og
fjárhagur leyfir. Þótt afgreiddar séu
einstakar pantanir frá skólum,
miöast framleiðsla Námsgagnamiö-
stöðvarinnar fyrst og fremst við efni
sem hefur almennt gildi fyrir grunn-
skóla og gert er ráð fyrir aö nota
megi víða.
Áður en við förum að glugga í það
kennsluefni, sem Námsgagnamið-
stööin hefur veriö að vinna í sumar,
spyrjum viö Guðbjart Gunnarsson
um viðhorf og vinnubrögð kennara
í þeim löndum sem hann er
kunnugastur þ.e. Bandaríkjunum og
Kanada, til þessara þátta. Hann
sagöi aðstæöur nokkuð annars eðlis
en hér. í Bandaríkjunum væri ekki
eins mikill ríkisrekstur og kennarinn
á því mikið undir því aö sýna
árangur í starfi, og dugar þá ekki
prófskírteiniö eitt. Skólinn er undir
smásjá og ef nemendur sýna ekki
árangur, til dæmis þegar þeir koma
áfram í aöra skóla, á kennarinn á
hættu aö fá pokann sinn. Kennurum
er því mjög annt um aö standa skil
á starfinu og fara strax á vorin,
þegar kennslu lýkur, á námskeið og
búa sig undir næsta kennsluár, áður
en þeir fara í frí. Þar panta því
kennarar strax á vorin þau kennslu-
gögn, sem þeir þurfa fyrir næsta
vetur. Þeir, sem námsgögnin fram-
leiöa, vita hvaö þeir vilja, og geta
haft þaö tilbúiö aö haustinu. Sama
gildir um pantanir á ýmsu efni, sem
þegar er til, t.d. kvikmyndum.
Tengsl kennara við
miðstööina
Er Guðbjartur var inntur eftir því
hvort Námsgagnamiöstööin heföi
unniö úr slíkum beiðnum í sumar,
sagði hann aö lítið væri um tillögur
frá þeim, sem eru að fást við
kennsluna, þrátt fyrir auglýsingar og
áeggjanir, sem sendar voru í
skólana. Þó heföu komið ábending-
ar og beiðnir frá skólum, sem komu
aö góöu gagni. Til dæmis um
líffræðiflokk frá Fjölbrautaskólanum
og um sjávarútveg- og mannkyns-
söguglærur frá Langholtsskóla. Ef til
vill væru þetta byrjunaröröugleikar,
en hætt væri viö því aö miðstöðin
losnaði úr tengslum viö skólakerfið,
ef stööug samskipti kæmust ekki á.
— Þá verðum við enn eitt stein-
þlómið í kerfinu, og það kæri ég mig
ekki um, þætti hann viö. — En þetta
tekur sjálfsagt sinn tíma. Þaö eru æ
fleiri skólamenn að gera sér þetta
Ijóst, held ég.
í frekari umræðum um þennan
þátt málsins kom þaö fram, aö
þarna kemur aö sjálfsögöu fljótt til
spurningin um fjármál. Eölilegt er aö
skólastjórar og kennarar þurfi að
vega og meta þann kvóta, sem þeir
hafa til innkaupa af þessu tagi.
Meöan slík endurskoöun, sem nú
stendur yfir, fer fram á skólakerfinu,
er samt nauösynlegt aö allir þættir
haldist í hendur. Skólarannsókna-
deildin hefur tilraunaefni, sem gefiö
er út af Ríkisútgáfu námsbóka og
selt í Skólavörubúöinni. Eðlilega vill
slíkt efni oft veröa dýrara en eldra
efni. Og til viöbótar endurskoðuðu
námsefni koma svo nauösynieg
nýsigögn til kennslunnar, sem einnig
hljóta að verða nokkuð dýr í
samanburði við prentaö mál — og
vilja þá gjarnan mæta afgangi. En
eigi sú umsköpun á kennsluháttum,
sem beinlínis er gert ráð fyrir í
grunnskólalögum, að verða annaö
en kák eitt, þurfa kennarar aö
sjálfsögöu aö geta haft milli handa
þau kennslugögn, sem breyttum
kennsluháttum fylgja. Og til aö
kennarar geti gert kröfur um
kennslugögn með nýrri tækni, þurfa
þeir aö sjalfsögðu að afla sér
þekkingar á þeirri tækni og notkun
hennar og möguleikum í mismun-
andi tilvikum.
Stefnan í fræöslumálum er sam-
kvæmt grunnskólalögum sú, aö gefa
öllum tækifæri til aö þroskast og
nema í samræmi við getu og
hæfileika. Þar sem allar menneskjur
eru ekki eins, þurfa nemendur
mislangan tíma og mismunandi
aöferðir til þess að þeim nýtist
fræösla. En hvernig á aö hjálpa
einstaklingnum, ef efnið er ekki
matreitt við hans hæfi? Það er hin
fræöilega ástæða, sem liggur aö
baki þeirri umsköpun í kennsluhátt-
um, sem nú er í deiglunni.
— Sumir halda að notkun nýrra
námsgagna sé bara eitthvert tízku-
fyrirbæri eða skraut, segir Guðbjart-
ur. En þaö eru áratugir síöan stöku
kennarar byrjuðu að nota útvarp,
kvikmyndir, veggspjöld og þesshátt-
ar og þetta voru köliuö hjálpargögn
við kennslu. Miðlar, aðrir en prentað
mál og talaö orð, eru ekki lengur
taldir einungis hjálpargögn. Þeir eru
óaðskiljanlegur hluti af kennslustarf-
inu. Viö erum ekki aö kenna, heldur
hjálpa nemendum til aö nema. Og
þá er ætlazt til þess aö nemendinn
verði virkur — að kennarinn virki
nemandann í starfi. Námsgögn eru
ekki síður handa nemendum en
kennurum.
Þessara nýju viðhorfa gætir í
ýmsum greinum í skólakerfinu, sem
þá krefjast fjölbreyttari námsgagna.
Áður var ein kennslubók í landa-
fræöi, önnur í dýrafræði, sú þriöja í
sögu o.s.frv., og krakkarnir læröu af
bók þekkingaratriöi í hverri grein.
Nú er farið aö skoöa efnið í víðara
samhengi í svonefndri samfélags-
fræöi. Þá er ekki um afmarkaöa
kennslubók að ræða og náms-
greinarnar skarast. Því er ekki
raunhæft aö taia alfariö um gerö
námsgagna fyrir eina ákveöna grein.
Kennarinn verður að hafa þekkingu
á námsgögnum og möguleikum
þeirra og tengja þau við efnið, eftir
því sem við á.
Guöbjartur segir, að glærurnar
séu orönar vinsælar í skólum, enda
komin tæki í alla skóla til aö nota
þær. Sama gildir um skyggnur.
Námsgangamiöstööin hefur enn
ekki tæki til aö vinna hljóö, en
verkefni bíða slíkrar aðstööu. Kvik-
myndir eru aftur á móti enn sem
komið er alltof dýrar, til aö hægt sé
að útbúa kennslukvikmyndaefni og
enn er of snemmt að tala um
framleiöslu myndsegulbanda.
— Þróunin þarf að verða sú, að
einstaklingarnir geti átt kost á aö
skoöa myndir og hlusta á hljómbönd
í skólabókasöfnum, rétt eins og aö
fletta upp í bók, segir Guöbjartur.
Bókasafnið er nú að verða mið-
punktur skóians. Heitir raunar ekki
lengur bókasafn, heldur skólasafn,
og á í samræmi við það í framtíðinni
aö hýsa „önnur námsgögn“ auk
bókanna og vera vinnustaöur nem-
enda.
Útbúnir glæru-
og skyggnuflokkar
Nú er kominn tími til að skcöa
það, sem Námsgagnamiðstööin
hefur verið að vinna að, og sjá
glæru- og skyggnuflokka þá, sem
hún hefur á boðstólum og í vinnslu.
Þar vekur strax athygli efni um
íslenzkan sjávarútveg.
í skyggnuflokknum eru 25—30
myndir og er þaö yfirlitsflokkur um
þróun sjávarútvegs frá upphafi
islandsbyggðar til s.l. aldamóta, er
fyrsta vélin var sett í árabát vestur
á ísafirði. Er miðað við að þessi
flokkur komi að góðu haldi í 11 —12
ára bekkjum grunnskóla og ofar,
eftir því hvernig um efnið er fjallað.
í glæruflokknum eru um 30 glærur,
þar sem sameinaðar eru Ijósmynda-
tækni og skýringateikningar. Er þar
nokkru ítarlegar farið inn á lýsingu
á nútímafiskveiöum, og notið þar
aðstoðar sérfróöra manna. Er þar
fjallaö um þaö hvernig skip veiða,
hvaöa fisktegundir, með hvaöa
veiðarfærum, hvar, á hvaöa árstíma,
hve mikið, hvernig fiskurinn er
verkaður, hvert hann er seldur og
hver hlutur aflans er í þjóöar-
búskapnum. Er skyggnuflokkurinn
svo til tilbúinn, en giæruflokkurinn
verður tilbúinn til fjölföldunar síðar
í haust. Bent er á að hver þáttur í
þessum flokkum getur gefið tilefni til
ítarlegri meðferöar efnisisins.
Tveir aðrir glæruflokkar, sem eru
tilbúnir til fjölföldunar, vekja athygli.
Er annar 56 glærur úr mann-
kynssögu, í tengslum við efni, sem
almennt er farið yfir í 8. og 9.
bekkjum grunnskóla. Er þar oftast
um að ræða eitt grunnkort og yfir
þaö felld línuteikning í öörum lit, og
svo flettiglæra með nöfnum og
upplýsingum. Hinn flokkurinn er 70
glærur í lífeðlisfræði, sem skiptast í
10 undirflokka, og hægt aö fá þá
alla eða hvern flokk fyrir sig.
Þá liggur tilbúinn til fjölföldunar
60 mynda skyggnuflokkur um líf í
heitu landi (Tansaníu), sem Skóla-
rannsóknadeild menntamálaráöu-
neytisins hefur undirbúið, ásamt
bók um sama efni. En Ríkissútgáfa
námsbóka sér um fjölföldun nýsiefn-
is, svo sem áður er sagt, og er
fjölföldun hagað í samræmi við
undirtektir skólanna.
Ýmsar hugmyndir eru á lofti.
Skólarannsóknadeild á sér langan
óskalista um skyggnur þó ekki sé
ákveðin útgáfa þarna. Næstu verk-
efni um Reykjavík eru ekki endan-
lega ákveöin, en ýmsar hugmyndir
fram komnar, svo sem um flokka um
skemmtanalíf á fyrri tíö, landbúnaö
í Reykjavík, þróun húsagerðar og
útþenslu borgarinnar, hitaveitu,
rafmagnsveitu og þróun iönaðar. Er
þegar farið að safna myndefni í
suma þessara flokka meö eftirtök-
um á gömlum myndum úr Árbæjar-
safni og Ijósmyndun.
Tækjakostur og mannafli Náms-
gangamiöstöövarinnar er viö þaö
miðaður að þar fari fyrst og fremst
fram tiltekin frumvinna á mynd- og
hljóðefni eöa nýsigögnum en frum-
gerð glæru eða skyggnuflokks, sem
valinn er til fjölföldunar, er síðan
afhent framkvæmdastjóra Skóla-
vörubúöarinnar til fjölföldunar, sölu
og dreifingar. En þótt æskilegt þyki
aö sem mest áherzla sé á þaö lögö
að framleiða námsgögn, sem hent-
að gætu grunnskólum landsins í
heild, er vegna hluts Reykjavíkur-
borgar í rekstri miðstöðvarinnar
gert ráð fyrir því að stöðin geti
milliliðalaust sinnt óskum einstakra
skóia og kennara þar ( tilteknum
greinum, eftir því sem tími vinnst til.
Þannig getur hún séö um eftirtökur
og fjölföldun að vissu marki fyrir
einstaka skóla og Ijósmyndun á
vettvangi í tengslum við skyggnu-
gerð.
Þarna er greinilega upphaf aö
ákaflega merku starfi, sem væntan-
lega á eftir aö skila sér í betri
kennsluárangri þegar fram líöa
stundir. Veröur fróðlegt á næstu
árum að fylgjast með hvernig
Námsgagnamiðstöðin og starf
hennar nýtist skólum landsins.
— E.Pá.
Námsgagnamiðstöðin hefur m.a. gert sögulegan yfirlitsflokk með 27 skyggnum, sem sýna íslenzkan sjávarútveg frá
landnámi til vélaaldar. Hér er ein mynd. Á henni sést maður í skinnklæðum, hjallur og fiskimannakofi í Reykjavík.