Morgunblaðið - 05.09.1978, Síða 34
34
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 1978
Gunnar Guðbjartsson, form. Stéttarsambands bænda:
”Lét svo hátt í andstæðingunum að
stjórnvöld heyktust á að breyta
framleiðsluráðslögunum
að
Á AÐALFUNDI Stéttarfé-
lags bænda, sem haldin var
á Akureyri í fyrri viku,
flutti Gunnar Guðbjarts-
son formaður Stéttarsam-
bandsins yfirlitsræðu um
störf sambandsins á sl. ári,
afkomu bænda, sölu og
framleiðslumál landbúnað-
arins og verður hér á eftir
gerð grein fyrir helstu
atriðum úr ræðu Gunnars.
Eini atvinnuvegurinn
sem greiöir söluskatt
af vélum og tækjum
Gunnar Guðbjartsson gerði í
upphafi ræðu sinnar grein fyrir
afdrifum þeirra samþykkta, sem
síðasti aðalfundur sambandsins á
Eiðum gerði og kom þar m.a. fram
að tollar á vélum og tækjum til
landbúnaðar hefðu verið lækkaðir
við breytingu á tollalögum á
Aiþingi sl. vor en þessi lækkun
hefði þó ekki náð til allra tækja og
einnig hefðu varahlutir ekki fylgt
með í þessari breytingu. Tollur á
þessu ári er yfirleitt 4% á
landbúnaðarvélum en lækkar í 2%
við áramót. Söluskattur stendur
óbreyttur 20% af verði véianna og
sagði Gunnar að landbúnaðurinn
væri eini atvinnuvegurinn, sem
greiddi söluskatt af öllum vélum
og tækjum,
I ræðu sinni greindi Gunnar frá
könnun, sem síðasti aðalfundur
samþykkti að óska eftir, á því að
greiða niður aðföng til landbúnað-
arins í samanburði við að greiða
niður vörur á sölustigi en Björn
Stefánsson búnaðarhagfræðingur
vann að þessari könnun fyrir
Stéttarsambandið og sagði Gunn-
ar að niðurstöður hans væru í
stuttu máli þessar:
Staðfest er sú skoðun sem áður
hefur komið fram frá hendi
stjórnvalda að lækkun vísitölu
framfærslukostnaðar yrði dýrari
ef greitt yrði niður verð áburðar,
fóðurbætis og vextir af stofnlán-
um en með því fyrirkomulagi sem
nú er að greiða niður verð
neysluvörunnar. Hætta er á að
niðurgreiðslur á kostnaðarliðum
ýttu undir óarðbæra framleiðslu-
aukningu. Til þess að draga úr
þeirri hættu mætti skammta það
magn, sem einstakir framleiðend-
ur ættu kost á með niðurgreiddu
verði. Hættan yrði minnst ef
niðurgreiðslur til einstakra fram-
leiðenda væru óháðar því hvað
viðkomandi framleiðandi kæmi til
með að nota af þeim framleiðslu-
þáttum sem um er að ræða. Ef
þeirri hugsun er fylgt út í æsar
sýnist bestur árangur nást með því
að greiða ekki niður kostnaðarliði
heldur veita einstökum framleið-
endum verðuppbót fyrir takmark-
að magn framleiðsiu sinnar.
Ekkert fé til
jarðakaupalána í ár
Um lánamál landbúnaðarins
sagði Gunnar að flytja mætti
langt mál en árangur af óskum um
lagfæringar á rekstrar- og afurða-
lánum bænda hefði orðið næsta
rýr, einna helst sá að afurðalánin
hefðu fylgt verðlaginu öllu betur
þetta árið en áður fram til vors, en
siðan hefði skort á það varðandi
mjólkurvörurnar. Aðra sögu væri
að segja um rekstrarlánin, þau
hefðu ekki fylgt verðlaginu heldur
hefðu þau rýrnað hlutfallslega
miðað við síðasta ár.
Almenn útlán Stofnlánadeildar
munu að sögn Gunnars væntan-
lega dragast saman í krónutölu á
þessu ári miðað við fyrra ár og var
deildin knúin af fjárskorti til að
synja fjölda lánsumsókna frá
bændum og vinnslustöðvum
þeirra. í lánsfjáráætlun ríkis-
stjórnarinnar, sem afgreidd var á
Alþingi með fjárlögum í vetur, var
gert ráð fyrir sömu fjárhæð lána
hjá Stofnlánadeild eins og s.l. ár.
En nú eru horfur þær, að stórlega
muni vanta upp á að svo verði, auk
þess sem ekkert fé er til að lána
til jarðakaupa á þessu ári. Þó varð
stjórn Stofnlánadeildarinnar við
þeim kröfum stjórnvalda að
hækka um 3% vexti af öllum
lánum veittum eftir mitt ár 1974
og eykur það tekjur deildarinnar á
árinu um ca. 120 milljónir króna.
Þá var verðtrygging almennra
lána aukin úr 25% hvers láns í
33%.
Þær nýju lánsumsóknir, sem
teknar voru til greina, voru
einkum lán til hlöðubygginga og
nokkuð af skepnuhúsum við áður
byggðar heygeymslur, auk véla og
íbúðalána. En vélalánin eru tak-
mörkuð við 350 dráttarvélar alls
og bundin takmörkunum um véla-
fjölda á býli eins og undanfarin ár.
Engum nýjum umsóknum vegna
vinnslustöðva var sinnt að þessu
sinni.
Lán Lífeyrissjóðs bænda til
landbúnaðarins minnka á þessu
ári hlutfallslega, vegna þess að
hann hefur tekið á sig auknar
lífeyrisgreiðslur og skyldulán hans
aukast eins og annarra lífeyris-
sjóða. Hann lánar þó 1,4 millj. til
hvers sjóðfélags er byrjar bygg-
ingu íbúðarhúss á þessu ári, enda
uppfylli hann er skilyrði um
lágmarksréttindi. Einnig lánar
sjóðurinn bústofnskaupalán til
kaupa á 175 ám eða 9 kúm á
skattmatsverði því er nú gildir.
Ymsir menn sem létu
hæst höföu ekki hugsaö
máliö til enda
Þessu næst vék Gunnar að því
starfi, sem unnið hefur verið á
vegum Stéttarsambandsins að
undirbúningi skipulagsbreytinga
til að mæta þeim vanda, sem nú
er við að fást í framleiðslu- og
markaðsmálunum og gerði grein
fyrir tillögu aukafundar sam-
bandsins í þeim efnum en hann
var haldinn í nóvember sl. Að
loknum fundinum hefði verið
óskað eftir því við landbúnaðar-
ráðherra og ríkisstjórn að tillögur
fundarins næðu fram að ganga en
fljótlega eftir fundinn hefðu hafist
fundahöld meðal bænda og allvíða
hefðu komið frarn mótmæli gegn
samþykktum aukafundarins og
einkum þó tillögunni um heimild
til töku fóðurbætisgjalds en ekki
voru þó nærri allir bændafundirn-
ir neikvæðir í þessu efni. „Það
komu margar tillögur sem studdu
samþykktir aukafundarins," sagði
Gunnar, „en það lét svo hátt í
andstæðingunum að stjórnvöldin
heyktust á að breyta framleiðslu-
ráðslögunum að þessu sinni. Málið
var því stöðvað. Augljóst var að
ýmsir menn, sem hæst lét í, höfðu
ekki hugsað málið til enda, eða
gert sér ljóst hvað við tæki, ef
ekkert yrði gert til að hamla gegn
vaxandi framleiðslu og engir nýir
möguleikar opnuðust."
Niðurgreiöslur aldrei jafn
lágt Mutfall af
smjörveröinu
Varðandi þau skilyrði, sem
aukafundurinn setti fyrir fram-
gangi samþykkta sinna um heim-
ildir til kvótakefis og fóðurbætis-
skatts sagði Gunnar að nokkuð
hefði verið komið til móts við þau
nema hvað söluskattur af búvör-
um hefði ekki enn fengist felldur
niður, þó hefði því verið mætt með
auknum niðurgreiðslum, sem aftur
hefði kallað á aukna sölu á fyrri
hluta þessa árs. Gunnar rakti
nokkuð gang smjörútsölunnar,
sagði að á henni hefðu verið seld
853 tonn en upphaflega hefði verið
ætlunin að selja með þessum hætti
500 tonn. Nú væri aðstaðan sú að
hlutfall niðurgreiðslna af smjör-
verðinu hefði aldrei fyrr verið jafn
lágt.
. I yfirlitsræðu sinni greindi
Gunnar frá fjölmörgu, sem stjórn
og starfsmenn sambandsins, þeir
Árni Jónasson og Hákon Sigur-
grímsson hefðu unnið að á sl. ári.
Vék Gunnar m.a. að setu sinni í
verðbólgunefnd og því séráliti, sem
hann hefði þar látið koma fram
sem fulltrúi Stéttarsambandsins
og áður hefur birst. Einnig vék
hann að þeim umræðum, sem
fulltrúar sambandsins hafa átt við
fulltrúa stjórnmálaflokkanna eftir
síðustu kosningar en í þeim
umræðum hefur einkum verið rætt
um 11 liði og eru meðal þeirra
tillögur um breytt samningsform
sem tryggi betri hlut bænda í
samanburði við aðrar stéttir,
skipulagsaðgerðir til stjórnunar
framleiðslu o" útflutningsbætur
verði tryggðar.
Kjötsalan hefur aukist
um 8,08% frá 1.9. 1977
I yfirliti Gunnars yfir fram-
leiðslu og sölu búvara kom m.a.
fram að innvegið kjöt til slátur-
húsanna á sl. hausti varð 0,15%
minna en haustið 1976 en að
viðbættum birgðum frá fyrri
sláturtíð voru alls til sölumeðferð-
ar á verðlagsárinu 15.944 tonn af
kindakjöti og nam innanlandssal-
an á tímabilinu 1.9 1977 til 1.8.
1978 8,611 tonnum og hefur aukist
um 8,08% frá sama tímabili
1976—1977. Útflutningur kinda-
kjöts hefur nú orðið 4,679 tonn á
móti 5,122 tonnum á sama tímabili
fyrra verðlagsárs og er gert ráð
fyrir að birgðir af kindakjöti verði
í haust nokkru minni en í fyrra.
Slátrun nautgripa það sem af er
þessu ári hefur orðið nokkru meiri
en á fyrra ári og talið er að komið
hafi 456 tonn af kjöti á móti 433
tonnum 1977. Skortur hefur verið
á nautakjöti á markaðnum. Birgð-
ir 1.8. voru 157,6 tonn á móti 357
tonnum árið 1977. Sérstakur
skortur hefur verið á öllu vinnslu-
kjöti bæði af nautgripum og
sauðfé og má ætla að það hafi
verkað til aukinnar sölu dilka-
kjöts.
Mjólkurframleiðsla varð 6,2%
meiri s.l. ár en 1976 og varð hin
mesta sem um getur. Aftur á móti
varð samdráttur í sölu nýmjólkur
4,3% til víðbótar samdrætti 1976
sem var álíka mikill. Einnig dróst
rjómasala saman um 2,1%, skyr-
sala um 6,7% og smjörsala un.
20,5%. Sala á ostum jókst lítils-
háttar. Það sem af er þessu ári
hefur mjólkurframleiðsla aukist
um 2,66% fram til 1.8. Enn hefur
sala nýmjólkur dregist saman og
er samdrátturinn á fyrstu 7
mánuðum þessa árs 2,66%. Hins
vegar hefur sala aukist á rjóma
eftir verðlækkun hans í desember
s.l. og er aukningin 5,59%. Skyr-
sala heldur áfram að dragast
saman. Smjörsalan jókst verulega
á útsölutímabilinu en hefur orðið
lítil síðan útsölunni lauk.
Birgðir af ostum
og smjöri aldrei meiri
Gunnar sagði að birgðir af
ostum væru nú talsvert meiri en
í fyrra á sama tíma og smjör-
birgðir meiri en nokkru sinni fyrr
á þessum árstíma. Nauðsynlegt
væri að minnka mjólkurvöru-
birgðirnar til að losa fé mjólkur-
samlaganna og bankanna, sem
bundið er í birgðum. 1. ágúst s.I.
hefðu birgðir smjörs verið 1.065
tonn og áætlað væri að þær yrðu
1300 tonn um þessi mánaðamót og
ostabirgðir eru nú 1.196 tonn og
hafa aldrei orðið meiri.
Konur fá brátt
sömu laun og bóndinn
í þeim kafla ræðu sinnar er
Gunnar fjallaði um verðlagsmálin
sagði hann að við haustverðlagn-
ingu 1977 hefði ekki náðst sam-
komulag innan sexmannanefndar,
í þeim viðræðum lögðu fulltrúar
framleiðenda áherzlu á margvís-
legar leiðréttingar frá fyrra
verðlagsgrundvelli og var megin-
áherzla lögð á leiðréttingu fjár-
magnsþátta grundvallarins, lagt
var til aö bóndinn fengi 312
stundir í helgidagagreiðslu vegna
viðveruskyldu og að húsfreyja
fengi sömu laun og bóndinn. Þegar
ekki náðist samkomulag innan
sexmannanefndarinnar var verð-
lagningunni vísað til yfirnefndar
og féll úrskurður hennar á þann
veg að tillögum framleiðenda um
fjármagnskostnað og launaleið-
réttingar var að mestu synjað.
Frá 1. 9. 1977 hefur verðlags-
grundvöllur landbúnaðarins
hækkað til og með 31. ágúst um
47,5%. Undirbúningur undir
haustverðlagninguna nú hefði
hafist á venjulegum tíma en hefði
nú stöðvast vegna óvissu um
kaupgjaldsmál en samt hefði náðst
samkomulag um fjölmörg atriði til
leiðréttingar á grundvellinum
innan sexmannanefndar, s.s.
hækkun fjármagnskostnaðar og
viðurkennt væri nú að konur ættu
að fá sömu laun og bóndinn.
Tekjuaukningin 79%
hjá kúabændum en
44,9% hjá fjárbændum
Gunnar vék að niðurstöðum
búreikninga fyrir árið 1977 og
sagði að þeir sýndu að á
búreikningabúunum hefði meðal-
talstekjuaukning frá árinu 1976
orðið um 65% á fjölskyldulaunum
og vöxtum af eigin fé. Þetta
skiptist þó misjafnt niður á búin
eftir samsetningu þeirra og þannig
sýndu kúabúin 79% aukningu
þessara tekna, blönduðu búin
63,2% og fjárbúin 44,9%. Varðandi
skýringar á þessu sagði Gunnar að
þeirra væri m.a. að leita í því að
afurðaaukning hefði orðið í naut-
gripahluta búanna en ekki hjá
sauðfjárbúunum og þá hefði hag-
stætt tíðarfar sunnan og vestan-
lands 1977 komið mjólkurfram-
leiðendum til góða auk lágs
kjarnfóðursverðs á árinu.
Hækkaðir vextir hefðu komið verr
sinni”
niður á sauðfjárbúunum vegna
tregari sölu og lengri veltutíma.
Þá gat Gunnar um að sam-
kvæmt sérúttaki Hagstofu Islands
hefðu nettótekjur 60 búa er í
úrtakið koma aukist frá árinu 1976
um 77,3%. Sagði Gunnar að þarna
væri stuðst við skattframtöl og
athugun hefði sýnt aö þau væru
stórlega gölluð og hann sagðist
vilja skora á bændur að reka af sér
það óorð, sem á þeim lægi fyrir
óvönduð skattframtöl. Þeir ættu
sjálfir mikið undir því að taka
mætti mark á þeim og þeir, sem
að hagsmunamálum þeirra vinna,
verða að geta treyst því, sagði
Gunnar að þeir séu með réttar
upplýsingar í höndunum, þegar
um úrtak skattskýrslna er að
ræða.
Forsendan er aö
árangur náist í
baráttu viö veröbólguna
Að síðustu vék Gunnar að þeirri
spurningu hvað væri framundan
og sagði:
„Erfitt er að spá um framtíðina.
Ymislegt er þó ljóst. Islenskur
landbúnaður býr yfir möguleikum
til mikillar framleiðsluaukningar
með aukinni og bættri ræktun og
aukinni tækni, þó svo að fólki við
bústörf fækki nokkuð. Hitt er líka
ljóst að innlendi markaðurinn
tekur ekki við miklu viðbótar-
magni búvara, þó svo að verð
varanna verði lækkað nokkuð með
niðurgreiðslum. Þó er víst að sala
sumra vöruflokka svo sem smjörs-
ins, er mjög undir verðlalaginu
komin. Því ber að fagna því, ef
reynist fært að auka niðurgreiðsl-
ur. En það má ekki vera stundar-
fyrirbæri, það verður að koma
niðurgreiðslunum í það horf að
þær verði ákveðið hlutfall af
heildarverðinu hverju sinni, þá
fyrst fá þær verulegt gildi fyrir
landbúnaðinn.
Þess er vænst að ný ríkisstjórn
taki á helstu vandamálum land-
búnaðarins í samráði við félags-
samtök bænda. Reynt verði að
komast út úr þeim tímabundna
vanda sem nú er í sölumálum með
því að stöðva framleiðsluaukningu
um sinn í hefðbundnu búgreinun-
um og með leit að nýjum og betri
mörkuðum, sem nú er unnið að
,verði hluti vandans leystur.
Markmiðið hlýtur að vera að
halda öllu landinu í byggð, en til
þess að svo geti orðið er þörf á að
skapa fleiri atvinnutækifæri í
sveitunum og leysa félagsleg
vandamál svo sem að koma á
afleysingaþjónustu við bændur og
konur þeirra.
Nú hafa bændur fengið gott
heyskaparsumar um meginhluta
landsins og hafa yfirleitt úrvals
hey. Því er ástæða til að draga úr
notkun erlends fóðurbætis og sjá
hvort ekki er unnt að ná aukinni
hagkvæmni í búrekstrinum með
því móti. Notkun íslensks fóðurs
ætti að vera eitt af meginmark-
miðum íslenskrar landbúnaðar-
stefnu á næstu árum.
Við skulum vona að takast megi
að draga úr verðbólgunni, sem
hefur verið hinn illi andi fyrir
þróun landbúnaðarins eins og
reyndar annarra atvinnuvega
þjóðarinnar. Um leið og úr
verðbólgunni dregur ætti að verða
auðveldara að leysa rekstrarfjár-
vanda atvinnuveganna og sölu-
fyrirtækja þeirra. Heill og
framtíðarmöguleikar þeirra eru að
verulegu leyti undir því komnir að
árangur náist í baráttunni við
verðbólguna. Eg veit að ekki
stendur á bændum að taka þátt í
þeirri baráttu," sagði Gunnar að
lokum.