Morgunblaðið - 05.09.1978, Qupperneq 36
36
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 1978
Eyjólfur Friðgeirsson, fiskifræðingur:
Laxeldi í sjó
Laxeldi í sjó er orðin þróuð
atvinnugrein í Noregi. I nokkur
hundruð laxeldisstöðvum eru nú
framleidd þar 5—6000 tonn af laxi
árlega. Stærstu laxeldisstöðvarnar
í Noregi framleiða 3—400 tonn af
laxi árlega, en það er meira en öll
árleg laxveiði Islendinga bæði neta
og stangarveiði. Sennilegast hafa
laxveiðar í sjó bæði Norðmanna
sjálfra og annarra verið mesti
hvatinn að þróun laxeldisins.
Laxveiðar í sjó leiddu í ljós að hér
var um dýra og vel seljanlega vöru
að ræða, en hvortveggja er fors-
enda fyrir því að eldi borgi sig.
Fyrst í stað notuðu Norðmenn
við laxeldið bæði ýmiskonar flot-
girðingar og flotkvíar, en einnig
ker og þrær á landi, sem sjó var
dælt í. Notkun kerja og þróa á
landi hefur lagst niður þar sem
hún þykir of dýr og fyrirhafnar-
mikil samanborið við flotkvíarnar.
Ýmsar gerðir af flotkvíum voru
reyndar í upphafi í Noregi t.d.
allskonar tré- og járngrindur sem
var haldið uppi með belgjum eða
einhverju öðru floti. Það sem
hefur reynst langt best og er mest
notað í dag eru hringir úr
plöströrum (samskonar og Reykja-
lundar vatnsrör). Hringurinn sem
er oftast 12.5—15 metrar í þver-
mál er gerður ýmis úr tveim
4“—5“ rörum eða einu 8“—12“ röri.
Plaströrin eru gjarnan fyllt með
frauðplasti til að koma í veg fyrir
að þau slökkvi þó að gat komi á
þau. Um rörin eru festar flatjárns-
baulur 6—8 mm x 75—100 mm og
ná þær utan um rörið eða rörin og
80—90 sm upp fyrir þau. Þar ofan
á er soðinn hringur úr 1“—2“
galvaniseraðri pípu. Neðan á
plaströrshringinn er síðan hengd-
ur poki úr loðnu eða síldarnót og
hann festur með vír eða einhverju
svipuðu efni við baulurnar.
Flestar eldisstöðvarnar eru
sunnarlega í Noregi, þar sem
hitastig sjávar er hagstæðast fyrir
eldi, en mikið af stöðvum og þar
á meðal sumar stærstu stöðvarnar
eru dreifðar norður með allri
ströndinni alveg norður á Finn-
mörku. Upphaflega voru flestir
lítið trúaðir á að hægt væri að
stunda laxeldi norður undir
Tromsö hvað þá norðar. Braut-
ryðjendur eldis nyrst í Noregi
kvarta t.d. yfir því að lítill styrkur
hafi verið af sérfræðingum til að
byrja með og að þeir hafi talið af
og frá að þetta tækist og latt
óspart framkvæmda.
Mestu erfiðleikarnir nyrst í
Noregi reyndust vera vetrarkuld-
inn í sjónum. Fiskurinn hætti að
éta og honum fór aftur, auk þess
átti hann það til að ofkælast og
drepast af kulda. Á síðustu árum
hafa fundist ráð til að glíma við
vetrarkuldann svo hann er ekki
lengur eins alvarlegt vandamál og
í upphafi.
Eins og ég kem að síðar ræður
hitastig sjávar mjög miklu um
vaxtarhraða laxins. Mismunur á
hitastigi í N- og S-Noregi veldur
því t.d. að á sama tíma og hægt er
að ná söluhæfri stærð lax í
S-Noregi með 18—20 mánaða eldi
tekur sambærilegt eldi í N-Noregi
25—30 mánuði. Það er orðið
augljóst að sjávareldi lax er vel
framkvæmanlegt í Norður Noregi,
en rekstrargrundvöllur stöðva þar
er annar og ekki eins góður og í
Suður-Noregi vegna langs eldis-
tíma. Góð fjárhagsútkoma á stöðv-
um í N-Noregi byggist á hagræð-
ingu og nýtni til að halda niðri
kostnaði við reksturinn.
Stofnun fiskeldisstöðva í Noregi
er háð leyfi sjávarútvegsráðu-
neytisins, sem þessi atvinnugrein
heyrir undir, og fá færri leyfi en
vilja. Að fengnu leyfi til stöðvar-
stofnunar fæst ríflegur fjárhags-
stuðningur til uppbyggingar frá
norska ríkinu.
Eldisstöðvaeigendur í Noregi
hafa styrkt verulega stöðu sína
undanfarið t.d. með tímaritsút-
gáfu og stofnun sölusamtaka.
Aðalvandamál laxeldis í Noregi í
dag er eldisseiðaskortur og sér
ekki fyrir endann á því máli hjá
þeim.
- • -
Margir Islendingar hafa fylgst
af áhuga með þróun laxeldis í
Noregi undanfarin ár og velt því
fyrir sér hvað hægt væri að gera
á þessu sviði hér heima. Hluta af
þeirri spurningu leitast ég við að
svara hér á eftir.
Ýmsar tilraunir til sjávareldis
lax hafa verið gerðar hér og eru
ennfremur í gangi. Veiðimála-
stofnunin gerði fyrir nokkrum
árum eldistilraun í sjávarlóni í
Kollafirði. Þeirri tilraun sem var
lítil í sniðum var ekki fylgt eftir
og úr henni fékkst engin niður-
staða mér vitanlega. Fiskifélag
íslands hefur sýnt málinu nokkurn
áhuga og ráði t.d. fyrir nokkrum
árum til sín fiskifræðing Ingimar
Jóhannsson til að gera tilraunir og
vera mönnum til leiðbeiningar á
sviði sjávareldis. Ingimar hefur
gert tilraunir með flotkvíareldi
bæði í Hvalfirði og Kirkjuvogi á
Reykjanesi. Hann er núna að
hjálpa Keldhverfingum að setja
upp flotkvíar til tilraunaeldis í
Lónunum í Axarfirði, og er einnig
með kví á Kirkjuvogi. Engin
endanleg niðurstaða hefur fengist
í þessum tilraunum fram að þessu
önnur en sú að bæði í Hvalfirði og
Kirkjuvogi hefur laxinn vaxið
bærilega vel, að sögn Ingimars.
Tilraun með flotkví ér í gangi í
Garðatjörn á Álftanesi. Eldi h.f. í
Grindavík, sem reist hefur 3
steyptar tjarnir að Húsatóftum
við Grindavík, hefur orðið að
stöðva framkvæmdir og hefur enn
ekki getað hafið raunverulegt eldi
vegna rafmagnsleysis og skorts á
lánafyrirgreiðslu. Eldi h.f. er nú
með 20—25000 seiði í eldi og verða
þau sennilegast seld í haust
laxeldisstöðvum í Noregi. Framtíð
þess fyrirtækis er mjög óljós fyrr
en þangað fæst rafmagn og
einhverjar lánveitingar.
Lang merkilegasta og alvarleg-
asta laxeldistilraun, sem gerð
hefur verið hérlendis, er tilraun
sem nýlega lauk í Fáskrúðsfirði.
Tilraunin var gerð að norskri
fyrirmynd og hófst 1975. Notaðar
voru kvíar úr trégrindum svipuð-
um og algengar voru fyrstu árin í
Noregi. Fyrstu 3300 seiðin sem
sleppt var í kvíar drápust vegna
mistaka. Fáskrúðsfirðingar gáfust
ekki upp, en keyptu strax aftur
seiði og slepptu þeim í júní 1975.
Tilraunin gekk ekki slysalaust sem
von var m.a. tapaðist heill árgang-
ur frá 1976 og mikið af stórum
fiski, þegar kví brotnaði í stórviðri
í vetur. Þessi tilraun er stórmerki-
leg fyrir það, að með henni hefur
verið sýnt fram á, að laxeldi er
framkvæmanlegt við það hitastig,
sem er á fjörðum austanlands og
þar af leiðandi víðar umhverfis
land eins og ég kem að síðar.
Tilraunin er einnig merkileg fyrir
það, að við hana hafa komið fram
ýmis vandamál laxeldis í sjó hér
við land og því safnast dýrmæt
reynsla, sem kemur til góða í
framtíðinni. Eftir því sem ég
kemst næst, hefur vöxtur stærsta
laxins í Fáskrúðsfirði verið svipað-
ur því, sem ég hef reiknað út fyrir
Raufarhöfn og Papey (sjá mynd 1
og töflu 2). Fiskurinn hefur verið
í eldi á fjórða ár. Stærð stærsta
fisksins var svipuð og jafngamals
lax í N-Noregi. Ástæðan fyrir því
að ekki náði allur fiskurinn fullri
stærð var sú, að honum var ekki
gefið nóg og nógu oft, meðan
vaxtarskilyrðin voru best. Fá-
skrúðsfirðingunum varð þetta
ljóst undir lok tilraunarinnar. Með
nógu stífri fóðrun hefði mestur
hluti fisksins náð stærð stærsta
fisksins. Fiskinum var slátrað í
sumar m.a. vegna þess að hann var
að verða kynþroska. Að meðaltali
vóg laxinn 7 pund en þeir stærstu
vógu um 11 pund.
Fjárhagsleg reynsla tilraunar-
innar á Fáskrúðsfirði er eins og í
N-Noregi, en þar er ljóst, að svona
langur eldistími krefst þess, að
annaðhvort sé stöðin það stór, að
hún geti borið kostnað af útgerð
báts og mannafla til fóðrunarinn-
ar eða að stöðin sé minni og svo
haganlega fyrirkomið að fóðrun sé
fyrirhafnar- og kostnaðarlítil,
kvíarnar séu t.d. í námunda við
fiskvinnsluhús, sem á og rekur
þær og/eða að kvíarnar séu við
flotbryggju, sem hægt er að
komast út á frá landi með fóður.
Mér skilst að framtíð þessarar
tilraunar sé óvís og er slæmt til
þess að vita, ef henni yrði hætt við
svo búið. Mér fyndist eðlilegt að
sjávarútvegsráðuneytið tæki af
skarið og hvetti og styrkti áfram-
hald þessarar tilraunar og stuðlaði
með því að þróun þessarar greinar
sjávarútvegs hér á landi.
- O — ’
Til könnunar á möguleikum
laxeldis í sjó hér við land hef ég
reiknað út hugsanlegan vaxtar-
hraða lax við hitastig nokkurra
staða við landið. Á mynd 1. og
töflu 2. sýni ég niðurstöður
þessara útreikninga á 12 stöðum
við landið miðað við meðalhita
hvers mánaðar á þessum stöðum.
Ég hef valið að nota meðaltal
yfirborðshita sjávar árin
1931—1960 þar sem það er til, en
það er við Vestmannaeyjar,
Grindavík, Reykjavík, Stykkis-
hólm, Suðureyri, Kjörvog, Raufar-
höfn og Teigarhorn. Við Grímsey,
Fagradal og Papey nota ég hita
áranna 1931 — 1950. Hitinn er
tekinn upp úr riti Veðurstofunnar
„Veðráttunni". Hita sjávar í Sæ-
dýrasafninu í Vestmannaeyjum
mældi ég sjálfur á árunum
1974—1976 og var hann stöðugt sá
sami 7.2°. Meðaltal hita
1931—1960 er valið vegna þess að
frá 1965 og fram á áttugasta
áratuginn voru flest árin kaldari
en meðaltal 1931—1960. Nokkur
síðustu ár hafa svo aftur verið
hlýrri. í „Veðráttunni" segir að
hitastig 9 af 11 árum 1965—1975
hafi verið 0.4° til 2° undir
meðalhita, en 2 árin svipuð
meðalhita áranna 1931—1960.
Meðalhiti hvers mánaðar, sem
notaður er við útreikninga vaxtar-
hraðans er tilfærður í töflu 1 og
skýrir hún sig sjálf. Tafla 2 sýnir
útreiknaðan þunga fisksins í
hverjum mánuði.
Á mynd 1 eru línurit yfir vöxt
fisksins á hverjum stað. Línuritin
eru samhljóða gildum töflu 2.
Mynd 2 sýnir línurit af þyngdar-
aukningu fisks í hverjum mánuði.
H
$s
s I
s S
3400
3200
3000
2800
2600
2400
2200
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
Grömm
Mynd 1.
2. ér 3. ár
Mai Júní Júlí Ag. Sept. Okt. Nov. Des. Jan. Feb. Marz Apr. Maí Júní Júlí Afl. Sept. Okt. Nov. Des. llSliilííli Jan. Feb.