Morgunblaðið - 28.09.1978, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1978
31
með mikla þekkingu á háttum
hennar og högum. Héðinn hefur af
sínu heimahlaði á Fjöllum með
hjálp sjónauka gert athyglisverða
talningu í 29 vor. íbúðúðarhúsin á
Fjöllum standa nokkuð hátt.
Þaðan sér yfir allstórt heiðar- og
fjallendi frá norðaustri til suðvest-
urs. Svæðið sem yfir sér er valið
varpland fyrir rjúpur, enda er í
landi Fjalla eitt mesta og bezta
rjúpnaland í Þingeyjarsýslum.
Héðinn hefur talið maka rjúpn-
anna á nefndu svæði um varptím-
ann, karrana. Á varptímanum
heldur karrinn vörð um hreiðrið,
situr lon og don á kletti eða öðrum
hávaða nálægt því. Hann heldur
að mestu sínum hvíta lit, meðan
hann er í varðstöðu, þess vegna
sést hann langar leiðir í góðum
sjónauka. Niðurstaða talningar
Héðins Ólafssonar er sem hér
segir:
Vorið 1950 sáust 20 karrar
vorið 1951 sáust 26 karrar
vorið 1952 sáust 28 karrar
vorið 1953 sáust 34 karrar
vorið 1954 sáust 39 karrar
vorið 1955 sáust 46 karrar
vorið 1956 sáust 43 karrar
vorið 1957 sáust 39 karrar
vorið 1958 sáust 36 karrar
vorið 1959 sáust 29 karrar
vorið 1960 sáust 25 karrar
vorið 1961 sáust 20 karrar
vorið 1962 sáust 17 karrar
vorið 1963 sáust 17 karrar
vorið 1964 sáust 18 karrar
vorið 1965 sáust 19 karrar
vorið 1966 sáust 21 karri
vorið 1967 sáust 12 karrar
vorið 1968 sáust 9 karrar
vorið 1969 sáust 9 karrar
vorið 1970 sáust 6 karrar
vorið 1971 sáust 7 karrar
vorið 1972 sáust 6 karrar
vorið 1973 sáust 8 karrar
vorið 1974 sáust 5 karrar
vorið 1975 sáust 0 karrar
vorið 1976 sáust 2 karrar
vorið 1977 sáust 3 karrar
vorið 1978 sáust 1 karri
Að sjálfsögðu taldi Héðinn
karrana oftsinnis á hverju vori og
jafnan í góðu sýni. Þessi merkilega
athugun þarf ekki skýringar við,
hér eru tölur sem tala. Á 24 árum
(1955—1978) fækkar varphjónum
úr 46 í ein. Slæm veðrátta á
varptíð getur haft áhrif á afkom-
una það vor. Líkur eru til, að
fækkun varphjóna frá 1966 til
vorsins 1967 úr 21 í 12 stafi að
einhverju leyti frá umræddu
óveðri fyrra vorið, en með hliðsjón
af tölunum frá árunum síðan er
ekki ástæða til að gera mikið veður
út af því tapi, en það mun einmitt
hafa verið í Þingeyjarsýslum, sem
umrætt tveggja daga slagveður
var einna verst. Dæmið frá
Fjöllum bendir til, að orsaka
eyðileggingar rjúpnastofnsins sé
annars staðar að leita.
Síðustu fjögur til fimm haustin
hafa fjárleitarmenn í Þingeyjar-
sýslum yfirleitt sömu fréttir að
segja, það sést varla rjúpa á
heiðunum. Stundum hægt að telja
á fingrum sér þær rjúpur, sem
heill leitarflokkur hefur veður af.
Af öðrum svæðum landsins berast
samhljóða fréttir.
Óhræsið
Ein er upp tilfjalla
yli húsafjcer,
út um hamrahjalla,
hvit med lofmar tœr,
bryzt í bjargarleysi,
ber því hyggju gljúpa,
d sér ekkert hreysi,
útibarin rjúpa.
Valur er á veiðum,
vargur tfuglahjörö,
veifar vœngjum breidum
vofir yfirjörd,
otar augum skjótum
yfir hlíð og litur
kind, sem köldumfótum
krafsar snjó og bítur.
Rjúpa ræður að lyngi,
raun er létt um sinn,
skýzt í skafrenningi
skjót í krafsturinn,
tínir, mjöllu mærri
mola, sem af borði
hrjóta kindfrd kœrri,
kvakar þakkarorði.
Valur í vígahug
varpar sér d teig,
eins ogfiskifluga
fyrst úr löngum sveig
hnitar hringa marga,
Hnifill er ad bíta.
Nú er bágt til bjarga,
blessuö rjiípan hvíta.
Elting itl er hafin
yfir skyggir él
Rjúpan vanda vafin
veit sér búið hel.
Eins og dlmur gjalli,
örskot veginn mœli
fleygist hún úrfjalli
að fd sér eitthvert hceli.
Mædd d manna bezta
miskunn loks hún flaug.
ínn um gluggann gesta
guðs í nafni smaug.
Úti garmar geltu.
Gólið hrein í valnum.
Kastar hún sér í keltu
konunnar í dalnum.
Gæða-konan góða
grípurfegin við
dýrið dauðamóða,
dregur hdls úr lið,
plokkar, pils upp brýtur,
potl d hlóðir setur,
segir happ þeim hlýtur
og horaðá rjúpu étur.
Jónas Hallgrímsson.
Með hliðsjón af uinmælum
mínum um rjúpnamergðina á
mínum æskudögum, upp úr síð-
ustu aldamótum, vil ég benda á, að
talning Héðins Ölafssonar af
hlaðinu á Fjöllum hefst ekki fyrr
en að afstöðnum flótta íslenzku
rjúpunnar til annarra landa. Það
sem Héðinn lítur yfir við upphaf
sinnar talningar er því dreifing
rjúpnaþjóðarinnar, sem eftir sat,
þegar „breiðurnar" flugu til Græn-
lands, Finnmerkur eða eitthvað
annað.
Telja má sennilegt, að víða á
landinu kunni tilveru rjúpunnar
að hafa hnignað álíka og varð á
Fjöllum 24 síðustu árin. Þó ekkert
verði um þetta fullyrt er óhætt að
slá því föstu, að alvara er á ferðum
í þessum efnum og tvímælalaust
tímabært að gera sér grein fyrir
því, að um tvennt er að velja,
aldauða rjúpnastofnsins á Islandi
eða myndarlega uppbyggingu
hans, í sambandi við alfriðun
rjúpunnar, þar er enginn milliveg-
ur. Stytting veiðitíma frestar
aðeins eyðingunni eins og komið
er, en kemur ekki í veg fyrir hana.
Ekki þarf að fara í grafgötur um
það, að krafa um alfriðun rjúpunn-
ar mætir andstöðu. Meirihluti
þjóðarinnar er ófróður um stöðu
hennar og er það mikið mein. Það
má búast við, að einhverjir reki
upp ramakvein: „Á að banna
þjóðinni að hafa rjúpur á jóla-
borði?" Slíkt bann er skammt
undan hvort sem er. Aðrir munu
hreinlega andmæla staðreyndum
og telja þær áróður. Þeir kynnu að
halda því fram, að talning rjúp-
unnar á landinu öilu væri sú eina
staðreynd, sem tákandi væri mark
á. En slík talning væri lítt
hugsanleg og mundi í hæsta lagi
styðja þær staðreyndir, sem þegar
eru fyrir hendi, án þess þó að
sanna þær. Sárast mun þeim þó
svíða, sem bera veiðigleði í blóðinu
og lengur eða skemur hafa svalað
henni á þessu hrjáða dýri. Þessir
menn ættu raunar að vera manna
fróðastir um stöðu rjúpunnar nú,
en ekki er líklegt, að þeim dugi það
öllum, til þess að sætta sig við
orðinn hlut. Og ástríðuna verður
að virða þeim til vorkunar.
Þessar línur hafa tilgang. Þær
eiga að undirstrika neyðarkall,
sem til er ætlast, að beri árangur.
Hvort sá tilgangur næst er svo
önnur saga. Það er ekki kallað á
neina kyrrstöðuvernd, heldur stór-
fenglega aukningu á æðsta sviði
náttúruverðmæta, á sjálfu lífs-
sviðinu. Ég heiti á alla góða menn
að taka undir neyðarkall Theodórs
Gunnlaugssonar þegar í stað!
Hinn 15. október er skammt
undan. Látum þann dag verða
síðasta blóðdaginn í óbyggðum
landsins. Alþingi tekur til starfa
um líkt leyti. Samtímis hinum
ljóta leik upp til heiða og fjalla
fari fram alvöruleikur við Austur-
völl. Þar verði búið svo um
hnútana, að blóðbaðið 1978 verði
hið síðasta fyrir langa tíð.
Það þarf ekkert formlegt vafst-
ur að viðhafa í þessu máli svo sem
álit embættismanna, sérfræðinga,
félagssamtaka eða pólitíkusa, það
þarf einu sinni ekki að setja nefnd
í málið. Landbúnaðarnefndir Al-
þingis semji friðunarlög rjúpunn-
ar og beri þau fram til sigurs.
Ég er bjartsýnn á skilning og
viðbrögð Alþingis í friðunarmál-
inu. Andróður mun lítil áhrif hafa
á þeim vettvangi. Björgun ómetan-
legra verðmæta á elleftu stundu,
hlýtur að verða hafin yfir flokka-
pólitík.
16.9 1978
Ungir
menn
íSÚM
Þrír ungir listamenn sýndu í
Galleri .SUM fyrir nokkru. Það
er eins með þetta skrif mitt sem
önnur þessa dagana: það er
síðbúið. Samt finnst mér ástæða
til að minnast á þessa sýn-
ingu,27 því meðal annars, að ég
er ekki viss um, að þessir ungu
menn hafi sýnt verk sín opin-
berlega hér áður, að undanskild-
um Arna Ingóifssyni, en það má
vera rangt hjá mér, og ef svo er,
hið ég þá það vel að virða við
mig.
Þessir ungu menn heita:
Ilannes Lárusson. og mun hann
hafa verið við nám í Canada, en
það er sjaldgæft, að íslenskir
myndiistarnemar leiti sér fanga
þar um slóðir. Arni Ingólfsson
heitir sá annar og sýndi hann
nokkur verk sín á Suðurgötu 7 í
ágúst. Sá þriðji er ívar Val-
geirsson. og veit ég ekki deili á
honum.
Verk þessara ungu manna
fara ekki illa saman, þau eru
skyld að uppruna, og hér er það
nýlistin svokallaða, sem er til
meðferðar. Þarna kemur ljós-
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
myndavélin mikið við sögu og
það, sent á engelsku heitir
Videotype, en það hefur verið
nokkuð notað til tjáningar nú á
seinustu árum. Á gólfi liggur
viður í mismunandi ástandi, og
ég á nú dálítið erfitt með að
tengja það skúlptúr. Langar
myndræmur af gróðri, klöppum
og grjóti eru gerðar með ljós-
myndatækni og verkið kallað
„Milli fjalls og fjöru“. Sérkenni-
iegt og að mínum dómi hug-
myndaríkt verk, sem gerir sitt á
þessari sýningu. Það er ekkert
áhlaupamál að gera upp á milli
verka þessara ungu manna. Þeir
eru allir á kafi í Konseptional-
BADJBEAMS -
isma, og í góðri trú halda þeir
sig ábyggilega framúrstefnu-
menn. Sagan er bara sú, að þessi
stíll eða réttara sagt hugmynd,
er orðin svo algeng, að hún
verður hvergi flokkuð undir
annað en það, sem í eina tíð var
kallað Akademí-list. Þetta hug-
tak hefur ekki haft sérlega
skemmtilega eða jákvæða nierk-
ingu í orðaforða myndlistar-
ntanna á þessari öld, þótt
hugtakið hafi eitt sinn verið
konunglegt og skriðið fyrir því
af fyrirmönnum. Það eru því
engin gleðitíðindi, að nú skuli
þetta orð vera notað í erlendum
blöðum um það sem þeir i
Amsterdam og Reykjavík kalla
Avante-garde og
Framúrstefnu. Svona er nú
tuttugusta öldin snögg í snún-
ingum, maður er ekki fyrr búinn
að koma frá sér verki en það er
orðið úreit og annað endurbætt
og fullkomnara komið á mark-
aðinn. Svona er það með bifreið-
arnar og svona gengur það til í
listinni. Það mætti ef til vill
segja með sanni, að hraðinn
væri mesti vágestur listarinnar
í nútímanum. Engin hefur við
að vera frumlegur, og allt fellur
i skuggann, áður en aftur er
orðið bjart fyrir dyrum.
Eg hafði nú samt svolítið
gaman að þessari sýningu í
SÚM, og hún er látlaus og fer
ekki mikið fyrir henni. Þarna
eru engin breið spjót, en það
litla, sent til sýnis er nær
tilgangi sínum.
Valtýr Pétursson.
m
2Utrar
YSA
ómissandi í sláturtíðinni
Næringarefni matar nýtast
betur í súrmat en nýjum eöa
frystum mat, enda er súrmatur
auömeltari. Súrmatar ættum viö
því aö neyta allt áriö, en ekki
einungis sem veizlumatar á
þorranum.
Súrsum í skyrmysu og
geymum matinn á köldum staö,
en súrinn má ekki frjósa. Kjöt
og slátur á aö sjóöa vel (ekki
”hálfsjóöa“) og kæla alveg áöur
eh þaö er sett í mysuna.
Ath. Súrsið ekki, og geymið ekki sýru i galvaniseruðum ílátum
MJOLKURSAMSALAN í REYKJAVÍK