Morgunblaðið - 08.02.1979, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. FEBRÚAR 1979 3 1
Valdimar Björnsson skrifar að vestan:
Repúblikanar sigra í Minnesota
Margt hefur veriö ritað og
rætt um kosningarnar hér á
landi í haust og ekki sízt um
úrslitin í Minnesota, þar sem
Repúblikanaflokkurinn vann
sigra, svo að um munaði. Dagur-
inn sjálfur — hinn 7undi
nóvember — er minnisstæður á
íslandi: aftökudagur Jóns
biskups Arasonar 1550, afmæli
rússnesku byltingarinnar og
afmæli Péturs Thorst. Dagurinn
verður minnisverður í Minne-
sota ýmsra orsaka vegna.
Til dæmis, þátttakan náði
63% af þeim sem höfðu at-
kvæðisrétt — ekki neitt að
marka sérstaklega á Islandi, en
margfalt stærra hlutfall en
náðist annars staðar hér um
landið. Og
Democrat-Farmer-Labor-
flokkurinn — sambræðsla okkar
af krötum og framsókn — sem
ráðið hefur flestu hér um árabil,
varð fyrir skelli, sem skilur
hann eftir agndofa og tvístrað-
an. Kosið var um bæði sætin í
efri deild þings í Washington og
repúblikanar unnu þau bæði. Af
átta þingmönnum héðan í neðri
deild voru repúblikanar með
fjögur sæti og demókratar með
fjögur; sú skipting haggaðist
ekki. En repúblikanar náðu líka
ríkisstjóraembættinu —
Governor og Lieutenant
Governor eru kosnir til samans
og þeir eru nú repúblikanar, þar
sem áður voru DFL leiðtogar
eins og skammstöfun á flokks-
heitinu hér tíðkast. Og svo í
hinum aðalstöðvum bar einn
repúblikani sigur af hólmi af
þeim fjórum ráðherrum, sem
voru í framboði.
Ofan á þetta allt saman
bættist það, að Repúblikana-
flokkurinn náði nærri því meiri-
hluta neðri deildar í ríkisþing-
inu. Vandi fylgir þeirri vegsemd,
því að skipting atkvæða í
kjördæmunum féll þannig, að
annar flokkurinn hefur nú 67
sæti og hinn rétt og slétt 67 líka!
Meðlimir efri deildar eru með
fjögurra ára kjörtímabil, og þeir
„sátu hjá“ í þessum kosningum,
og fara ekki í slaginn aftur fyrr
en 1980.
Eitt, sem hefur vakið eftirtekt
víða í sambandi við sigra
repúblikana í Minnesota, er
hvernig háttvirtir kjósendur
fylgdu ritningunni um það að
varðveita „einingu andans i
bandi friðarins“. Það er að
segja, að þrír aðalsigur-
vegararnir voru af gerólíkum
trúarflokkum. Af þeim tveimur,
sem skipa nú senatorsembættin,
er annar kaþólskur og hinn
Gyðingur, og sá sem verður nú
Governor er norsk-lútherskur.
Sumir eru að segja í hálfgerðu
spaugi, að Minnesotabúar hafi
sýnt hvernig eigi að fylgja
„ecumenical" línunni — um-
burðarlyndi milli fylgjenda
trúarflokka af ýmsu tagi, eða
jafnvel mætur hver á öðrum.
Sannleikurinn er, að þær kirkj-
ur eða þau þjóðabrot sem menn
tilheyra hefur miklu minna að
segja en hefur kannski áður
verið, og er það gott og blessað.
David Durenberger er sá
kaþólski, rammþýzkur að ætt-
erni, þó stafsetning nafnsins
hafi smábreytzt. Manni dettur í
hug að binda hann við
Benedikts-regluna meðal
kaþólskra, úr því hann ólst upp
á menningarsetri þeirra, St.
John's University, nálægt St.
Cloud, þar sem faðir hans,
George Durenberger, var
íþróttaþjálfari. Munkar úr
Benediktsreglunni stofnuðu
klaustrið og skólann snemma á
árum, 1854, áður en Minnesota
komst í ríkjasambandið, 1858.
Þar útskrifaðist David og hugði
sér um tíma prestsskap sem
ævistarf. Hann fór þó í lögfræði
og fékk sína gráðu við Háskóla
Minnesotaríkis.
Það er algerlega innskot, en
athugavert þó, að Benedikts-
reglunni á Islandi til forna var
gerð góð skil í meistararitgerð
eftir nunnu við St. Benedict's
College í St. Joseph, Minnesota.
Hún tók nafnið Sister Michael
Zezza, O.S.B., hefur verið kenn-
ari lengi og árið 1964 samdi hún
ritgerð um nunnuklaustur
Benediktsreglunnar á Islandi á
árunum 1000—1550. Hún valdi
rannsóknarefnið vegna þess að
amma hennar var íslenzk, og
fluttist vestur ung til Winnipeg
í Kanada. Sá sem þetta ritar
hafði gaman af því að þýða fyrir
nunnuna fleiri kafla úr íslenzk-
um annálum frá kaþólskri tíð.
Sister Michael viðaði að sér
miklu efni og meðal annarra
gagna sem hún notaði voru
ritgerðir eftir Guðbrand Jóns-
son, Einar Ólaf Sveinsson og
ítarleg grein eftir Eirík í
Cambridge, samið 1897.
David Durenberger byrjaði
lögfræðistörf á skrifstofu í
South St. Paul, þar sem leiðandi
félagar hafa áður verið Harold
Stassen og Harold Le Vander,
sem hafa báðir verið í
Governors-embættinu í Minne-
sota. Hann var aðalaðstoðar-
maður Háraids LeVander á
meðan hann var ríkisstjóri,
þekkti ríkisbáknið út í yztu æsar
og fór í framboð sem Governors-
efni. Flokksþingið kaus heldur
að styðja Albert Quie, meðlim
neðri deildar þings í Washing-
ton í meir en 20 ár, og David
Durenberger lét leiðast til að
bjóða sig fram sem senatorsefni
í staðinn og fór vel úr þeim
býtum.
Ungi maðurinn, rúmlega
fertugur, er glæsilegur á velli,
fyrirtaks ræðumaður, með
góðan heila. Síðustu árin hefur
hann verið háttsettur hjá stór-
fyrirtækinu H.B. Fuller Com-
pany, rekið af Elmer L. Ander-
sen, sem var þingmaður í
nokkur ár og Governor seinna.
Það, sem Durenberger og aðrir
bjuggust við, var að hann yrði
andstæðingur Donalds Fraser
sem ætlaði sér að fara úr neðri
deildar sæti sínu í Washington
upp í öldungadeildina, sem
eftirmaður Huberts Humphreys
úr því að ekkja Humphreys tók
við sæti bara til bráðabirgða. En
það gekk öðru vísi. Fraser náði
ekki útnefningu í próf-
kosningunum, féll fyrir Robert
Short sem varð milljóna-
mæringur á rekstri flutninga-
bíla og hótelstjórnar. Short var
alveg miskunnarlaus í slaginum.
Hann var vonsvikinn pólitíkus
sem hafði sótt um embætti
tvisvar áður, barðist á móti
innri hringnum í flokk sínum og
eyddi hartnær tveimur milljón-
um dollara af eigin fé í
kosningabaráttunni. Það varð
eins og Rudolph Perpich sagði
eftir að hann missti
Governors-embættið: „Bob
Short dragged us all down“,
nefnilega að Short hefði spillt
fyrir öllum öðrum í kjöri þeim
megin. Fylgjendur Frasers voru
eldheitir á móti Short og
meirihluti Durenbergers var
gífurlegur, um það bil 400.000
atkvæði.
Margir hafa bent á það, að
Democrat-Farmer-Labor
flokkurinn tvístraðist eftir að
Hubert Humphrey dó. Hann
hafði verið með í því að steypa
saman demókrata og Farmer-
Labor flokkunum, 1944, og gat
haldið mismunandi öflum
saman. Ekki tókst varaforsetan-
um, Walter Mondale, að gera
það, þrátt fyrir tilraunir hans
til að stefna þeim oft til
Minnesota rétt fyrir kosningar,
Carter forseta og Teddy
Kennedy öldungadeildarþing-
manni. Það sem skeði með
flokkinn var nærri því alveg hið
sama og skeði með þriðja
flokkinn á sínum tíma — the
Farmer-Albor party — sem
tvístraðist eftir lát leiðtogans,
Governor Floyd Björnstjerne
Olson — á bezta reki, 1936.
Rudolph Boschwitz er eini
Gyðingurinn sem hefur nokkurn
tíma verið kosinn í embætti af
ríkinu öllu og átti hann það
sameiginlegt með David
Durenberger að hafa aldrei sótt
um embætti áður. Hann var
fæddur í Berlín og fluttist til
Ameríku sem unglingur meö
foreldrum sínum, er yfirgáfu
Þýzkaland jafnvel fyrir tíð
Hitlers, árið 1931. Hann ólst upp
í New York-hverfinu, rétt fyrir
norðan Bronx, nam Iögfræði og
varð flinkur músíkant í tóm-
stundum, lék á „French horn“
með mikilli snilld. Pappi hans
sagði honum, að hann mundi
ekkert græða með þessu móti —
hann ætti að koma í „business".
Það gerði hann. Hann varð
félagi bróður síns í Oshkosh,
Winsconsin, í nokkur ár, við
timburverzlun, og kom svo til
Minneapolis. Hér stofnaði hann
fyrirtæki sem kallað er
Plywood, Minnesota, sem selur
helzt timburefni til að þilja hús
og heimili að innan, ásamt
teppum og ýmsum græjum. Það
leið ekki á löngu áður en útibúin
voru orðin 20 talsins og Rudy
orðinn milljónamæringur af
eigin dáðum. Hann hafði áhuga
á stjórnmálum og sótti um það,
þegar breyting stóð til, að verða
„National Commiteeman of the
Republican party for
Minnesota" — meðlimur
stjórnarráðs flokksins um allt
landið. Hann náði þeirri
ólaunaðri stöðu og gat þá
hæglega farið beint út í pólitík-
ina sem háttsettur frambjóð-
andi seinna meir. — Nýliðinn
fékk rétt að segja kvart-milljón
atkvæða meirihluta.
Hann valdi vel takmark sitt
og gerði það snemma — að
sækja á móti Democrat-
Farmer-Labor frambjóðandun-
um, sem hélt embættinu, U.S.
Senator Wendell Anderson.
Anderson, sem var vinsæll sem
þingmaður í ríkinu og Governor,
gat aldrei yfirunnið það að hafa
virkilega útnefnt sjáifan sig sem
senator. Hann sagði upp ríkis-
forystunni, lét Lieutenant
Governor Rudolph Perpic taka
við af sér — og Perpich útnefnd-
in Anderson í þingsæti Walter
Mondales, sem þurfti að segja af
sér þegar hann varð varaforseti
með Jimmy Carter. Það hefur
sannreynzt, að DFL-flokks-
leiðtogar hafa verið alltof mikið
með útnefningar milli kollega.
Þeir voru orðnir ailt of sérgóðir.
Hann var sannarlega hreinskil-
inn einn leiðtogi þeirra,
Nicholas Coleman, aðalmaður
flokksins í efri deild
Minnesotaþings, þegar hann
sagði eftir að sögulega fallið
kom: „People have gained the
impression that we are arrogant
and corrupt. We must correct
that“ — að fólk væri þeirrar
skoðunar að flokkurinn væri
orðinn rígmontinn og óheiðar-
legur, og að þetta þyrfti að
lagfæra.
Margir sáu eftir því, að Albert
Quie vildi ólmur sækja um
Governorsembættið og hætta
glæsilegum og hættulausum
ferli sem neðri deildar þingmað-
ur kjördæmis síns, suðaustur-
hluta ríkisins, á þinginu í
Washington. Hann tók við af
manni látnum sem var jafnfast-
ur í sessi í öruggu kjördæmi,
August Andresen. En það voru
leiðandi menn í flokknum, sem
vildu verða við ósk Quies um að
hætta þingmennskunni og
hverfa aftur heim í sitt ríki með
aðalstöðuna í huga. Hann er
enginn ræðuskörungur, en blátt
áfram, hreinskilinn og góðum
gáfum gæddur. Fólk hélt að
Perpich mundi ná kosningu í
fyrsta skipti upp á vigin spýtur,
en það varð ekki. Quie sigraði
með rúmlega 100.000 atkvæða
meirihiuta og norskur skóla-
stjóri með honum sem
Lieutenant Governor, Wansberg
að nafni, frá Bemidji.
Quie er útskrifaður af
norsk-lútherska háskólanum í
Northfield, St. Olaf College, er
rammnorskur og lútherskur,
sannkristinn maður sem fer alls
ekki í felur með það. Hann hefur
gaman af því að skýra frá nafni
sínu, helzt þegar hann talar þar
sem fleiri eru af norskum
ættum. Hann segir, að Quie
nafnið þýði „kvíga“ og er með
talsvert spaug um það; ætt hans
er frá Hallingdal í Noregi og var
faðir hans að deyja rétt fyrir
miðjan desembermánuð, rúm-
lega níræður. Þórhallur
Ásgeirsson gat huggað Quie eitt
skiptið í Reykjavík — sagði
honum að hann ætti ekki að
vera að basiast með „kvígu“
þýðinguna á nafni sínu, að
heitið væri dregið frekar frá
orðinu „kví“, smáréttir þar sem
ær eru geymdar þegar á að
mjólka þær. Maður hefur heyrt
Quie fara með þessa skýringu og
jafnvel að koma með nafnið í
franskri útgáfu líka. Hann og
Þórhallur hittust þegar Quie var
á raðstefnu þingmanna frá
NATO-löndunum í Reykjavík.
Quie hefur nóga hæfileika að
vera góður Governor, þó að
hann hafi verið í Washington
lengi að glíma við mál, sem
tilheyra landinu öllu. Enginn
bjóst við því, að fylgi
Repúblikanaflokksins í
Minnesotaþingi mundu aukast
mikið í kosningunum — svona
15 — 20 sæti var búizt við.
Þingmennirnir eru 134 alls, og
67 í efri deild, sem sitja í fjögur
ár í senn. Fyrir fjórum árum var
tekið upp á því að láta þingmenn
í ríkinu vera háða flokkum; þeir
voru kosnir í „nonpartisan“
kosningum frá því 1913.
Democrat-Farmer-Lahor flokk-
urinn náði meirihluta þegar
kosningafyrirkomulagið breytt-
ist á þennan hátt og fyrir
tveimur árum var munurinn
virkilega mikill 103 á móti 31 í
neðri deild. Það þurfti ekki
annað á þeim tíma en að nefna
Nixon og Watergate og þá
hrundu framboðin.
Nú náðu repúblikanar 35 fleiri
sætum og varð úr að flokkarnir
voru með 67 þingmenn hvor um
sig. Lög heimta það að endur-
talning atkvæða verði að fara
fram í kjördæmi þar sem
atkvæðamunur milli frambjóð-
enda er 100 eða minni. Fleiri
endurtalningar hafa verið gerð-
ar og jafnteflið óbreytt. Fundir
fara fram til að re.vna að koma á
sáttum, að annar hvor flokkur-
inn fái meirihluta í vissum
tilteknum þingnefndum, en svo
er ein aðalgátan — hver verði
formaður þings? Hver eða
hverjir skipa i nefndir? Þræta
þingmennirnir í kastljósi
sjónvarpsins á fundum sem hafa
verið haldnir síðustu vikurnar
— en skárra væri það líklegast
ef þeir hittust bara á gamla
mátann, lokaðir inni í eigin
herbergi án truflana. En nú til
dags er dýrkað það, sem kallast
„the right to know“, um leið og
einstaklingurinn talar um „the
right to privacy" — heimtingu á
því að fólk fái að fylgjast með
öllu sem skcður hjá „hinu
opinbera" og líka rétt ein-
staklingsins til að láta stjórn-
völd ekki vera of nærgöngul.
Það er erfitt að þræða hinn
gullna meðalveg.
Rudy Boschwitz. A1 Quie og David Burenberger fagna að loknum kosningum.