Morgunblaðið - 22.02.1979, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, PIMMTUDAGUR 22. FEBRÚAR 1979
Steindór Árnason:
Samvinnustefn an hefur
sett ofan í Árnessýslu
Samvinnumenn sýslunnar hafa
ekki farið hamförum til að
hnekkja aðför drottningardýrk-
enda að Eyrum. Þeir hafa í ár
læðst með veggjum án þess að
hljóta þá ráðningu, sem er best við
hæfi þeim er leggja í rústir. Sem
fyrr verða hafnarmál Eyra rædd
af sanngirni. Raunsæjum rökum
beitt, gerður samanburður með
studdum dæmum. Greinin verður
lengri vegna hinna mörgu sem
ekki þekkja forsendur hafnar-
gerða, en þeir eiga rétt á aðgengi-
. legu auðskildu lesefni til sjálf-
stæðrar skoðanamyndunar. Fróð-
leikur þeirra skúmaskotsbræðra
er oft Leitis-Gróu-ættar-vísindi.
Ég nota Eyrar um sjávarþorp
Flóamanna og fleira til styttingar.
Þrjár hafnargerðir harðar undir
tönn.
„Norðrið er opið þar Ægir
hlær.
auðugur. djúpur og sandana
slær“
Þessi sannindi eiga ekki síður
við um suðrið. Ströndin frá Garðs-
skaga austur fyrir Eystra-Horn er
mjög fátækt af skjólum, sem létta
hafnarframkvæmdir. Algengust
eru: firðir, eyjar, nes , eyrar,
skerjaklasar, grandar rif og fol.
Úthafsaldan 4—5 metra há, 150 m
breið með 10—15 m hraða á sek. er
mikill ógnvaldur hafnarmann-
virkjum, ef aðdýpi leyfir henni að
leika listir af fullum þunga. Fljóta
leiðin í skjólið, innfyrir Kambinn,
hefur ekki ennþá verið reynd á
strönd vandræðanna, hana þekkj-
um við aðeins af hinni sjálfgerðu
Hornafjarðarleið.
Vestast á ströndinni hafa verið
hannaðar þrjár hafnir, allar við
fremur slæm ytri skjól. Sandgerð-
ishöfn er hönnuð í skjóli hinnar
frægu Býskerjaeyrar. Hún er styst
komin í smíði. Verkefnið er stórt
þröfin brýn og biðin orðin ærið
löng. Grindvíkingar grófu sig í
gegnum kambinn og inn í hópið,
stóra skál í hrauninu, dýpkuðu
hana eftir þörfum og styrktu
kambinn veggja vegna hafnar-
mynnisins. Þó verður verulega um
að bæta, sérstaklega að sunnan-
verðu við innsiglinguna. Báðar eru
þessar hafnir miklar gullkvarnir
og með sjálfsögðum endurbótum
vaxandi siglingahafnir flutninga-
skipum. Þær eru einnig mikið
notaðar af fiskibátum, sem gerðir
eru út frá innanverðum Faxaflóa.
Það verður að teljast mikil fram-
för, að hönnuður Sandgerðishafn-
ar virðist hafa tekið fullt tillit til
mikillar flóðhæðar, sem verður
hér SV-lands um stórstrauminn
þegar miklr lægðir og fl. góðgæti
er honum samfara.
Sú þriðja er landshöfnin í Þor-
lákshöfn. Hún hefur lakast skjól
frá náttúrunnar hendi. Hafnar-
nesið snubbótt og aðdýpið nægi-
legt úthafsöldu til óræðra athafna.
Hafnargerðin reyndist talsvert
harðari undir tönn en áætlað var í
fyrstu, skjólið fremur draumsýn
en veruleiki. Arðsemdarsjónarmið
virðist ekki hafa ráðið vali hafnar-
stæðis Þorlákshafnar. Fyrst höfn,
síðar önnur utanum hina. Hvað
verður næst er óráðin gáta. Þor-
lákshöfn er sönnum þess hvað það
er aðkallandi að fjölga en ekki
fækka höfnum á strönd suðursins.
Þá eykst arðsemi sjófangs þegar
stutt er á miðin. Það hefur ekki
breyst með vélaöld. Stuttar flutn-
ingaleiðir minnka útgjöldin. Þor-
lákshöfn hefur komið að góðum
notum. Hún er fastalandshöfn
Vestmannaeyja, talsverð um-
-u..
Bátar við hafnargarðinn á Eyrarbakka
skipunarhöfn afla Faxaflóabáta
hafnarbær Selfyssinga o.fl. En
fyrst og fremst er hún fiskihöfn
fólksins, sem þar býr, lifir lífi sínu,
sækir sjó, verkar aflann og vinnur
hin margbreytilegu störf nútím-
ans, sem fylgja athafnasemi
sjávarþorpanna.
Hér hefur verið drepið á þrjár
hafnarframkvæmdir allar hann-
aðar á brimóttri strönd, við erfið
skilyrði. Hafnarbætur sem áður
þóttu varla framkvæmanlegar eru
nú mjög áuðveld verkefni, með
aðstoð nýrra véltækniáhalda.
Austan Ölvusár
Þá skal halda austur yfir Ölvusá
og staldra við á Eyrum. Hvergi á
allri strandlengjunni, frá Garð-
skaga að Eystra-Horni, er jafn
auðvelt að gera hafnir utan við
sjávarkambinn, eins og innan við
skerjagarðinn mikla úti fyrir Flóa.
Þetta sjónarmið er haft eftir
útlendum manni, lærðum í gerð
hafna. Ég býst við að margir séu
honum sammála eftir a hafa kann-
að skjólið, sem skerjagarðurinn
veitir gegn hamförum úthafsöld-
unnar. En vegna þess, að hann er
forsenda hafnarmannvirkja á Eyr-
um þá rifja ég upp nokkur sann-
leikskorn til heiðurs brimbrjótn-
um volduga.
Öldubrjóturinn
Þarna var honum markaður bás
fyrir árþúsundum, segja fræðin.
Jafn lengi hefur öldubaninn mikli
tætt í flygsur voldugustu úthafs-
öldur og lamað miskunnarlaust
orku þeirra til skemmdarverka.
Hann er sagður verndarvættur
suðurhluta Flóans, án hans óræð
auðn.
Landnámsmenn lærðu fljótt að
meta og nota skjólið, sem hann
veitti skipunum þeirra, stórum og
smáum, eins og fjölmargar sagnir
herma okkur sannastar. Mikil og
heilladrjúg viðskipti við útlönd
fóru hér fram í skjóli brjótfins um
aldir. Fjölmenn sjávarþorp uxu
hér er aldir liðu, vegna gjöfulla
fiskimiða og verslunarumsvifa.
Héðan var fast sóttur sjór með
fjölmennu hjálparliði úr sveitinni
grösugu, en fátt fólk flýði land.
Margur málsverðurinn, ýsa, þorsk-
hausar, lifur, hrogn og kúttmagar
hafa borist inn fyrir brjótinn,
vnettað svanga um breiða byggð en
þorskbolurinn að mestu þá í út-
löndum, allt til Barceiona. Síðustu
áratugi hefur brjóturinn verið
skjól fiskibátunum smáu, sem
gerðir hafa verið út frá Eyrum.
Ekki verður annað sagt en brjót-
urinn hafi skilað erfiðu starfi trútt
og farsællega. Það mun hann
einnig gera eftir að honum hefur
verið falin gæsla hafnarmann-
virkja Arnesinga, sem fljótlega
rísa að Eyrum. Stór verkefni
vestan Ölvusár er eins hægt að
framkvæma austan hennar.
Margra miljarða hagnaður af veiði
og vinnslu sjávarafla hafa glatast
Arnesingum vegna ástands hafn-
anna að Eyrum. En heiður þeim
sem heiður ber. Senn roðnar af
degi athafna í skjóli brjótsins.
Dagur hans nálgast hröðum skref-
um.
Brimlendingarhafnir
þurfa sérhönnuð skip
Eyrarbakki, Sandgerði, Grinda-
vík, Stokkseyri, Hornafjörður og
fl. hafnir sem hafa langa og erfiða
brimlendingu, ættu að láta stál-
skipasmiðjur okkar hanna sérstök
skip fyrir sig. Það hefur ekki enn
verið gert svo mér sé kunnugt. Ég
er sannfærður um að mjög veru-
lega er hægt að létta stálskipin án
þess að slaka nokkuð á um öryggi
skipa eða búnað. Ég hef kynnst
skipi, sem smíðað var úr þunnu og
mjög seigu kafbátastáli. Ekkert
skip hefi ég þekkt eins létt í sjo og
frábært á undanhaldi. Helstu
kostir góðra brimlendingarskipa
gætu verið: létt, aðeins breiðari en
önnur sömu stærðar, stöðug, auð-
veld í stjórn, grunnskreið og er þó
margt ótalið. Það hefur verið rætt
undanfarið að fækka skipum.
Þetta er góð hugmynd þó ekki væri
nema vegna þess að við höfum í
áratugi gert út mikinn fjölda
smáskipa, sem ekki eru hæf til
sjósóknar á vetrum vegna slysa-
hættu. Nú er tækifærið þegar
skipum á að fækka, að hanna ný
skip til brimlendinga.
Þrjú dæmi um
að ekki sitja allar
hafnir við sama borð
Þó landshöfnin á Rifi hafi verið
í smíðum þá hefur hún ekki tafið
Ásgeir Sigurgestsson:
Um „Ógeðfellda tilburði”
— í Reykjavíkurbréfi
I Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins 11. þ.m. er vikið að mál-
flutningi Ragnhildar Helgadóttur
á Alþingi, þar sem „hún gagnrýnir
afskipti af persónulegum einka-
málum unglinga í grunnskólunum
og hnýsni í hagi þeirra." Milli-
fyrirsögn blaðsins yfir skrifum
þessum er „Ógeðfelldir tilburðir —
í nafni „vísinda."
Það hefur komið fram í máli
Ragnhildar Helgadóttur í þingsöl-
um, að áhyggjur hennar af málum
þessum séu einkum sprottnar af
félags- og sálfræðilegri könnun,
sem gerð var í 8. bekk grunnskól-
anna í Reykjavík í febrúar 1976.
Er greinilega átt við þá könnun í
skrifum höfundar Reykjavíkur-
bréfs,
Sjö íslenzkir sálfræðinemar við
Árósaháskóla stóðu að könnun
þessari og notuðu tölulegar niður-
stöður hennar við ritgerðarsmíðar
í námi sínu. Er mér undirrituðum
málið skylt á þann veg, að ég var
einn af nefndum sjömenningum.
Nú er það sjálfsagt og eðlilegt,
að rætt sé um réttmæti og sið-
fræðileg atriði félagsvísindalegra
rannsókna, þar sem fjallað er um
atriði, sem mega teljast einkamál
hvers og eins. Sömuleiðis tel ég
eðlilegt, að settar séu ákveðnar
reglur um slíkar rannsóknir í
íslenzkum skólum. Við slíkri um-
ræðu skal sízt amast, út af fyrir
sig. Hins vegar er óhjákvæmilegt,
eigi slík umræða að fara fram af
nokkru viti, að velta fyrir sér í
hvaða tilgangi félags- og sálfræði-
legar rannsóknir eru gerðar,
hvernig að þeim er staðið og
hvernig farið er með þær upplýs-
ingar, sem gefnar eru þeim, er
rannsóknina annast. Hafi höfund-
ur Reykjavíkurbréfs ,velt þessum
atriðum fyrir sér, hefur hann í
bezta falli lent á villigötum, a.m.k.
hvað ofangreinda unglingakönnun
varðar. Af einhverjum illskiljan-
legum ástæðum virðist honum
einungis hafa komið í hug, að hér
hafi verið að verki „pólitíkusar á
vinstri væng“ í leit að ómerkileg-
um kjaftasögum um einkalíf ein-
stakra unglinga í grunnskólum
borgarinnar. Trúi því hver sem
vill.
Vegna þessara skrifa í Reykja-
víkurbréfi verður ekki hjá því
komist að gera eftirfarandi at-
hugasemdir:
1. Fyrrgreind unglingakönnun
var gerð með fullu samþykki
Menntamálaráðuneytisins og
fræðslustjórans í Reykjavík, að
höfðu samráði við prófessorana í
sálfræði og uppeldisfræði við Há-
skóla Islands. Sá spurningalisti,
sem lagður var fyrir nemendurna,
var því að sjálfsögðu lagður fyrir
þessa aðila til samþykktar. Auk
þess var könnunin, tilgangur
hennar og efni spurningalistans,
kynnt ýtarlega á fundi með skóla-
stjórum viðkomandi skóla. Veittu
þeir góðfúslega aðstoð sína við
framkvæmd verksins. Þess má og
geta, að þáverandi borgarstjóri í
Reykjavík, sem vissulega er þekkt-
ur fyrir flest annað en stuðning
við „pólitíkusa á vinstri væng“,
greiddi götu okkar við prentun
spurningalistans. Kunnum við
þessum aðilum beztu þakkir fyrir
veitta aðstoð.
2. Það var skýrt tekið fram við
nemendur, að þeir skyldu ekki rita
nafn sitt á spurningalistann. Þá
var ekki spurt um atriði, sem
varpað gátu ljósi á hverjir hefðu
svarað einstökum spurningalist-
um, svo sem bekkjardeild, fæðing-
ardag (einungis var spurt um
fæðingarmánuð), nafnnúmer
ellegar önnur persónuleg auð-
kenni. Einu auðkenni spurninga-
listanna voru númer, sem notuð
voru til að geta borið saman hin
ýmsu skólahverfi borgarinnar.
Enda var að sjálfsögðu aldrei
ætlunin að afla upplýsinga um
ákveðna einstaklinga, heldur
skyldi reynt að draga upp mynd af
unglingahópnum sem heild. Allar
dylgjur höfundar Reykjavíkur-
bréfs um, að hér hafi verið á
ferðinni „pólitíkusar á vinstri
væng“, sem hafi viljað „lykta af
hvers manns koppi", eru því gjör-
samlega tilhæfulausar og út í hött.
3. Hér voru hins vegar á ferð-
inni nokkrir sálfræðinenar, sem
vildu afla upplýsinga um 14 ára
unglingahópinn sem heild. Til-
gangur okkar var nánar tiltekið sá
að sameina í eina rannsókn þær
námskröfur, sem nám okkar fól í
sér og þá þörf, sem við töldum vera
á því að afla upplýsinga um
íslenzka unglinga. Hugðum við þá
og teljum enn, að sem gleggstar
upplýsingar um þennan aldurshóp,
geti auðveldað hlutaðeigandi yfir-
völdum, einkum á sviði æskulýðs-
og skólamála, að gera sér grein
fyrir þörfum og óskum ungling-
anna og lífi þeirra að öðru leyti.
Það segir sig sjálft, að því fleiri
gögn, sem fyrir liggja í þessum
efnum, þeim mun auðveldar ætti
það að vera að taka ákvarðanir þar
að lútandi.
Þess má geta hér, að í sam-
þykktum Sameinuðu þjóðanna um
yfirstandandi barnaár er einmitt
hvatt til þess, að gerðar séu
félagsvísindalegar rannsóknir á
högum barna til þess að auka
skilning á þörfum þeirra. í ná-
grannalöndum okkar eru starfandi
sérstakar rannsóknastofnanir til
slíkra verkefna (t.d. Socialforskn-
ingsinstituttet í Danmörku).
Sérstaklega hefur verið amast
við í málflutningi Ragnhildar
Helgadóttur og Morgunblaðsins,
að nokkrar spurningar fjölluðu um
kynþroska, kynfræðslu og hugsan-
lega reynslu unglinganna af kyn-
lífi. í því sambandi er rétt að geta
þess, að í námsskrám íslenzka
skólakerfisins hafa lengi verið
ákvæði um kynfræðslu. Undanfar-
in ár hefur námsefni á þessu sviði
verið endurskoðað og hefur það
verið aukið og bætt verulega. Það
ætti að vera augljóst mál, að til
þess að geta metið þörfina fyrir
kynfræðslu á grunnskólastigi og
til þess að geta samið viðeigandi
kennsluefni í því sambandi, er
nauðsynlegt, að til séu upplýsingar
um kynþroska og hugsanlega kyn-
lífsreynslu. Slíkar upplýsingar um
íslenzka unglinga hafa ekki legið
fyrir þar til nú og er Island
sennilega eina landið, a.m.k. í
Vestur-Evrópu, þar sem þeirra
hefur ekki verið leitað fyrr.
Könnun okkar leiðir reyndar í ljós,
að kynlífsreynsla reykvískra ungl-
inga virðist öllu meiri en sumir
kunna að kæra sig um að vita og
hefur kynfræðsla í skólum verið í
engu samræmi við raunveruleika í
þeim efnum. Vil ég aðeins benda á,
að vafalaust er það heppilegra, að
þörfin fyrir kynfræðslu sé metin
út frá raunveruleikanum en að
getgátur og óskhyggja ráði þar
ferðinni.
Ekki er mér að fullu ljóst hvað
veldur því, að þyrlað er upp slíku
moldviðri kringum margnefnda
unglingakönnun nú, þrem árum
eftir að hún var gerð. Því ekki
verður sagt, að leynt hafi verið
farið á sínum tíma. Haldinn var
blaðamannafundur er könnunin
var gerð og voru henni gerð all
ýtarleg skil í útvarpi, sjónvarpi og
í flestum dagblaðanna. Okkur, sem
að könnun þessari stóðu, er það
hins vegar sízt á móti skapi, að
vakin sé nú athygli á könnuninni
og þeim niðurstöðum hennar, sem
þegar liggja fyrir. Við álítum, að
niðurstöður þessar eigi ekki ein-
ungis erindi til yfirvalda skóla og
æskulýðsmála, heldur einnig til
foreldra og annarra, sem áhuga
hafa á málefnum unglinga. Að
sjálfsögðu gefst ekki rúm hér til að
rekja niðurstöðu könnunarinnar,
en gleggstar upplýsingar um fram-
kvæmd hennar og niðurstöður er
að finna í þeim skýrslum, sem
skrifaðar hafa verið þar um og
m.a. eru fáanlegar í Bóksölu
stúdenta.
Ásgeir Sigurgestsson