Morgunblaðið - 22.02.1979, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. FEBRÚAR 1979 3 7
Laufey Bœríngsdótt-
ir — Minningarorð
Hinn 14. febrúar sl. lést Laufey
Bæringsdóttir á sjúkrahúsi hér í
borginni. Andlát hennar kom
ættingjum hennar og vinum ekki á
óvart því hún hafði átt við lang-
varandi veikindi að stríða og
starfsdagar hennar orðnir langir
og strangir. Sú kynslóð, sem óx úr
grasi um síðustu aldamót, átti við
harðari og óblíðari kjör að búa en
æskufólk okkar tíma. Breytingar
til batnaðar í þeim efnum eru svo
stórstígar að vart er hægt að gera
sér þær i hugarlund. Skortur ríkti
þá á alþýðuheimilum til sjávar og
sveita. Þá var oft langt að þreyja
þorrann og góuna hjá fátæku fólki.
Skólaganga barna var stutt og
snemma var börnum ahldið að
vinnu þó kraftarnir væru ekki
miklir. Öll tækifæri þurfti að nota
til þess að hafa til „hnífs og
skeiðar" hjá mannmörgum
fjölskyldum. Laufey fór ekki var-
hluta af þessari lífsreynslu. Ekki
var því að undra að hún gerðist
vegmóð hin síðari ár og hvíldinni
var hún fegin eftir svo langan og
erilsaman dag.
Laufey Bæringsdóttir var fædd
hinn 14. júlí 1896 að Sælingsdals-
tungu í Hvammssveit í Dalasýslu
og var því á 83. aldursári þegar
hún lést. Foreldrar hennar voru
Bæring Jónsson og Margrét
Sigurðardóttir og var hún næst
yngst af 12 börnum þeirra hjóna.
Atta af systkinunum náðu
fullorðinsaldri, hin létust öll í
bernsku. Þegar Laufey var
fjögurra ára, missti hún föður sinn
og var móðir hennar þá vanfær að
yngsta barni þeirra hjóna.
Heimilið leystist upp eins og sagt
var á þeim árum og varð Laufey þá
að fara til vandalausra. Skilnaður-
inn við móðurina hafði mikil áhrif
á hið viðkvæma litla barn og svo
fast greyptist þessi atburður í
huga Laufeyjar að fram til hinstu
stundar var þessi skilnaðarstund
henni ofarlega í huga. Tólf ára að
aldri komst Laufey aftur til móður
sinnar og hafa það eflaust verið
miklir fagnaðarfundir fyrir þær
mæðgur báðar. Síðar á ævinni gat
Laufey endurgoldið móður sinni
alla hennar ræktarsemi, því að
Laufey var þess umkomin að taka
móður sína, Margréti, til sín og
annast um hana síðustu árin, en
Margrét andaðist á heimili
Laufeyjar í hérri elli árið 1940.
Laufey dvelst á æskustöðvum
sínum í Dölunum til 16 ára aldurs,
þá lá leið hennar til Reykjavíkur í
atvinnuleit. Hún ræðst sem vinnu-
kona til góðs fólks hérna í borg-
inni. Árið 1920 giftist hún fyrri
manni sínum Ólafi Eyjólfssyni frá
Kötluhóli í Leiru. Stuttu eftir
giftinguna fórst Ólafur með vél-
bátnum Hauki frá Vatnsleysu-
strönd. Eftir andlát Ólafs flytst
Laufey til tengdaforeldra sinna að
Kötluhóli og þar elur hún son sinn
Ólaf. Ekki átti hún þess kost að
hafa barnið hjá sér vegna erfiðra
aðstæðna heldur verður hún að
skilja það eftir hjá tengda-
foreldrum sínum og fer til Reykja-
víkur í atvinnuleit. Síðar á hún
þess kost að taka Ólaf til sín, en
hann var þá 12 ára að aldri. Ólafur
er kvæntur Dagbjörtu ^Guðjóns-
dóttur og eru þau hjón búsett í
Hafnarfirði.
Árið 1932 giftist Laufey eftirlif-
andi manni sínum Hinriki
Jórmundi Sveinssyni, stýrimanni
úr Reykjavík. Hjónaband þeirra
reyndist mjög farsælt og hefur
sambúð þeirra varað í 47 ár.
Hinrik hefur jöfnum höndum
stundað sjómennsku og útgerð um
ævina. Þau hjónin flytjast til
Flateyjar á Skjálfanda skömmu
eftir að þau giftust og voru þar
búsett allt til ársins 1949, en þá
flytjast þau til Reykjavíkur aftur
eftir erilsaman starfsdag og
byggja sér reisulegt hús í Grana-
skjóli 5 hér í borginni.
Fiskisæld mikil var við Flatey á
árum áður og mun það öðru
fremur hafa laðað þau hjón til að
flytjast þangað. Hinrik var góður
sjómaður og mikill aflamaður.
Róið var á litlum bátum og stutt
var á hin fengsælu mið og mikill
afli oft a'ð landi dreginn. Hinrik
átti sína eigin báta á þessum
árum. Umsvif þeirra hjóna fóru
vaxandi með árunum og oft voru
margir í vinnu hjá þeim. Hinrik
byggði þar reisulegt íbúðarhús og
aðstöðu til fiskvinnslu og mun hin
dugmikla kona hans ekki hafa latt
hann í þeim framkvæmdum.
Starfsdagurinn var oft langur og
þá sérstaklega á sumrin þegar
mest af aflanum var dregið á land.
Húsmóðirin þurfti að sjá þeim,
sem hjá þeim unnu, fyrir fæði og
öðrum aðbúnaði og vann auk þess
jöfnum höndum við fiskvinnslu
þegar stund gafst frá búverkunum.
Laufey var mjög tápmikil og dug-
leg kona og taldi ekki eftir sér þótt
starfsdagurinn yrði stundum
langur. Stundirnar til hvíldar
munu oft hafa verið fáar hjá henni
yfir sumarmánuðina.
Flatey á Skjálfanda er fögur
eyja og útsýn til landsins heillandi
á fögrum og björtum vordegi. Þar
ríkir „nóttlaus voraldar veröld"
eins og skáldið sagði. Á síðari
árum ræddi Laufey oft um árin
setn þau hjónin dvöldu í Flatey og
það trygglynda og góða fólk, sem
þau kynntust þar. Efst var henni í
huga sólsetrið í Flatey á fögru
sumarkvöldi og dimmir og
skammir dagar vetrarins við hið
ysta haf. Nú eru gömlu félagarnir
allir fluttir burt úr Flatey og eyjan
komin í auðn. Snögg getur
breytingin orðið á skömmum tíma.
Laufey og Hinrik eignuðust
tvær dætur, Guðrúnu, sem er fædd
í Flatey árið 1936 og er hún gift
Jónasi Runólfssyni framreiðslu-
manni. Yngri dóttirin heitir
Margrét, fædd í Reykjavík árið
1944. Maður hennar er Ágúst
Guðmundsson deildarstjóri.
Kynni okkar Laufeyjar hófust
árið 1952. Þá festi ég og kona mín
kaup á íbúð í húsi þeirra hjóna í
Granaskjóli 5. Kunningsskapur
okkar hjónanna við þau Laufeyju
og Hinrik varð brátt mjög náinn
og mikill samgangur milli heimil-
anna. Laufey var ágætlega greind
og skemmtileg kona í allri um-
gengni. Hún var gædd mjög ríkri
kímnigáfu og gat alltaf séð það
spaugilega í flestum málum. Þessi
eiginleiki var snar þáttur í eðli
Laufeyjar. Gaman var á góðum
stundum að rabba við þau hjónin
og maður kom alltaf léttari í lund
af þeim samfundum. Laufey hafði
mikið yndi af því að spila á spil og
mörg kvöldin sat ég hjá þeim að
spilum. Margt var þá spjallað og
oft hlegið hátt. Ég og kona mín
þökkum Laufeyju fyrir þá miklu
hlýju og vinsemd, sem hún sýndi
tveimur ungum börnum okkar á
þessum árum. Börnin okkar áttu
alltaf athvarf hjá þeim hjónum á
efri hæðinni og vel var litið eftir
þeim.
í mörg ár hafði Laufey átt við
margskonar sjúkleika að stríða.
Hún æðraðist samt aldrei og bar
sín veikindi af stakri hugprýði.
Maður hennar og dætur reyndust
henni mjög vel í langvarandi
veikindum og léttu henni erfiðar
stundir.
Ég og kona mín þökkum
Laufeyju að leiðarlokum liðnar
samverustundir. Það er göfgandi
að kynnast fólki eins og hún var.
Við sendum eftirlifandi manni
hennar, börnum hennar og öðrum
nánum aðstandendum innilegar
samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning hennar.
Klemens Jónsson.
Einar H. Ásgrímsson:
Stífudans ritstjóra Moggans
við undirspil Gilchrists
í Reykjavíkurbréfi 10. des. ‘78
brugðu ritstjórar Morgunblaðsins
sér í stífudans með tilþrifaríku
undirspili Gilchrists. Var tilefnið
útkoma bókar Gilchrists í
Bretlandi fyrir skömmu.
Framan af hafði dansinn
menningarlegasta yfirbragð, en
brátt spilltist takturinn og er ekki
örgrannt, að ónákvæmu undirspili
hafi verið um að kenna.
Skens
Afleiðingarnar urðu, að Reykja-
víkurbréfið varð útatað rang-
færslum um gang Genfarráð-
stefnunnar 1958 um hafréttarmál
og skensi um fulltrúa Islendinga á
ráðstefnunni þeim öldungis að
ósekju.
Hafréttarráðstefnan 1958
reyndist íslendingum í meira lagi
heilladrjúg og er hún einhver
merkasti áfangi í landhelgisbar-
áttu landsmanna. Sendinefnd ís-
lendinga í Genf 1958 á því annað
betra skilið en rangfærslur og
skens.
Morgunblaðið sýndi viðleitni til
að leiðrétta nefnt Reykjavíkurbréf
strax 12. des. ‘78. Sú viðleitni mátti
sín þó lítils enda var hún
einskorðuð við að leiðrétta aðeins
part af einni villu.
Kveöja frá
útlendingí
Endurminningabók sendiherra
Breta hér á landi 1956 til 1959, Sir
Andrew Gilchrists er skemmtileg
aflestrar sem kveðja frá út-
lendingi, sem vill sýna þakklætis-
vott fyrir að hafa fengið tækifæri
til að búa á íslandi í þrjú ár, fengið
að umgangast forystumenn
þjóðarinnar og veiða lax og skjóta
gæs og rjúpu eins og hann lysti.
Sem heimild um fiskveiði-
deiluna er bók Gilchrists með öllu
gagnslaus, sökum þess að hún er
morandi af geysilegum vitleysum
um grundvallar staðreyndir máls-
ins. Þessar vitleysur eru svo marg-
ar og augljósar, að sem sögurit
ætti að mega láta bókina liggja í
þagnargildi.
Öðru máli gegnir um stífudans-
inn í nefndu Reykjavíkurbréfi,
hann ber nauðsyn til að leiðrétta,
vegna þess að Reykjavíkurbréfið
er að jafnaði haldgóð heimild.
Undirspil
Gilchrists
I fiskveiðideilunni höguðu Is-
lendingar sér afar heimskulega og
það gerðu Bretar reyndar líka allir
nema Sir Andrew Gilchrist.
Stífudans rit-
stjóranna
Athyglisverðasta ábendingu
Gilchrists í bókinni hans og
viðtölum við Morgunblaðið segir
Reykjavíkurbréfið vera, að
Gilchrist sýni fram á það merki-
lega atriði, að sendinefnd ís-
lendinga á hafréttarráðstefnunni
1958 hafi verið svo glámskyggn, að
hún hafi næstum því verið búin að
fyrirgera öllum möguleikum Is-
lendinga til að geta fært fiskveiði-
lögsögu sína út fyrir 12 mílur um
langa framtíð með því að styðja
það, að 12 mílna fiskveiðilögsaga
yrði gerð að alþjóðalögum.
Einungis glópska brezku sendi-
nefndarinnar hafi bjargað ís-
lendingum frá þessum voða. Það
hafi verið Bretum einum að kenna,
að bandaríska tillagan um 12
mílna fiskveiðilögsögu með nokkr-
um undanþágum náði ekki
tveimur þriðju hluta atkvæða á
ráðstefnunni 1958. Hefði brezka
sendinefndin farið að ráðum
Gilchrists og greitt atkvæði með
bandarísku tillögunni, þá hefði 12
mílna fiskveiðilögsaga orðið að
alþjóðalögum. Hefði ,þá 12 mílna
reglan festst svo í sessi til
frambúðar, að Islendingum hefði
verið fyrirmunað að færa út í 50
mílur.
Staðreyndirnar
1. Bandaríska tillagan 1958
fjallaði um 6 mílna landhelgi og 12
mílna fiskveiðilögsögu en með
fullum undanþágum upp að 6
mílum handa útlendingum, sem
ættu tilkall til hefðbundins veiði-
réttar, og þýddi frá íslenzku
sjónarmiði aðeins útfærslu í 6
mílur.
2. Sendinefnd íslendinga barðist
á móti bandarísku tillögunni með
oddi og egg og greiddi atkvæði á
móti henni bæði í nefnd og á
allsherjarfundi ráðstefnunnar.
3. Sendinefnd Breta studdi
bandarísku tillöguna og greiddi
atkvæði með henni við öll tæki-
færi.
4. Tillaga Bandaríkjamanna var
eina tillagan um víðáttu fiskveiði-
lögsögu, sem hlaut fylgi meira en
helmings ríkjanna 86 á ráðstefn-
unni 1958, en þrátt fyrir ákafan
stuðning Breta vantaði hana sjö
atkvæði til þess að ná tveimur
þriðju hluta atkvæða.
Skilyröislausar
12 mílur
Tillaga Kanadamanna 1958 um
skilyrðislausa útfærslu fiskveiði-
lögsögunnar í 12 mílur, sem sendi-
nefnd íslendinga studdi með
ráðum og dáð, átti því miður ekki
nægu fylgi að fagna.
í fyrstu studdu Bandaríkjamenn
tillögu Kanadamanna á ráðstefn-
unni 1958, en er ráðstefnan var
hálfnuð snérist þeim hugur og
lögðu þá fram bandarísku tillög-
una fyrrnefndu.
Bandaríkjamönnum snérist
hugur af tveimur ástæðum fyrst
og fremst. Önnur ástæðan var sú,
að þeir sáu, að kanadíska tillagan
átti enga möguleika til að ná
samþykki ráðstefnunnar. Ennþá
veigameiri var hin ástæðan, að
þeir sannfærðust um, að þau rök
Breta væru rétt, að þær þjóðir sem
áhuga hefðu á útfærslu umfram 12
mílur myndu túlka skilyrðislausa
12 mílna útfærslu sem uppgjöf
þriggja mílna ríkjanna. Yrði þá
strax farið að líta á 12 mílur sem
lágmark en ekki sem hámark.
Óttuðust Bandaríkjamenn, að
hernaðarlandhelgin myndi þá
fylgja í kjölfar fiskveiðilögsögunn-
ar.
Ekki er það á neinn máta víst,
að ráðstefnan 1958 hefði samþykkt
skilyrðislausu 12 mílurnar, þó að
Bretar hefðu gengið til stuðnings
við tillögu Kanadamanna og gert
það strax við upphaf ráðstefnunn-
ar, áður en Bandaríkjamönnum
snérist hugur. Enda eru hugleið-
ingar um það heldur fánýtar
vangaveltur, svo fjarri sem það
hlutverk hlaut að vera Bretum að
stuðla að útfærslu landhelgi og
fiskveiðilögsögu vegna hagsmuna
þeirra á sjóhernaðarsviðinu, vegna
hagsmuna þeirra sem siglinga-
þjóðar og svo vegna hagsmuna
þeirra í deilunni við íslendinga.
Örari útfærsla
Hefði skilyrðislaus 12 mílna
fiskveiðilögsaga fengizt samþykkt
sem alþjóðalög á ráðstefnunni
1958, eins og íslenzka sendinefndin
barðist fyrir, hefði það komið
Islendingum að gagni bæði í bráð
og lengd en ekki Bretum. íslend-
ingar hefðu fengið 12 mílurnar sex
árum fyrr en ella, og þar að auki
hefði komizt miklum mun örari
skriður á útfærslu nágrannaríkj-
anna við Atlantshaf norðanvert út
í 12 mílur, og það hefði örvað
nýfrjálsu ríkin í þriðja heiminum
til að gera sínar kröfur. Á næstu
15 árum, frá 1958 til 1973 fjölgaði
nýfrjálsum ríkjum um 50.
Suður-Ameríkuríkin, sem löngu
fyrir 1958 höfðu lýt yfir 200 mílna
landhelgi, studdu kanadísku 12
mílna fiskveiðilögsöguna, því að
frá þeirra sjónarmiði var hún
bezti kosturinn, sem í alvöru kom
til greina á ráðstefnunni 1958, og
hefði orðið stórkostlegt skref í
rétta átt.
Islenzka. sendinefndin á ráð-
stefnunni 1958 var að vinna að
framgangi lattdgrunnslaganna ís-
lenzku frá 1948, en einblíndi ekki á
12 mílur sem lokatakmark, eins og
ræður Hans G. Andersens og
Davíðs Ólafssonar á ráðstefnunni
bera með sér, og var því vel á
verði, ef sú hætta hefði verið
annað og meira en hégómi, að
samþykkt 12 mílna hefði getað girt
fyrir áframhaidandi framþróun
alþjóðaréttar á hafinu.
Undanpágur
í tíu ár
Á hafréttarráðstefnunni 1960
snérust Kanadamenn, íslending-
um til skelfingar, til stuðnings við
endurskoðaða tillögu Bandaríkja-
manna og gerðust meðflutnings-
menn hennar.
Sú sameiginlega tillaga Banda-
ríkjamanna og Kanadamanna fól í
sér 6 mílna landhelgi og 12 mílna
fiskveiðilögsögu en með fullum
undanþágum upp að 6 mílum fyrir
erlenda togara í tíu ár.
Gegn tillögu Bandaríkjamanna
og Kanadamanna 1960 börðust
fulltrúar íslendingar af beztu
getu, en Bretar studdu hana af
miklu kappi.
Munaði einu
atkvæði
Var fögnuður Islendinga mikill,
þegar tillagan féll í atkvæða-
greiðslu við lok ráðstefnunnar
fyrir það, að hana skorti eitt
atkvæði til að ná tilskildum tveim-
ur þriðju hluta atkvæða.
Hefði tillaga Bandaríkjamanna
og Kanadamanna 1960 fengið
þetta eina atkvæði sem munaði,
kynni það að hafa leitt til þess, að
Islendingar hefðu orðið að bíða
fram undir 1970 eftir viðurkenn-
ingu á 12 mílna fiskveiðilögsögu
við landið.
Sú bið hefði ekki orsakast af 12
mílna ákvæðinu í tillögu Banda-
ríkjamanna og Kanadamanna
heldur af ákvæðinu um fullar
undanþágur til handa útlending-
um í tiu ár.