Morgunblaðið - 26.04.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRÍL 1980
Afstaða
Sovétríkjanna
til íslands
Henry Kissinger fyrrum utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna mót-
aði á sínum tíma þá stefnu, að
mikilvægt væri að gera Sovét-
m'enn að þátttakendum í efna-
hagskerfi heimsins og þar með
alþjóðakerfinu, því að með því
yrði það þeim til hagsbóta að
leggja sitt af mörkum til að
viðhalda þessu kerfi. Með öðrum
orðum þá væri nauðsynlegt að
veita Sovétmönnum það uppeldi,
sem gerði þá meðábyrga um þróun
heimsmála. Ekki er með rökum
unnt að halda því fram, að þessi
stefna Kissingers hafi borið til-
ætlaðan árangur en nú eru 12 ár
síðan hann var skipaður öryggis-
ráðgjafi Bandaríkjaforseta og í
átta ár var hann í þeirri aðstöðu
að geta ástundað stefnu sína í
beinum samskiptum við sovéska
ráðamenn. Hlutur Sovétmanna í
heimsviðskiptunum hefur að vísu
aukist en hann skiptir engu veru-
legu máli og þess verður ekki vart
að þeir hafi tekið upp nýja og betri
starfshætti á alþjóðavettvangi.
Þegar þeim býður svo hundsa þeir
almenningsálit um heim allan og
fara sínu fram eins og innrásin í
Afganistan hefur síðast sannað.
Ekki sjást þess nokkur merki að
sovésk stjórnvöld taki það hið
minnsta nærri sér, þótt 104 ríki
Sameinuðu þjóðanna fordæmi
þetta valdarán þeirra í atkvæða-
greiðslu á allsherjarþinginu.
Viðbrögð Jimmy Carters
Bandaríkjaforseta við innrásinni í
Afganistan voru ekki í samræmi
við þá kenningu Kissingers, að
sem mest ætti að blanda Sovét-
mönnum í framvindu mála. For-
setinn ákvað að frysta samskiptin
við Sovétríkin, ef þannig má að
orði komast. Hann mæltist til þess
við öldungadeild Bandaríkjaþings,
að hún frestaði meðferð Salt 2
samkomulagsins. Hann bannaði
sölu á háþróuðum tæknivarningi
til Sovétríkjanna, takmarkaði
kornsöluna þangað við fyrirfram
umsamið magn og svipti sovésk
skip veiðiréttindum innan banda-
rískrar lögsögu. Þá hefur forset-
inn gerst talsmaður þess, að þjóðir
heims neiti að taka þátt í
Olympíuleikunum í Moskvu á
sumri komanda.
Skilja Sovét-
menn forsendur
Vesturlandabúa?
Hefur þetta frumkvæði Banda-
ríkjaforseta haft nokkur áhrif á
Sovétmenn? Það má draga í efa,
ekki síst á þeirri forsendu, að þeir
hafa aldrei orðið virkir þátttak-
endur í því, sem hér hefur verið
nefnt hið alþjóðlega kerfi. Raunar
má velta því fyrir sér, hvort
Sovétmenn hafi nokkru sinni skil-
ið, hvað Vesturlandabúar eru að
fara, þegar þeir ræða um slíkt
kerfi, og hafi þeir gert það, hvort
þeir hafi þá ekki talið kerfinu
beint gegn sér og þess vegna aldrei
viljað eiga að því aðild.
Margt bendir óneitanlega til
þess, að Sovétmenn hafi aldrei
skilið þær forsendur, sem við
Vesturlandamenn höfum talið
vera fyrir slökunarstefnunni. Að
okkar mati hefur það falist í
henni, að ekki aðeins í sambúð
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna á
sviði hernaðarmála skyldi ríkja
vilji til samninga, heldur ættu
þjóðirnar allar í austri og vestri
að taka höndum saman á sem
flestum sviðum og ekki síst ættu
almenn samskipti manna af ólíku
þjóðerni að margfaldast með
auknu ferða- og skoðanafrelsi.
Vegna þvermóðsku Sovétstjórnar-
innar hefur ekkert af þess^u gerst
með þeim hætti, sem við vonuðum.
Þvinganir og fangelsanir halda
áfram fyrir austan tjald og með
óbeinum hætti hafa Sovétmenn í
gervi Kúbumanna seilst til valda í
löndum Afríku og staðið að baki
hernaðaraðgerðum Víetnama í
Indókína. Með innrásinni í Afgan-
istan hafa þeir síðan kastað
grímunni og hernumið hlutlaust
land á mörkum eins viðkvæmasta
hluta heims, þar sem minnstu
sviptingar gætu leitt eld að stór-
hættulegri púðurtunnu.
Þrátt fyrir allt þetta eru ráða-
menn til dæmis Frakklands og
Vestur-Þýskalands enn þeirrar
skoðunar, að ekki beri að hafna
slökunarstefnunni og þess vegna
hafa þeir talið nauðsynlegt að
ganga nokkuð á svig við Banda-
ríkjaforseta.
Friðmælendurnir
Á öllum tímum hafa þeir menn
verið til, sem telja skynsamlegra
að friðmælast við andstæðinginn
en svara honum með þeim hætti,
að honum verði ljóst, að honum
verði að minnsta kosti goldið í
sömu mynt. Bandaríski fræði-
maðurinn Walter Laqueur birti
1978 tímaritsgrein, sem hann
nefndi „Sálarfræði friðmælanna".
Þar segir hann meðal annars:
„Friðmælin hafa mikið aðdrátt-
arafl fyrir marga þjóðfélagshópa í
lýðræðisríkjum, en sumir hafa
gerst öflugri talsmenn þeirra en
aðrir. Diplómatar eru eðlilega
talsmenn friðmæla vegna starfa
síns; ef til vill er ástæðulaust að
álasa þeim fyrir þetta nema það
gangi úr hófi. Flestir diplómatar
... eru vafalaust þeirrar skoðunar
að jafnframt því, sem Sovétmenn
hafi oft verið þreytandi, séum við
ekki alltaf saklausir, og að sam-
skipti á bak við tjöldin séu ennþá
meira virði en stóryrtar yfirlýs-
ingar og skýrar vísbendingar. Og
þegar hljóðlátt samband ber eng-
an árangur — en það gerir það
næstum aldrei nema þá í málum,
sem hafa ekkert stjórnmálagildi
— má alltaf finna einhverja af-
sökun.
Stórfyrirtæki eru yfirleitt í
fremstu röð þeirra, sem vilja
friðmælast, hvað sem líður goð-
sögn lenínismans um hið gagn-
stæða. Hagkvæm viðskipti byggj-
ast á friði og ró; stjórnmálaumrót
hefur ávallt slæm áhrif á við-
skipti. Þótt nokkrir kunni að
hagnast á hervæðingu, þá eru þeir
í miklum minnihluta... Harold
Nicolson sagði um Chamberlain,
að það hefðu ekki verið afkomend-
ur gömlu höfðingjaættanna, sem
dáðu hann mest, heldur afkom-
endur iðnbyltingarinnar: „Chamb-
erlain er átrúnaðargoð athafna-
mannanna" sagði hann. ... Stór-
fyrirtækin í Bandaríkjunum hafa
ekki „hlotið neina tilfinningu fyrir
öryggi ríkisins í arf“. Þau vilja, að
starfsemi þeirra erlendis sé
vernduð en eru treg til að greiða
rétt verð fyrir verndina. Þau vilja
greina algjörlega á milli viðskipta
og stjórnmála."
Síðan nefnir Walter Laqueur
kirkjuna, fjölmiðlana og háskól-
ana sem friðmælendur í Banda-
ríkjunum. Um leiðarahöfunda og
dálkahöfunda blaðanna segir
hann, að sumir þeirra prédiki eins
og biskupar og séu í engum vafa
um siðferðilegan rétt sinn og
vitsmunalega hæfni til að gera
það. Eins og gæslumenn samvisku
frjálslyndisins slái þeir á strengi
sektarkenndar á sama veg og
friðmælendurnir fyrir síðari
heimsstyrjöldina hömruðu á því
„óréttlæti" sem Þýskaland hefði
orðið að sæta í Versalasamningn-
um. Þessir menn viti sem er, að
það sé hlutverk fjölmiðlanna að
gagnrýna eigin ríkisstjórn en ekki
ríkisstjórnir annarra landa. Um
háskólana segir hann, að tugir
bóka og þúsundir greina hafi verið
birtar síðustu 15 ár, þar sem
fullyrt sé, að kalda stríðið sé fyrst
og fremst Truman, Dulles og
Einu sinni haffa sovésk
herskip komiö í opin-
bera flotaheimsókn til
íslands, í lok október
1969. Myndin sýnir
herskipin tvö, sem þá
komu til Reykjavíkur,
viö hafnarbakkann.
lærisveinum þeirra að kenna, að
Bandaríkin séu burðarás aftur-
haldsseminnar í heiminum og
heimsvaldastefnunnar, stefna
þeirra hafi alltaf verið and-bylt-
ingarleg, að sovéskt alræði sé
aðeins hugarburður og vestræn
lýðræðisríki séu að færast í áttina
að fasisma. í þessum ritverkum
séu Stalín og arftakar hans kynnt-
ir annað hvort sem meinlausir
umbótamenn eða íhaldssamir
stjórnmálamenn, sem þoli engar
breytingar. Þessi sjónarmið end-
urskoðunarsinna hafi verið kennd
árum saman og sé þau að finna í
kennslubókum æðri skóla. Laq-
ueur segir, að eina góða við þessar
kenningar sé það, að þær kunni
sjálfar að geyma upphaf eigin
eyðileggingar, því að ný kynslóð
hljóti óhjákvæmilega að koma
fram, sem endurskoði kenningar
endurskoðunarsinnanna, en nú um
stundir sé stefna þeirra ofan á.
Laqueur leggur á það áherslu, að
sjónarmið endurskoðunarsinn-
anna hafi ekki rutt sér til rúms
meðal þeirra háskólamanna, sem
áhrif hafi á stefnumótun stjórn-
valda, en jafnvel í þeim hópi eigi
friðmælendur marga góða fylg-
ismenn. Og miðað við umræðurn-
ar um Olympíuleikana í Moskvu er
óhætt að bæta íþróttamönnum
víða um lönd í þennan hóp frið-
mælenda.
Sovéskir
hernaðar-
hagsmunir
ráða ferðinni
Ég tel að þessar skoðanir Walt-
ers Laqueurs eigi erindi hér á
landi sem annars staðar, því að
þær lýsa prýðilega, hvernig marg-
víslegir aðilar á Vesturlöndum
leggja sig fram um að draga upp
þá mynd af Sovétríkjunum, sem
fellur best að þeim boðskap, sem
þeir hafa að flytja, og þeim
hagsmunum, sem þeir hafa að
gæta.
Hér á landi eru þau öfl vissulega
til, sem markvisst vinna að því að
milda ásýnd sovéska valdsins og
leitast við að heimfæra allt sem
aflaga fer í alþjóðamálum á herð-
ar annarra en Kremlverja. Jafnvel
alþingismaður hefur látið að því
liggja á Norðurlandaráðsfundi, að
samskonar atburður hafi gerst
hér á landi 1951 við gerð varnar-
samningsins við Bandaríkin og
komu varnarliðsins og í Afganist-
an um síðustu jól. Og hvað kemur
okkur svo sem við, það sem er að
gerast í Afganistan?, kunna ein-
hverjir að segja. Ekki höfum við
reynt Sovétmenn að öðru en góðu.
Samskipti þjóðanna hafa þróast
og eflst á grundvelli stjórnmála-
sambands, viðskipta og menning-
arsamstarfs. En hernaðarleg
staða íslands gagnvart Sovétríkj-
unum hefur einnig þróast. Þegar
metið er viðhorf Sovétmanna til
erlends ríkis, verða menn að reyna
að setja sig í spor þeirra, sem í
Moskvu meta eigin hagsmuni
gagnvart viðkomandi ríki.
Grundvallarþátturinn í þessu
mati eru hernaðarlegir hagsmunir
HERNAÐARLEGIR HAGSMUNIR YFIRGNÆFA ALLT