Morgunblaðið - 26.04.1980, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRÍL 1980
25
DGERÐIR BANDARÍKJAMANNA
Louisa Kennody, eiginkona bandarísks gísls í sendiráöinu í Teheran, á
blaöamannafundi í Lundúnum eftir aö frétzt hafði um hina misheppnuöu
för. Hún kvaöst um tíma hafa búizt viö aö slík tilraun yröl gerö, ekki sízt
vegna þess þrýstings, sem stjórn Bandaríkjanna heföi veriö beitt aö
undanförnu. (AP-símamynd)
ÍRAN — Ungir sem aldnir stormuöu aö bandaríska sendiráöinu í
Teheran til aö flytja fagnaöarboöskapinn um að tekizt heföi aö koma
í veg fyrir aö gíslarnir yröu frelsaöir. AP-símamynd
Gromyko
utanríkisráð-
herra Sovétríkj-
anna á blaöa-
mannafundi í
París, þar sem
hann sagöi, aö
Sovétstjórnin for-
dæmdi tilraun
Bandaríkja-
manna til aö
frelsa gíslana.
AP-símamynd
Anthony Kenny:
Hlýðið eng-
um ólögum
í MORGUNBLAÐINU 15da apríl birtist
frétt frá Félagi áhugamanna um heim-
speki um ofsóknir tékknesku ríkislög-
reglunnar á hendur svonefndum
Patockaháskóla í Prag, en honum veitir
heimspekingurinn Júlíus Tomin for-
stööu. Gengst félagið nú ffyrir fjársöfn-
un fyrir bókagjöf til Patockaháskólans,
Aristóteles samdi tvö höfuðrit
um siðfræði, Siðfræði Níkómakk-
osar og Siðfræði Evdemosar.
Fyrri siðfræðin er eitt af sígildum
verkum evrópskra bókmennta;
hina síðari lesa engir nema fáeinir
fræðimenn. Ritin tvö eru nauðalík;
en þeim ber þó á milli eitt
höfuðatriði. Samkvæmt siðfræði
Níkómakkosar er líf heimspekings
bezta líf sem maður getur lifað;
samkvæmt siðfræði Evdemosar er
heimspekin, svo mikilsverð sem
hún er, aðeins eitt af mörgu sem
gefur lífinu gildi.
Munurinn á þessum tveimur
ritum átti að vera umræðuefnið á
málstofu, sem mér var ætlað að
halda í íbúð dr. Júlíusar Tomin í
Prag að kvöldi laugardagsins 12ta
apríl 1980. Kona mín og ég komum
til Tékkóslóvakíu klukkan 4
síðdegis þennan dag; kona Tomins
tók á móti okkur. A flugvellinum
baðst hún afsökunar á því að hún
væri ein; maður hennar væri að
jafna sig eftir tveggja sólarhringa
fangavist, sem hann hlaut fyrir að
halda fyrirlestur um Aristóteles
miðvikudagskvöldið áður. Frú
Tomin sýndi okkur nokkrar feg-
urstu byggingar í Prag í mesta
flýti. Hún vonaðist til að við
gætum skoðað borgina almenni-
lega á sunnudag og mánudag; en
ef við skyldum þurfa að hverfa úr
landi fyrr en við ætluðum, þá væri
leiðinlegt að við hefðum ekkert
séð.
Fólk safnaðist saman til mál-
stofunnar klukkan 7. Ég hafði ekki
hitt dr. Tomin fyrr; við vorum í tíu
mínútur saman áður en hinir
komu. Hann var þreytulegur en
hlakkaði bersýnilega til kvöldsins
og heimspekinnar. Lögreglunnar
varð hvergi vart; hann taldi
ósennilegt að hún legði í aðrar
handtökur í einni og sömu vik-
unni. En hann virtist ófús að tala
um fangavist sína; hann hafði
áhyggjur af hinu að ég hugðist
vitna í nokkra staði í Siðfræði
Evdemosar sem hann þekkti ekki
fyrir.
Hann vildi ganga úr skugga um
hvort hann gæti þýtt þá á tékkn-
esku. Við grúfðum okkur yfir
gríska textann; hann var mjög
alvarlegur á svip. „Hvers vegna er
þessi lýsingarháttur í þágufalli?"
spurði hann. „Ég skil þetta ekki.“
„Það er vegna þess,“ sagði ég „að
hann stendur með fornafni í
fyrstu persónu fleirtölu, en for-
nafnið er undanskilið." Það glaðn-
aði strax yfir honum.
Ura það bil tuttugu manns á
ýmsum aldri dreif nú að og
herbergið fylltist. Við hófum að
tala um Aristóteles. Ég ætlaði að
leiða að því rök að í Evdemosar-
siðfræðinni væru greinilega
skynnsamlegri hugmyndir um
lífsgæði en í Níkómakkosar-sið-
fræðinni. Heimspeki væri vissu-
lega frábær og skipti miklu, en við
gætum ekki talið hana eina lykil-
inn að lífshamingju eins og
Níkómakkosar-siðfræðin reynir
að sannfæra okkur um að hún sé.
Ég tók að lýsa kenningu Aristó-
telesar. Tomin þýddi hverja til-
vitnun á tékknesku, svo og það
sem ég hafði um hana að segja.
en bókleysi háir mjög starfsemr hans.
Samdægurs birtir MORGUNBLAÐIÐ
þá Lundúnafrétt aö brezki heimspek-
ingurinn Anthony Kenny, sem er rektor
Balliol College í Oxford, heföi veriö
handtekinn í Prag laugardagskvöldið
áöur, hinn 12ta apríl. Hér fer á eftir
frásögn Kennys af þeim atburðum:
Stundum bætti hann einhverju við
frá eigin brjósti og þýddi það
aftur á ensku. Eftir litla stund
blönduðu aðrir sér í umræðurnar.
Radim Poulos, fyrrum prófessor
við Karlsháskóla, andmælti jafn-
aðarmerkinu sem Aristóteles vildi
hafa á milli heimspekinnar og
hins góða lífs. Rök hans voru
snaggaraleg: „Ef heimspekin og
gott líf eru eitt og hið sama þá
væri sá sem er betri heimspeking-
ur en annar líka betri maður. En
Platón var betri heimspekingur en
Sókrates, en Platón var ekki góður
maður." Tomin virtist ekki líða vel
þegar við andmæltum Aristótel-
esi. En hann vildi ekki rengja
samanburðinn á Sókratesi og
Platóni; líf og starf Sókratesar eru
honum og vinum hans helgir
dómar. Sókrates bar dýpstu virð-
ingu fyrir lögum lands síns; frekar
en að flýja löglaust úr fangelsi
drakk hann eitrið sem fyrir hann
var sett. En tvisvar á ævinni hætti
hann fyrr lífi sínu en að hlýða
harðstjórnarfyrirmælum. Hann
neitaði að ljá lýðræðissinnum at-
kvæði sitt í dómi, þegar þeir í
ofboði vildu stofna til ólöglegra
réttarhalda. Og þegar Aþenumenn
bjuggu einhverju sinni við ógnar-
stjórn fámennrar klíku þá neitaði
hann að eiga aðild að ólöglegri
handtöku.
„Hlýðið lögunum, en hlýðið eng-
um ólögum," er kjörorð Tomins
ekki síður en Sókratesar.
Við héldum áfram að lesa Sið-
fræði Nikómakkosar. Fyrir okkur
varð staður þar sem Aristóteles
segir að líf heimspekingsins sé hið
bezta líf, því það sé lífið sem sízt
verði frá manni tekið. Annað
göfugt líferni krefst fjár, valds eða
hjálpsamra vina; heimspekina
eina geta menn stundað þótt þeir
glati bæði fé sínu og vinum. Þessi
staður var sterklega undirstrik-
aður í eintaki Tomins. Við höfðum
ekki fyrr haft hann yfir en tuttugu
lögreglumenn, sumir í einkennis-
búningum og aðrir ekki, flykktust
inn.
Tékkarnir voru beðnir um skil-
ríkin; við hjónin og franskur
kennari, einu útlendingarnir, sem
þarna voru, vorum flutt á aðal-
jögreglustöðina í Bartolo-
mejskastræti. Skömmu síðar komu
Tékkarnir líka, og þeim var haldið
í þrjár klukkustundir unz þeir
voru fluttir burt í varðhald. Tomin
notaði tímann til að halda áfram
að tala við nemendur sína um
Aristóteles þar til lögreglan
missti þolinmæðina og þaggaði
niður í honum.
Það kom mér á óvart að bygg-
ingin í Bartolomejskastræti líktist
mest klaustrum sem ég þekki til.
Eins og þau voru var hún öldungis
skrautlaus, og óþægileg húsgögn
voru gerð handa fólki sem er
altekið af köllun sinni. Þar sem
gangar mætast hefðu nunnur haft
styttu af heilögum Jósef eða
heilagri Teresu; þarna voru í
þeirra stað lítil ölturu helguð
Lenín og tékkneskum félags-
hyggjuhetjum, með styttum, fán-
um og lesmáli, sem er eflaust
mjög uppbyggilegt.
Við þrjú, útlendingarnir, vorum
yfirheyrð hvert af öðru. Yfir-
heyrsla mín var endurtekning á
viðtali mínu við tékkneska sendi-
herrann í London í sendiráðinu í
Kensington þar sem ég kvartaði
yfir brottvísun starfsbróður míns
Williams Newton- Smith úr
Tékkóslóvakíu. í bæði skiptin var
því haldið fast fram að það væri
ólöglegt að tala við Júlíus Tomin
og hans lið, en engin leið að fá það
upplýst hvaða lög hefðu verið
brotin. Ég var beðinn að undirrita
skjal sem virtist, eftir að túlkur
hafði lesið það fyrir mig í enskri
þýðingu, vera mjög brotakennd og
ónákvæm endursögn á því sem ég
hafði sagt. Ég veit ekki hvort
rangfærslurnar voru af ráðnum
hug eða hvort hinu var um að
kenna að túlkurinn hafði greini-
lega lítið vald á ensku. Yfir
undirskrift minni skrifaði ég: „Ég
skil ekki orð í tékknesku; ef marka
má þýðingu sem lesin var yfir mér
er þessi skýrsla fjarri réttu lagi.“
Um stund leit út fyrir að við
þrjú yrðum sett í varðhald og
sökuð um eitthvert afbrot, en
klukkan þrjú um nóttina varð
ljóst að við yrðum flutt í bíl til
landamæranna og rekin úr landi
eins og Newton-Smith. Ef til vill
áttu harðorð mótmæli brezka
sendiráðsins í Prag einhvern þátt
í því, en af þeim vissum við ekki
fyrr en nokkrum dögum síðar. Um
nóttina minntumst við orða Tom-
ins er hann var að skýra einhvern
stað hjá Aristótelesi. „í fangelsi
megum við aldrei óska þess að
tíminn verði fljótari að líða. Það
merkir að þeir hafi sigrað."
Klukkan sjö á sunnudagsmorgni
vorum við þrjú frjálst fólk í
Bayern í Vestur-Þýzkalandi. Tom-
in og hinir tuttugu Tékkarnir voru
í haldi í tvo sólarhringa að vanda;
þeim var sleppt á þriðjudags-
morgni án allra sakargifta. Þessi
hópur mun halda áfram að hitt-
ast, og útlendingar vinir þeirra
munu heimsækja þau.
Ugglaust er tékkneska lögreglan
sannfærð um að Tomin sé heitur
stjórnarandstæðingur og andófs-
maður. En sannleikurinn er sá, að
svo miklu leyti sem ég get um
hann dæmt, að hann er nákvæm-
lega sama sinnis og Aristóteles.
Þá trúir hann því að líf heimspek-
ingsins sé langtum æðra nokkurri
stjórnmálabaráttu. Ef hann á sér
einhvern málstað í stjórnmálum
er hann sá einn, að honum veitist
með vinum sínum það frelsi til að
nema og kenna heimspeki sem
tryggt er í tékkneskum lögum.
Auðvitað hefur tékkneska leyni-
lögreglan átt miklu betra færi á
því en ég að ránnsaka hvatir
Tomins og allt skapferli. En ég
held þeim lærðist að .skilja hann
betur ef þeif settust sjálfir niður
og læsu Siðfræði Níkómakkosar.
(Þýtt hefur Þorsteinn Gylfason)
Félag áhugamanna um
heimspeki veitir viðtöku
framlögum til Patoka-
söfnunarinnar. Utanó-
skrift fólagsins er póst-
hólf 7022, póststofu R7,
Neshaga 16, 107
Reykjavík.