Morgunblaðið - 18.05.1980, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUK 18. MAÍ1980
Frásagnir frá fyrstu
hendi sem veita innsýn í
æðstu forystu Sovétríkjanna
eru fágætar. Nú hefur
júgóslavneskur diplómat,
Veljko Micunovic, sent frá
sér bókina Moskvu-dagbók,
sem fjallar um tvö og hálft
ár sem hann dvaldist í
Moskvu sem sendiherra
Júgóslava. í starfi sínu komst
hann í mjög náið samband
við Krúsjeff.
Endurminningar hans gefa
mjög skýra mynd af óvissu
sambandi Júgóslava við
Rússa og æðstu
leiðtogum Sovétríkjanna,
ekki sízt innbyrðis deilum
þeirra og tilraun Krúsjeffs
tii að halda fram
forystuhlutverki Rússa í
alþjóðahreyfingu
kommúnista. Micunovic
var trúnaðarvinur Tito og
fyrsti háttsetti fulltrúi
Júgósiava í Moskvu síðan
Tito rauf sambandið við
Stalín 1948. Skömmu eftir
komu hans til Moskvu kom til
óeirða í Póllandi, sem
minnstu munaði að
leiddu til íhlutunar Rússa.
Uppreisnin í Ungverjalandi
fylgdi síðan í kjölfarið. Bæði
Júgóslavar og Rússar
voru viðriðnir þessa atburði
og þeir leiddu til sundrungar
milli þeirra. f
Moskvu-dagbók sinni
birtir Micunovic í fyrsta
skipti frásögn af leynifundi,
sem Krúsjeff og Tito áttu á
heimili Júgóslaviuforseta
á eynni Brioni í nóvember
1956.
Moskvu-dagbók
Moskvu,
25. október 1956
Vestrænir diplómatar dreifa
ógnvekjandi fréttum um atburð-
ina í Ungverjalandi. Samkvæmt
þeim hefur fólk farið út á göturn-
ar í stórhópum og komið hefur til
ofsafenginna mótmælaaðgerða
gegn ungversku ríkisstjórninni.
Atburðirnir fengu fljótlega á sig
yfirbragð andstöðu gegn stjórn-
inni. Mótmælendur eru sagðir
hafa brotið niður hið stóra
bronzlíkneski af Stalín í Búda-
pest...
í gærkvöldi hitti ég Krúsjeff að
máli í Kreml að beiðni hans.
Helzta og eiginlega eina umræðu-
efni okkar var Ungverjaland.
Krúsjeff var vægast sagt mjög
áhyggjufullur að sjá. Hann segir
að blóði hafi verið úthellt þar,
ásakar Vesturveldin og segir að
andsovézk öfl hafi gripið til vopna
gegn „herbúðunum" og Sovétríkj-
unum. Hann heldur þvi fram, að
Vesturveldin stefni að endurskoð-
un afleiðinga síðari heimsstyrj-
aldarinnar, hafi látið til skarar
skríða í Ungverjalandi og muni
síðan reyna að brjóta á bak aftur
hvert einasta sósíalistaríki í Evr-
ópu, eitt af öðru. En hann fullyrð-
ir, að Vesturveldin hafi reiknað
dæmið skakkt. Hann sagði mér að
færa Tito orðsendingu, þar sem
fram kæmu viðhorf Rússa til
ástandsins og sjá mætti að þau
væru þess albúin að svara vald-
beitingu með valdbeitingu. Krús-
jeff fullvissaði mig um, að sovézka
valdaforystan væri algerlega á
einu máli um þetta. Rússar mundu
styðja pólitíska lausn í Ungverja-
landi, ef slík lausn væri möguleg.
En Krúsjeff lét á sér skilja, að
hann hefði enga trú á slíkri lausn.
Hann sagði, að við Júgóslavar
gætum komið heilmiklu til ieiðar
nú í þágu málsstaðar sósíalisma í
Ungverjalandi.
Belgrad,
28. október 1956
Ég hafði í fyrsta skipti samband
við háttsettá embættismenn hér í
gær og í morgun. Ástandið í
Póllandi og valdataka Gomulka
gegn vilja Rússa, en þó sér í lagi
atburðirnir í Ungverjalandi, hafa
útskúfað hugljúfum hugmyndum
um samskiptin, sem voru milli
okkar og Rússa á Krím fyrir
tæpum mánuði.
Eynni Brioni,
3. nóvember 1956
Skrifstofa Tito skýrði mér frá
því í gær, að Krúsjeff og Malenkov
kæmu til Brioni síðdegis til mjög
mikilvægra viðræðna við okkur.
Þeir ferðast undir fölskum nöfn-
um með lítilli tveggja hreyfla
Ilyushin 14-flugvél. Það voru þeir,
sem báðu um að fá að koma, og
lögðu áherzlu á að það væri
geysilega mikilvægt. Þeir undir-
strikuðu einnig þá leynd, sem
hvíldi yfir ferðinni.
Ég var kvaddur á fund Félaga
Tito um kl. 4 e.h. og Félagar
Rankovic og Kardelj voru þá
þegar hjá honum. Énginn var
mættur úr utanríkismálanefnd
okkar. Við vorum allir á einu máli
um, að Rússar kæmu ekki hingað
undir þessum kringumstæðum af
nokkurri annarri ástæðu en Ung-
verjalandi, þar sem ástandið er
stöðugt að verða glundroðakennd-
ara. Meiri ringulreið og óvissa
ríkir í sambandi við stefnu Nagy-
stjórnarinnar en fyrir nokkrum
dögum og Búdapest er umkringd
rússnesku herliði.
Krúsjeff og Malenkov komu til
Pula laust eftir kl. sex um kvöldið
og fóru síðan með bát til litlu
hafnarinnar nálægt bústað Tito á
Brioni. Úti var niðamyrkur og
ekki sást handarskil, hávaðarok
var og sjógangurinn á hinni stuttu
leið til Brioni eins mikill og úti á
rúmsjó. Við gengum niður að höfn:
Tito, Kardelj, Rankovic og ég til
þess að bíða hinna óvenjulegu
gesta. Krúsjeff og Malenkov voru
mjög þreytulegir, einkum Malen-
kov, sem gat varla staðið. Rúss-
arnir kysstu okkur á báðar kinnar.
Þetta var einkennileg athöfn á
litlum og mannauðum hafnar-
bakkanum.
Gestum okkar var mikið í mun
að við kæmum saman til fundar
eins fljótt og mögulegt væri og
hálftíma síðar hófust viðræðurnar
á fyrstu hæð bústaðar Tito. Krús-
jeff og Malenkov voru einir meira
að segja án sendiherra síns í
Júgóslavíu. Af okkar hálfu mættu
Tito, Rankovic, Kardelj og ég.
Enginn annar var í herberginu —
enginn til þess að skrifa niður á
minnismiða, enginn túlkur og eng-
ir „tæknifræðingar“. Ekkert var á
borðinu, jafnvel ekki bréfmiði.
Enginn skrifaði nokkuð hjá sér;
aðeins kom fyrir öðru hverju að
einhver okkar hripaði niður hjá
sér á miða hvað hann ætlaði að
segja eða langaði til að spyrja um
og þegar hann hafði lokið máli
sínu reif hann miðann og fleygði
honum í öskubakka. Það var engu
líkara en að við reyndum að búa
svo um hnútana, að ekkert vitnað-
ist um fund æðstu leiðtoga Júgó-
slavíu og Sovétríkjanna og út-
rýmdum öllum verksummérkjum.
Þetta var allt mjög einkenni-
legt. Atburðarásin er eins hröð og
á stríðstíma; raunar geisar stríð,
sem virðist jafnvel harðna, og það
er háð af herafla „fremsta og
stærsta lands sósíalismans“ gegn
þjóð „sósíalistísks bræðralands"
og aðila að „herbúðum sósíalista".
Og þetta gerist í fyrsta skipti í
sögu sósíalismans!
Viðræðurnar við Krúsjeff og
Malenkov stóðu frá klukkan sjö
um kvöldið hinn 2. nóvember til kl.
5 um morguninn 3. nóvember.
Krúsjeff sagði í byrjun, að þeir
væru komnir til að ráðfæra sig við
okkur um ástandið í Ungverja-
landi, eða öllu heldur skýra okkur
frá því sem þeir væru að búa sig
undir að aðhafast. Þeir sögðu að
daginn áður, 1. nóvember, hefðu
þeir talað við Pólverja í Brest.
Eftir það hefðu Krúsjeff og Mal-
enkov farið til Búkarest, þar sem
þeir hefðu rætt við Dej og Rúm-
ena. Leiðtogar Tékkóslóvakíu und-
ir forystu Novotni hefðu komið til
fundar við þá. Síðan hefðu Krús-
jeff og Malenkov farið til Sofia til
viðræðna við Búlgara. Allt hefðu
þetta verið leynilegar heimsóknir.
Þeir hefðu einnig ráðfært sig við
Kínverja. Sendinefnd frá
kínverska kommúnistaflokknum
undir forystu Liu Shao-chi hefði
verið í Moskvu og eins og allir
aðrir hefðu þeir verið algerlega
sammála Rússum í öllu. Pólverjar
hefðu haft sínar eigin skoðanir, en
jafnvel þeir hefðu verið sammála
því að ástandið í Ungverjalandi
væri að snúast upp í gagnbyltingu.
Pólverjar vissu hvað Rússar hefðu
ákveðið að gera og um aðra
undankomuleið væri ekki að ræða.
Krúsjeff og Malenkov vildu skýra
okkur frá ákvörðun Sovétríkjanna
og hlýða á viðhorf okkar.
Krúsjeff ræddi hvernig atburð-
irnir í Ungverjalandi væru að
þróast í gagnbyltingu. Hann byrj-
aði með tilfinningahita, án þess að
færa fram nokkra alvarlega
skilgreiningu á atburðarásinni, og
sagði að verið væri að myrða
kommúnista í Ungverjalandi,
murka úr þeim líftóruna og
hengja þá. Hann minntist á áskor-
un Imre Nagy til Sameinuðu
þjóðanna og fjórveldanna og úr-
sögnina úr Varsjárbandalaginu.
Spurningin væri sú hvort kapítal-
ismi yrði endurreistur í Ungverja-
landi.
„Hvað getum við gert úr því sem
komið er?“ spurði Krúsjeff. „Ef
við látum atburðina ganga sinn
gang mundu Vesturveldin segja að
við værum annað hvort heimskir
eða veiklundaðir og það er eitt og
hið sama. Við getum með engu
móti leyft það, hvorki sem komm-
únistar né alþjóðahyggjumenn eða
sem sovézkt ríki. Við fengjum
kapítalista upp að landamærum