Morgunblaðið - 03.06.1980, Blaðsíða 22
22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ1980
Útgefandi
Framkvœmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.000.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 250
kr. eintakiö.
Kjarnorkuóskir
herstöðvaandstæðinga
Stofnunin Center for Defense Information í Washington
hefur nú fjefið út sérstaka yfirlýsingu um ísland, eftir að
henni hafði með ófullburða „fréttum" verið blandað inn í það
kappsmál herstöðvaandstæðinfia, að hér á landi séu kjarnorku-
vopn. í yfirlýsingunni, sem birtist hér í Morgunblaðinu á
laugardaginn, kemur fram, að stofnunin ítrekar þá skoðun sína,
að hér kunni að vera kjarnorkuvopn. Rökstuðningurinn er ekki
nýr, því að líkindareikningurinn er byggður á því, að á
Keflavíkurflugvelli séu flugvélar, sem geti borið kjarnorkuvopn,
og landgönguliðadeild flotans á vellinum eigi meðal annars að
starfa eftir handbók, sem snertir kjarnorkuöryggismál. Þessar
röksemdir eru ekki sannfærandi til staðfestingar á því, að hér séu
kjarnorkuvopn, síst af öllu þegar til þess er litið, að um það er
samkomulag milli íslensku og bandarísku ríkisstjórnanna, að
samþykki Islendinga þurfi til þess að kjarnorkuvopn komi inn í
landið. Allir utanríkisráðherrar íslands síðan 1962 hafa lýst því
yfir, að þessi vopn séu ekki í landinu.
Utanríkisráðuneytið hefur í fréttatilkynningu greint frá því, að
umræddri handbók um kjarnorkuöryggismál sé dreift til allra
mikilvægra stöðva bandaríska flotans um allan heim. Samkvæmt
kenningu stofnunarinnar í Washington ættu því kjarnorkuvopn
að vera í öllum slíkum stöðvum. Herstöðvaandstæðingar eiga
vafalaust eftir að efast um réttmæti þessarar yfirlýsingar
íslenska utanríkisráðuneytisins, eins og þeir hafa hin síðari ár að
minnsta kosti neitað að trúa yfirlýsingum íslenskra utanríkisráð-
herra um að hér séu ekki kjarnorkuvopn.
Eftir að forstjóri Center of Defense Information sagði í samtali
við Morgunblaðið, að hann tryði helst ekki bandaríska utanríkis-
ráðuneytinu nema fá frá því skriflegar yfirlýsingar, hefur þess
orðið vart í málflutningi Þjóðviljans, að nú sé rétt að krefjast
skriflegra svara um þetta gamla mál. Ur því að herstöðvaand-
stæðingar hafa þannig gert þessa bandarísku einkastofnun að
sérstökum ráðgjafa sínum í hernaðarlegum málefnum, hljóta þeir
að endurmeta afstöðu sína til kjarnorkuvopna út frá þeim
viðhorfum, sem fram koma í hinni sérstöku yfirlýsingu
stofnunarinnar um Island. En þar er megináhersla lögð á það
sjónarmið fyrir utan tilvist flugvélanna og handbókarinnar í
varnarstöðinni, að skynsamleg hernaðarleg áætlanagerð fyrir
styrjöld við Sovétríkin krefjist þess, að kjarnorkuvopnum sé fyrir
komið nálægt þeim tækjum sem eiga að bera þau. Og óvarlegt sé
að reikna með því, að unnt verði að fljúga með kjarnorkuvopn frá
Bandaríkjunum til íslands eftir að styrjöld við Sovétríkin hefði
byrjað en hins vegar kynni það að takast á hættutímum. Með
hliðsjón af þessu mega menn því búast við göngu herstöðvaand-
stæðinga frá Reykjavík til Keflavíkur með bænarskjal um að
kjarnorkusprengjunni verði fyrir komið í vopnabúrum varnar
liðsins. Færi slík ganga vel hinu nýja merki herstöðvaandstæð-
inga, þar sem helsprengjan er komin í stað Islands og
fánalitanna. Er ekki að efa að fréttastofa hljóðvarpsins myndi
fylgjast vel með þeirri göngu.
Þess verður að vænta, að íslensk stjórnvöld taki ekki frekar í
þessu máli en öðrum mark á tilmælum herstöðvaandstæðinga.
Einnig munu Alþýðubandalagið og Þjóðviljinn sækja í einrúmi á
þessi nýju kjarnorkumið, því að ekkert hefur komið fram hjá
þeim, sem jafnan hafa mótað íslenska utanríkisstefnu, sem
bendir til þess, að þeir ætli að breyta um stefnu vegna skoðana
hinnar bandarísku einkastofnunar. Annars ætti þeim að vera
hæg heimatökin með þrjá Alþýðubandalagsráðherra í stjórn, sem
bæri ábyrgð á kjarnorkuvopnum, ef þau væru hér.
Raunar sýnir öll umræðan um kjarnorkuvopn í tengslum við
Island, að með gagnrýnum huga verður að meta yfirlýsingar
erlendra aðila, sem ekkert hafa lagt sig fram um að kynnast
íslenskum málefnum og ekki einu sinni sótt landið heim til
vettvangskönnunar. Og það er hvorki herstöðvaandstæðingum né
fréttastofu hljóðvarpsins að þakka, að Center for Defense
Information hefur gert hreint fyrir sínum dyrupi. Þvert á móti
bendir ýmislegt til, að þessum aðilum hafi verið kærast, að þetta
mál yrði áfram sveipað einhverri móðu.
Löngum hefur verið um það rætt, að íslenska ríkisstjórnin
fengi í þjónustu sína sérfróða menn í hermálum. í því efni má
ekki stöðva við orðin tóm og nýta verður í þágu ríkisins krafta
þeirra Islendinga, sem síðustu ár hafa lagt sig eftir menntun á
þessu sviði. Breyta verður þeim hugsunarhætti, að íslendingar
telji sér fært að líta á varnir landsins sem mál sér óviðkomandi og
eitthvert eilíft rifrildismál. Nauðsynlegur skilningur á mikilvægi
íslenskra landvarna fæst ekki, fyrr en íslendingar eiga sjálfir
mannafla, sem ber skyldur og ábyrgð á þessu sviði, sem er einn af
hyrningarsteinum sjálfstæðisins.
Eins og kunnugt er hafa Bandaríkjamenn verið
ákaflega tregir til þess að játa eða neita tilvist
kjarnorkuvopna á hinum ýmsu stöðum á jarðarkringl-
unni. Herstöðvaandstæðingar hér á landi hengja hatt
sinn á þessa staðreynd og neita að trúa yfirlýsingum
íslenskra ráðamanna, sem eru þess efnis, að samþykki
rikisstjórnar íslands þurfi til að hér verði kjarnorku-
vopnum fyrir komið. Ekki er vitað, hvað varð til þess, að
herstöðvaandstæðingar skiptu um skoðun og hættu að
trúa íslenskum ráðherrum, ef til vill má rekja þau
sinnaskipti til greinarinnar, sem Barry Schneider ritaði í
ritið Defense Monitor febrúar 1975, en stofnunin Center
for Defense Information gefur þetta rit út. Síðan birti
Barry Schneider grein um kjarnorkuvopn Bandaríkja-
manna í bandarísku tímariti, sem nefnist Bulletin of the
Atomic Scientists og er ísland þar talið í hópi þeirra
ríkja, þar sem Bandaríkjamenn hafi kjarnorkuvopn. Um
svipað leyti og Barry Schneider birti sínar greinar fór
friðarrannsóknastofnunin í Stokkhólmi, SIPRI, sem á að
starfa að rannsóknum á hermálum og er algjörlega óháð
sænskum yfirvöldum í skoðunum sínum, að halda því
fram, að á íslandi væru kjarnorkuvopn. Kom þetta bæði
fram í ritum stofnunarinnar þetta ár og grein, sem
forstöðumaður hennar, Frank Barnaby, ritaði í sænska
tímaritið Ambio á árinu 1975. Aðspurður sagðist
Barnaby hafa upplýsingar sínar um ísland úr bandarísk-
um þingtíðindum. Eftirgrennslan sýnir, að 7. mars 1975
lætur bandarískur öldungadeildarþingmaður færa grein
Barry Schneiders inn í þingtíðindin. Má því telja sannað,
að hún sé heimild Frank Barnabys og stofnunar hans
SIPRI.
Orrustuþota af gerðinni F-4E
Kjarnorkuvo]
Um heimildirnar, gildi þ<
Úr því að friðarrannsóknastofn-
unin í Stokkhólmi féll fyrir grein
Barry Schneiders er engin furða
þótt herstöðvaandstæðingar hér á
landi hafi einnig gert það, kunna
nú einhverjir að segja. Jú, undir
það má taka, en þá er til þess að
líta, að hvorki Barry Schneider
eða Frank Barnaby hafa með
nokkrum hætti lagt sig fram um
að kynna sér sérstaklega íslensk
varnarmál. Barry Schneider bygg-
ir niðurstöðu sína á almennum
líkum, þegar hann verður þess
var, að á íslandi eru flugvélar,
sem geta borið kjarnorkuvopn. Og
samkvæmt ræðu Benedikts Grön-
dals á Alþingi 6. mars 1979 ræddi
hann við forráðamenn SIPRI um
þetta mál sem utanríkisráðherra
og sögðust þeir byggja mál sitt á
tilvist flugvélanna á Keflavíkur-
flugvelli en nú hefur Frank Barn-
aby einnig vitnað til bandarískra
þingtíðinda eins og áður segir.
Þegar leitast er við að meta,
hvenær herstöðvaandstæðingar
hættu að trúa íslenskum ráðherr-
um og yfirlýsingum þeirra um, að
hér á landi séu ekki kjarnorku-
vopn, má til dæmis staldra við
árið 1968. 21. janúar það ár fórst
bandarísk sprengjuþota af gerð-
inni B-52 í nauðlendingu á Thule-
flugvelli á Grænlandi. Vélin var
með kjarnorkusprengjur innan-
borðs og dreifðist plútóníum um
nokkurt svæði. Þetta slys kom til
umræðu á Alþingi íslendinga 23.
janúar, tveimur dögum eftir að
það varð. Magnús Kjartansson
kvaddi sér hljóðs utan dagskrár og
rakti afleiðingar slyssins en sagði
síðan: „Af þessum ástæðum fer ég
þess á leit við hæstvirta ríkis-
stjórn að hún ítreki enn, vegna
atburðanna í Grænlandi, þá stefnu
sína, að óheimiit sé að hafa
kjarnorkuvopn á íslandi, að bann-
að sé að fljúga með kjarnorkuvopn
yfir íslenskt yfirráðasvæði og að
óleyfilegt sé að lenda á íslandi
með slíkan farm, hvernig sem á
stendur.
I annan stað fer ég þess á leit
við hæstvirta ríkisstjórn, að hún
taki þegar í stað upp viðræður við
Bandaríkjastjórn og geri kröfur
til þess að ríkisstjórn Bandaríkj-
anna lýsi því yfir, að hún muni í
hvívetna virða þessa stefnu ís-
lenskra stjórnvalda.
Og í þriðja lagi fer ég þess á leit
við hæstvirta ríkisstjórn, að hún
komi á eftirliti af sinni hálfu til
tryggingar því, að við þessa stefnu
verði staðið í verki af bandarísk-
um valdamönnum, því að atburð-
irnir á Grænlandi gefa ótvírætt til
kynna, að Bandaríkjastjórn hefur
ekki virt stefnu og yfirlýsingar
dönsku ríkisstjórnarinnar um
kjarnorkumál."
Emil Jónsson utanríkisráðherra
sagðist ekki hafa annað um þetta
mál að segja „en það, að það er
fullt samkomulag á milli ríkis-
stjórnar íslands og varnarliðsins,
þeirra, sem því stjórna, um það, að
hér á íslandi séu ekki kjarnorku-
sprengjur af neinu tagi. Og ég veit
ekki annað og það hefur aldrei
komið neitt fram, sem bendi í aðra
átt en þá, að þetta samkomulag sé
virt og haldið að öllu leyti af
viðsemjendum okkar um þetta
mál.“
Og í síðari ræðu segir Magnús
Kjartansson: „Mér er fullkunnugt
um þetta samkomulag, sem hæst-
virtur ráðherra talaði um hér
áðan.“ Og Emil Jónsson tekur að
nýju til máls og segir: „Það er
alveg sjálfsagt að ítreka af þessu
gefna tilefni. að þetta samkomu-
lag verði haldið, og ég skal ekki
telja eftir mér að ítreka það, og
eins þá um leið, að hér verði ekki
flogið yfir landið með kjarnorku-
sprengjur."
Þegar þessar yfirlýsingar voru
gefnar höfðu Orion-kafbátaleitar-
flugvélarnar verið starfræktar á
Keflavíkurflugvelli um nokkurra
ára bil, en þær geta flutt kjarn-
orkuvopn eins og F-102 A orrustu-
þoturnar, sem þá voru einnig á
Keflavíkurflugvelli, en einmitt í
tilefni af komu þeirra hingað til
lands 1962 greindi þáverandi
utanríkisráðherra Guðmundur í.
Guðmundsson frá samkomulaginu
milli ríkisstjórnar íslands og
Bandaríkjanna um kjarnorku-
vopn, sem hér hefur verið um
rætt. F-102 A vélarnar hurfu
héðan af landi 1973 og komu þá
vélar af gerðinni F-4 í þeirra stað,
en þær geta einnig borið kjarn-
orkuvopn. Á þeim tíma var Magn-
ús Kjartansson ráðherra í ríkis-
stjórn íslands og er ekki að efa, að
hann hafi séð til þess, að við
samkomulagið um kjarnorkumál-
in hafi verið staðið. Síðan hefur
það gerst, að nýjar gerðir bæði af
Orion-vélum og F-4 orrustuþotum
hafa komið hingað til lands og
bæst hafa í flugflota stöðvarinnar
ratsjárflugvélar af svonefndri
AWACS-gerð en þær eru óvopn-
aðar.
í umræðunum á Alþingi í janú-
ar 1968 greindi Emil Jónsson frá
því, að daginn áður en þær fóru
fram eða 22. janúar hafi verið birt
viðtal í útvarpinu við aðmírál
Stone, yfirmann varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli, þar sem hann
ítrekaði og undirstrikaði, að fullt
samkomulag væri af hálfu Banda-
ríkjamanna um að íslenska ríkis-
stjórnin yrði að gefa leyfi sitt til
að hér yrðu kjarnorkuvopn. Við
rannsóknastörf sín gæti frétta-
stofa hljóðvarpsins því leitað í
eigin fórum að upplýsingum um
kjarnorkumálin. En þeim atburð-
um, sem hér hefur verið lýst frá
1968 voru gerð svofelld skil í
Flugvélar af geröinni P-3C C
leitar og fljúga venjulega vo