Morgunblaðið - 03.06.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ 1980
í»ær breyttu báðar
gulum bletti í sól
— sagði Gylfi Þ. Gíslason við opnun sýningarinnar á Kjarvalsstöðum
Yfirlitssýning á verk-
um Kristínar Jónsdóttur
og Gerðar Helgadóttur
var opnuð við hátíðlega
athöfn kl. 6 á sunnudag á
Kjarvalsstöðum, að við-
stöddum forseta íslands
Kristjáni Eldjárn og frú
Halldóru. ráðherrum, og
fjölda annarra gesta.
Sjöfn Sigurbjörnsdóttir
stjórnarformaður bauð
gesti velkomna, en nú
eiga Kjarvalsstaðir í
fyrsta sinn sjálfstæða að-
ild að listahátið með eig-
in framlagi í þessum
stóru sýningum, á 200
málverkum eftir Krist-
ínu og um 200 verkum
eftir Gerði. Sigurjón Pét-
ursson, forseti borgar-
stjórnar, opnaði sýning-
una, fiðluleikarinn Unn-
ur María Ingólfsdóttir og
píanóleikarinn Gísli
Magnússon fluttu kafla
úr vorsónötu Beethovens
og Gylfi Þ. Gíslason fyrr-
um menntamálaráðherra
flutti eftirfarandi ræðu
um listakonurnar og
verk þeirra:
Þetta hús er kennt við einn
merkastan íslending, sem lifði á
öldinni. Hann var ekki vísinda-
maður, sem jók þekkingu eða
skilning. Hann var ekki heldur
stjórnmálamaður, sem færði
þjóð sinni aukið sjálfstæði eða
sannara frelsi, traustari hag-
sæld eða víðsýnna réttlæti.
Hann var listamaður.
En mikill myndlistarmaður
getur gefið þjóð sinni mikið. Á
síðast liðnum hundrað árum
hafa Islendingar smám saman
verið að eignast aftur það land,
sem þeir höfðu áður verið að
glata í aldir. Sjálfstæði og vel-
megun hefðu ein saman aldrei
getað gefið íslenzkri þjóð það
Island, sem hún þráði að eiga.
Það var gæfa hennar, að hún
eignaðist listamenn, sem bundu
þau bönd milli lands og þjóðar, í
kvæðum og sögum, í litum og
tónum, að Island og íslendingar
urðu aftur eitt.
Jóhannes Kjarval var einn
þeirra listamanna, sem gáfu
Islendingum nýtt ísland. í beztu
verkum hans birtist það undur,
sem er ekki af þessum heimi og
er einkenni allrar mikillar listar.
Enginn hlutur er sjálfsagðari
en að sú stofnun, sem ber nafn
Jóhannesar Kjarvals, gangist
sjálf fyrir göfugum þætti
íslenzkrar listahátíðar. Og það
var ágæt hugmynd að efna
einmitt hér til sýningar á verk-
um tveggja kvenna, sem báðar
fetuðu í þau fótspor hans, að
kenna okkur að þekkja Ísíand
betur og elska það heitar en ella,
þótt ekki gengju þær sömu
götuna.
Kristín Jónsdóttir var einn
þeirra myndlistarmanna á þess-
ari öld, sem hjálpaði þjóð sinni
til þess að skilja land sitt á
nýjan hátt, sjá fjöll þess og
fossa, blóm þess og kletta nýjum
augum, opna henni undraheima
nýrrar listar. Henni var gefið
það, að sjá hið yfirnáttúrulega í
raunveruleikanum og það, sem
Fjöldi gesta var við opn-
un sýninganna á Kjarvals-
stöðum á sunnudag. Ljósm.
Ól. K. Mag.
Björn Thors, dóttursonur
Kristínar Jónsdóttur, list-
málara og dóttir hennar
Hulda Valtýsdóttir, voru
ásamt öðrum afkomend-
um viö opnunina á fyrstu
yfirlitssýningu á verkum
hennar. Hér ræða þau viö
sýningargest, sem heldur
á myndaskránni.
Sýningargestir horfa á
litskyggnusýningu á verk-
um Gerðar. i baksýn eru
vinnuteikningar af Skál-
holtsgluggum. Bróöir
Geröar, Snorri Helgason,
stendur lengst til vinstri á
tali við sýningargesti.
er náttúrulegt við hið óraun-
verulega. Kristín Jónsdóttir
skildi, að listin er ekki af þeim
heimi, þar sem tvisvar sinnum
tveir eru fjórir og þyngdarlög-
málið ræður. Auðvitað ráða lög-
mál í heimi listarinnar, en þau
eru annars eðlis en lögmál nátt-
úrunnar. Allt mannlíf er háð
reglu efnisheimsins á ótal svið-
um. En sú hamingja, sem það
veitir, jafnvel sjálft eðli þess, er
einnig undir öðru komið: Sið-
gæði og fegurðarskyni, trú og
von, vináttu og ást. Líkt á við um
listina. Hún er eins og blómið,
sem vex samkvæmt lögmálum
náttúrunnar, en fegurð sína fær
það úr öðrum heimi.
Plútark lætur skáldið Símoni-
des segja, að málverk sé þögult
kvæði, — kvæði talandi málverk.
Er ekki augljós skyldleiki milli
beztu mynda Kristínar Jónsdótt-
ur og eins fegursta kvæðis, sem
ort hefur verið á íslenzka tungu,
„Þrem ljóðum um lítinn fugl“
eftir Tómas Guðmundsson. Þar
segir meðal annars:
„Það vorar fyrir alla þá. sem unna,
og enginn getur 8agt, að það sé lítið.
Hem vorið hefur færzt I fang, og Hkritið
hvað fljótt þvi tekst að safna í
blóm og runna.
Ég þekki lika lind við bláan vog,
litið og glaðvært skáld, sem daglangt
syngur
og yrkir sinum himni hugljúf kvæði.
Og litlu neðar, einnig út við Sog,
býr óðinshani, litill heimspekingur,
sem ég þarf helzt að hitta i góðu næði.
Og megi gæfan blessa þina byggð
og börnum þinum helga vatnið friða,
fugl eftir fugl og sumar eftir sumar.-
Myndir Kristínar Jónsdóttur
eru einmitt undurfögur, þögul
kvæði um vor og blóm og runna,
um lind við bláan vog, lítinn
fugl, sem lofsyngur himininn. Og
hún biður í myndum sinum
byggð sinni blessunar, fugl eftir
fugl og sumar eftir sumar.
Kristín Jónsdóttir var tví-
mælalaust í hópi mestu mynd-
listarmanna íslendinga á þessari
öld. En að baki málverka hennar
er ekki aðeins mikill listamaður.
Ég þekkti Kristínu Jónsdóttur
ekki mikið, en nóg til þess að
verða ljóst, að hún var göfug
manneskja, hlédræg, en hlý,
mikil kona. Þegar neisti sannrar
listar kviknar í huga konu, sem
átti hjarta Kristínar Jónsdóttur,
hlutu mikil listaverk að verða
til.
Ýmsir telja eflaust, að list
Gerðar Helgadóttur sé alþjóð-
legri en list Kristínar Jónsdótt-
ur, ekki jafntengd því, sem er
íslenzkt. Líklega er skýringin sú,
að það á í fyllsta mæli við um
fjölbreytta list Gerðar Helga-
dóttur, sem Qscar Wilde sagði,
að list túlki aldrei neitt nema
sjálfa sig. Gerður Helgadóttir er
ekki í hópi þeirra myndlistar-
manna, sem hafa náttúruna að
fyrirmynd í verkum sínum. Hún
er ein hinna, sem láta litina og
formin lifa eigin lífi, myndin er
mark í sjálfri sér, réttlæting
sjálfrar sín, án tengsla við sýni-
legan veruleika. í því þarf ekki
að felast, að list Gerðar Helga-
dóttur sé ekki af íslenzkri rót, að
hún hafi ekki, eins og Jóhannes
Kjarval og Kristín Jónsdottir,
átt stórbrotinn þátt í því að gefa
íslendingum nýtt ísland, tengja
þjóð sína og land sitt traustari
böndum. En það voru aðrar
hliðar íslands, aðrir þættir þess,
sem er íslenzkt, er urðu henni
uppspretta mikillar listar, í mál-
verkum, málmi og steindu gleri:
Traustur kletturinn, víður og
heiður himininn, tær fjallalæk-
urinn. Það er skyldleiki milli
listar Gerðar Helgadóttur og
þessa erindis í kvæði Jóns
Helgasonar, „Áföngum":
■SM he( ég fðKur suðræn blóm
sólvermd i hlýjum garði.
Áburð og Ijós ttg aðra virkt
enxinn til þelrra sparði.
Mér er samt lönxum meir i hug
melKrasskúfurinn harði.
runninn upp, þar sem Kaldakvisl.
kemur úr Vonarskarði.-
í þessum orðum felst fögur
lýsing á einlægri ást til íslands.
Þótt Gerður Helgadóttir hafi
dvalið langdvölum erlendis og
ekki sótt fyrirmyndir sínar til
íslands, finnst mér grundvöllur
verka hennar vera sú hlið
íslands, sem varð Jóni Helgasyni
tilefni snilldarkvæðis. Þess
vegna eru verk hennar íslenzk,
jafnframt því sem þau eru al-
þjóðleg.
Kirkjulist er ríkur þáttur í
listsköpun Gerðar Helgadóttur.
Mér skilst, að verk hennar á því
sviði séu meðal hins bezta sem
unnið hefur verið í Evrópu á
undanförnum áratugum. Þau
bera ekki aðeins vott mikilli
listakonu, heldur einnig flókinni
glímu við torráðnar gátur, í
þeim bi>tist djúp lotning fyrir
almættinu, friður Guðs, sem er
æðri öllum skilningi.
Ég hef einhvers staðar lesið,
að Picasso hafi sagt, að til séu
málarar, sem breyti sólinni í
gulan blett, og svo séu aðrir, sem
breyti gulum bletti í sól. Kristín
Jónsdóttir og Gerður Helgadótt-
ir voru í hópi hinna síðar nefndu.
Þær breyttu báðar gulum bletti í
sól, en þær gerðu það hvor á sinn
hátt. Sú sól sem skín í myndun
þeirra, sem ylja íslendingum um
alla framtíð, sú birta sem af
henni stafar, mun lýsa lítilli
þjóð á göngu hennar í viðsjálli
veröld, hún eykur fegurð íslands
og gerir íslenzkt mannlíf auð-
ugra.
Hafa nokkrar tvær konur aðr-
ar gefið íslendingum dýrmætari
gjöf?