Morgunblaðið - 03.06.1980, Blaðsíða 32

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ1980
Steinarr Stefán Stefánsson —
fv. verzlunarstjóri Minning
Fæddur 7. apríl 1896.
Dáinn 25. maí 1980.
Það er venja mín, þegar Morg-
unblaðið kemur á morgnana, að
renna augum yfir forsíðu og
baksíðu, en áður en lengra er
haldið lít ég yfir dánartilkynn-
ingarnar og kynni mér hverjir
hafi nú helzt úr lestinni; hvort
gamall vinur eða kunningi sé
horfinn sjónum. Æði oft bregður
mér í brún og ég finn til saknaðar,
þá góður vinur er genginn.
I gærmorgun, hinn 28. maí,
snart mig illa frétt um lát gamla
vinar míns Steinars St. Stefáns-
sonar. Mér var ókunnugt um, að
hann hefði verið sjúkur eða kennt
sér nokkurs meins, því síðast er ég
hitti hann var hann glaður að
vanda og gamansamur. En dauð-
ann ber að með ýmsum hætti og
stundum gerir hann ekki boð á
undan sér, og svo mun hafa verið í
þetta skipti.
Við Steinarr höfum verið góðir
vinir allt frá barnæsku. Hann var
fæddur að Möðruvöllum í Hörgár-
dal 7. apríl 1896, og vorum við svo
að segja jafnaldrar. Á heimili
foreldra minna höfðu foreldrar
hans starfað um árabil, og voru
þar í miklum metum sökum
mannkosta og dugnaðar. Móðir
Steinars, Sigríður Manassesdóttir,
var fríð kona og með afbrigðum
afkastamikil og verkhög. Móðir
mín hafði oft orð á því, að enga
stúlku hefði hún haft, sem jafnað-
ist á við hana við tóskapinn, en þá
valt á miklu fyrir húsmæður að
hafa góðar tóskaparkonur á heim-
ilinu, þegar unnið var í allan
fatnað handa heimafólki á heimil-
unum.
Eftir að Sigríður giftist Pétri
Jóhannssyni og fór að búa á
Hallgilsstöðum, sem er næsti bær
fyrir utan Möðruvelli út með
fjallinu, kvakaði móðir mín oft til
hennar, þegar mikið lá við og hafa
þurfti hraðar hendur við að hæra
ull, því enginn komst í hálfkvist
við hana í þeim efnum.
Steinarr fylgdi móður sinni eft-
ir, þegar hún hvarf frá Möðruvöll-
um og fór að búa. Þeim hjónum,
Sigríði og Pétri, búnaðist vel. Þau
eignuðust 5 börn, tvær dætur,
Lovísu og Þórdísi, sem báðar eru
búsettar fyrir norðan, og þrjá
syni, Steindór, sem er látinn fyrir
stuttu og var þeirra elztur, Guð-
mund Karl, yfirlækni við sjúkra-
húsið á Akureyri í mörg ár og var
landsþekktur maður. Guðmundur
Karl hét eftir læknishjónunum á
Akureyri, Guðmundi Hannessyni
lækni og síðar prófessor við Há-
skóla íslands og konu kans, frú
Karitas. Var það frægt norður
þar, hversu vel Guðmundi lækni
tókst að bjarga móður og barni,
þegar Guðmundur Karl var borinn
í þennan heim. En eins og alþjóð
er kunnugt er Guðmundar Hann-
essonar ávallt minnst sem ein-
hvers merkasta manns þjóðarinn-
ar og það hallaðist ekki á með
þeim hjónum. Yngstur þeirra
systkina á Hallgilsstöðum er
Snorri, bóndi á Skipalóni.
Faðir Steinars, Stefán Marzson,
var einnig mikill hæfileikamaður
og á undan sínum tíma eins og
sagt var um þá menn, sem brutust
áfram til mennta og undu því illa
að standa alltaf í sömu sporum,
enda þótt torfærur væru á vegi
þeirra. Langafi Stefáns mun hafa
verið danskrar ættar, hét hann
Kristinn Madsen, stýrimaður frá
Danmörku, en móðir Stefáns hét
Margrét, systir Stefáns bónda á
Hlöðum, sem var kunnur sæmdar-
maður á sinni tíð.
Stefán Marzson var fróður
maður og sérlega háttvís. Átti
Steinarr því ekki langt að sækja
prúðmennskuna. Stefán klauf
þrítugan hamarinn til þess að
komast í Möðruvallaskóla. Lauk
hann prófi þaðan 1895. Eftir að
hafa lokið prófi í Möðruvallaskóla
gerðist Stefán kennari í Arnar-
nes- og Glæsibæjarhreppi í all-
mörg ár, en á sumrin vann hann
oft á Möðruvöllum við jarðabætur.
Urðu allir fegnir þegar Stefán
kom, honum var svo margt til lista
lagt. Hann var mjög söngvinn og
braust í því að læra á orgel. Var
hann um skeið organisti í Möðru-
vallakirkju. Fyrir áeggjan föður
míns fór hann til Danmerkur
vorið 1903, og var þar í eitt ár til
að kynna sér mjólkuriðnað og
jarðyrkju. Þetta var um sama
leyti og pabbi hafði byggt nýtt fjós
á Möðruvöllum og var að koma
rjómabúi á laggirnar. Byggður var
rjómabússkáli fyrir ofan tún og
bæjarlækurinn notaður til að
knýja vélarnar.
Ymsar nýjungar flutti Stefán
með sér heim fyrir utan stóra
plóginn. Eru mér minnisstæðastir
tréskórnir, sem hann kom með
handa öllu fólkinu. Notuðu stúlk-
urnar sína skó í fjósið, svo ekki
væru hafðir sömu skór í bænum
og í fjósinu. Var að því mikill
þrifnaður. Piltar notuðu tréskóna
þegar þeir stóðu við slátt á túni og
sléttu engi, en ekki var gott að
nota þá í miklu þýfi. Þá benti
hann móður minni á, að í Dan-
mörku notuðu mjaltakonur lér-
eftssloppa til að hafa utanyfir í
fjósinu og var nú sezt við að
sauma bláröndótta léreftssloppa
handa mjaltakonum til að vera í
við mjaltir. Mæltust þessar nýj-
ungar misjafnlega fyrir. Fram að
þessum tíma höfðu kýr verið í
lélegustu kofunum á bæjunum og
venjulega var farið í óhreina
fatagarma er farið var í fjósið. En
Stefán var frábært snyrtimenni
og hafði næmt auga fyrir því, sem
vel var gert betur mátti fara.
Okkur systkununum þótti mjög
vænt um Stefán og söknuðum
hans þegar hann féll frá 11. apríl
1944.
Hinn 9. nóv. 1905 kvæntist
Stefán á heimili okkar á Akureyri
Jónínu Jónsdóttur frá Spónsgerði,
og bjuggu þau hjón í Spónsgerði í
nær fjórðung aldar. Eignuðust
þau sjö börn. Þrjú þeirra, Ragna,
Sveinn og Hulda, eru látin, en þau
sem lifa eru Anna, Agnar, Baldur
og Margrét.
Spónsgerði er lítil jörð og kosta-
rýr. Þurfti húsbóndinn oft að leita
sér atvinnu utan heimilis. Hann
var vegaverkstjóri í mörg ár í
sinni heimabyggð. Það var ekki
heiglum hent að hlaða vegkanta,
svo vel færi, en Stefáni fórst það
öllum mönnum betur.
Ymis trúnaðarstörf hafði hann
á hendi í sveit sinni, var um langt
árabil í fræðslunefnd, einnig í
sóknarnefnd og var meðhjálpari í
Möðruvallakirkju í fjölda mörg ár.
Öll þessi störf rækti hann af
stakri skyldurækni og snyrti-
mennsku.
Þó litli bærinn í Spónsgerði léti
ekki mikið yfir sér var óvíða
skemmtilegra að koma. Hlakkaði
ég til í hvert sinn, er ég fékk að
heimsækja Spónsgerðisfólkið.
Fyrst var komið við hjá Margréti,
tengdamóður Stefáns, í litlu stof-
unni, sem var vinstra megin í
bæjardyrunum. Margrét var sér-
stök í sinni röð, mikil listakona og
lék allt í hennar höndum. Og svo
var hún svo káf og skemmtileg. Þá
var haldið inn í baðstofuna, þar
sem húsfreyjan var með börnin
sín. Á báðum stöðum var mér
fagnað af mikilli hlýju og gest-
risni. Oft hef ég hugsað um það
síðan, hvernig svo margt fólk
komst fyrir í svo litlum bæ, var
glatt og virtist una vel við sitt.
Til marks um það, hvað gaman
var að koma í Spónsgerði, má geta
þess, að þegaF frú Hjaltalín settist
að á Möðruvöilum eftir að hafa
notið heimsins lystisemda úti í
Bretaveldi, lét hún söðla hest sinn
á vetrarkvöldum, þegar henni
leiddist, og reið út í Spónsgerði
með fylgdarmanni til að láta
Margréti segja sér skemmtilegar
sögur, sem hún hafði þá lesið
nýlega.
Þegar við krakkarnir á Möðru-
völlum og eldri drengirnir á Hall-
gilsstöðum, Steinarr og Steindór,
þurftum að fara að læra, var
skólaskylda ekki komin á hér á
landi og barnaskólar engir til
sveita. Við vorum svo lánsöm að
eiga góðan vin, Ólaf Davíðsson
náttúrufræðing, sem settist að á
Möðruvöllum og kenndi okkur.
Nutu börnin úr nágrenninu góös
af því, meðal þeirra voru Hall-
gilsstaðabræður. Kom brátt í ljós,
að Steinarr var mjög vel gefinn.
Hann var fljótur að læra að lesa,
var iðinn og skyldurækinn, svo
honum sóttist vel námið. Tókst
strax vinátta með okkur systkin-
unum við þennan prúða dreng. Sú
vinátta hefur haldizt síðan.
Steinarr var elskur að sinni
sveit. Gróður og ræktun áttu sterk
tök í hinum vel gefna pilti. Leið
hans lá til Hvanneyrar, þegar
hann var 18 ára og þaðan lauk
hann prófi vorið 1916. Nætstu ár á
eftir var hann farkennari frammi
í Eyjafirði. Enginn getur gert sér í
hugarlund, sem ekki þekkir til,
hve farkennslan var oft erfið og
virtist vonlítil. Kennarinn hrakt-
ist, ef svo má segja, bæ frá bæ.
Víða voru húsakynnin ófullkomin,
köld og dimm. Þá var krafan ekki
komin til sögunnar. En það sem
bjargaði þessu skólahaldi var
áhugi fólksins og barnanna fyrir
kennslunni. Nær undantekn-
ingarlaust hygg ég að náið sam-
starf hafi verið milli fólksins á
bæjunum og kennarans og börnin
virtu kennara sinn og þótti vænt
um hann, þennan góða mann, sem
kom á haustnóttum með hressandi
blæ og varpaði birtu á fábreytta
tilveru sveitafólksins.
Altalað var að Steinari hafi
tekizt vel kennslan. Hann var
áhugasamur um, að kennslan
kæmi að sem beztum notum,
gamansemi hans og ljúfmennska
veittu börnunum gleði og yl.
Steinarr réðist til Bunaðarfé-
lags íslands árið 1920. Hafði hann
þá undanfarin sumur unnið að
landmælingum og undirbúið
áveitur með Valtý bróður mínum
víða á Norðurlandi. Eftir að Val-
týr kom alfarinn heim frá Dan-
mörku, og gerðist starfsmaður
Búnaðarfélags íslands, kaus hann
Steinarr sem sinn aðstoðarmann.
Hann vissi sem var, að betri mann
gat hann ekki fengið í lið með sér.
Urðu þeir mjög samrýmdir og
miklir vinir.
Vorið 1924 hætti Valtýr störfum
hjá Búnaðarfélagi íslands og tók
við ritstjórn Morgunblaðsins
ásamt Jóni Kjartanssyni. Breytti
Steinarr einnig til um líkt leyti og
réðist verzlunarstjóri við útibú
Kaupfélags Borgfirðinga í
Reykjavík. Starfaði hann þar í
tæpan aldarfjórðung, en þá hætti
sú verzlun. Þar sem annarsstaðar
var Steinarr hinn dyggi og trausti
starfsmaður.
Þegar útibú Kaupfélags Borg-
firðinga hættir verzlun í
Reykjavík, tekur Steinarr við
störfum hjá Búvörudeild S.Í.S. og
vinnur þar til ársins 1968, þá 72
ára að aldri. Engin ellimörk sáust
þá á Steinari. Var fram eftir árum
leitað til hans, ef mikið annríki
var hjá SÍS, einkum á haustin í
sláturtíðinni. Allir vissu, að þar
var til mannsins að moka.
Fyrir 16 árum tók hann allstórt
land til ræktunar í Vatnsenda-
landi og ræktaði kartöflur og
ýmislegt grænmeti. Mikla alúð
lagði hann við sín ræktunarstörf,
eins og annað sem hann fékkst við.
Hann var rólyndur maður, heill í
hugsun og starfi, enginn veifi-
skati, en stóð fast á sínu máli,
þegar því var að skipta. Enginn
styr stóð um Steinar, hann var
hógvær maður og sanngjarn og
vildi ekki vamm sitt vita. Stund-
um átti hann til að þykjast vera
ógurlega svartsýnn, fannst allt
ganga á tréfótum. Oft held ég að
það hafi verið í gamni gert til þess
að vita hvernig aðrir tækju því.
Ég tel að Steinarr hafi verið
mikill gæfumaður. Hann var svo
lánsamur að ganga aldrei á ann-
ars hlut og ég get ekki hugsað mér
annað, en allir, sem til hans sóttu,
hafi farið ríkari er þeir fóru af
hans fundi vegna góðvildar hans
og heiðarleika.
Daginn sem Steinarr var kistu-
lagður, hinn 29. maí sl., voru liðin
51 ár frá því hann kvæntist
sómakonunni Ásu Sigurðardóttur
frá Kjarna í Arnarneshreppi.
Voru þau gamlir sveitungar. Ása
hafði þá misst fyrri mann sinn,
Jens Eiríksson, stýrimann og skip-
stjóra, ættaðan af Vestfjörðum,
eftir 8 ára sambúð. Eignuðust þau
hjón þrjú börn, misstu lítinn
dreng en eftir lifa Baldur, múr-
arameistari og Anna Margrét hús-
frú. Baldur er kvæntur Hólmfríði
Eyjólfsdóttur, skipasmiðs Gísla-
sonar og eiga' þau einn son. Anna
er gift Helga Kristóferssyni,
verzlunarmanni, Grímssonar
búfræðings. Eiga þau þrjár dætur
og einn son. Þessum stjúpbörnum
sínum reyndist Steinarr afburða
vel og gerði aldrei mun á þeim og
sínum eigin börnum.
Ása var og er elskuleg kona,
dugleg og fórnfús með afbrigðum.
Áttu hún og Steinarr fallegt og
hlýlegt heimili, þar sem öllum leið
vel er sóttu þau heim. Þau eignuð-
ust fimm börn. Misstu þau tvær
stúlkur fárra daga gamlar með árs
millibili. Synirnir þrír eru Leifur,
tæknimaður hjá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. Hann kvæntist Jónu
Steingrímsdóttur, sem lézt árið
1966. Þau eignuðust sex dætur og
eru fimm á lífi. Núverandi sam-
býliskona Leifs er Ingibjörg
Brynjólfsdóttir ættuð úr Borgar-
firði. Næstelztur er Atli, blaða-
maður á Dagbiaðinu, kvæntur
Önnu Bjarnason blaðamanni,
dóttur Gunnars Bjarnason fyrrum
skólastjóra Vélskólans. Þau eiga
tvær dætur og tvo syni. Yngstur er
Bragi, vararíkissaksóknari,
kvæntur Ríkey, hjúkrunarfræð-
ingi, Ríkarðsdóttur, Kristmunds-
sonar kaupmanns í Reykjavík.
Þau eiga tvo syni og dóttur.
Síðasta daginn sem Steinarr
lifði setti hann niður í lítinn
heimagarð sinn að húsabaki að
Hofteigi 14. Um kvöldið lagðist
hann rólegur til hvíldar og sofnaði
svefninum langa. Slíkur viðskiln-
aður var í samræmi við líf hins
dagfarsprúða og vammlaus
manns.
Mér finnst ég talsvert fátækari
síðan Steinarr féll frá. Það var svo
notalegt og fylgdi því öryggi að
vita af þessum gamla vini mínum
á sínum stað heima á Hofteigi 14,
eiga þar hauk í horni, ef eitthvað
bjátaði á, því eins og skáldið frá
Fagraskógi segir:
Hvcrju »em ár oj? aldir að mér vikja
er ekkert betra en ei^a vini sem aldrei
svikja
Steinarr brást aldrei sínum
vinum.
Um leið og ég kveð Steinarr
sendi ég Ásu konu hans, börnum
og öðrum ættingjum innilegar
samúðarkveðjur og bið þeim Guðs
blessunar.
í Guðs friði Steinarr minn og
þökk fyrir vináttu þína og tryggð.
Hulda Á. Stefánsdóttir
Nú, þegar þessi mæti maður er
allur, þá vekjast upp í huga mér
ljúfar endurminningar frá skóla-
árum mínum í Reykjavík. Þetta
var á fyrstu árunum eftir seinna
stríðið. Þá voru flestir hlutir
skammtaðir naumar en nú gerist.
Eitt af því, sem mikill hörgull var
á um þessar mundir, var húsnæði
fyrir skólapilta utan af lands-
byggðinni. Þegar menn komu í
borgina að hausti eftir sumar-
langa vegagerð, brúarsmíð eða
misjafnlega vel heppnað síldar-
ævintýri, þá var jafnan sá vand-
inn mestur að verða sér úti um
húsnæði fyrir veturinn. Einhvern
veginn fór það svo, að úr þessum
vanda greiddist ár hvert og ekki
minnist ég þess, að neinn okkar
þyrfti að hverfa frá námi vegna
þess að hann fengi ekki inni í
borginni. En dreifðir vorum við út
um öll borgarhverfi, og víða var
þröngt setið. Því fór þó víðs fjarri,
að við utanbæjarmenn yrðum ein-
hvers konar heimilisleysingjar í
stórborginni, þar sem hver hokr-
aði í sínu horni. Þvert á móti
æxluðust málin svo, að við urðum
heimagangar á æði mörgum heim-
ilum reykvískra skólafélaga okk-
ar. Þar var hver og einn þessara
aðkomumanna meðhöndlaður eins
og væri hann einn af fjölskyld-
unni. Þetta var, hygg ég megin-
ástæðan fyrir því, að við utanbæj-
armenn undum okkur vel í borg-
inni. Eitt þeirra heimila, sem
þannig opnuðu dyr sínar upp á
gátt fyrir okkur, hinum aðkomnu
skólapiltum, var heimili Ásu Sig-
urðardóttur og Steinars St. Stef-
ánssonar. Það stóð þá að Hofteigi
14 eins og það hefur staðið alla tíð
síðan.
Veturinn 1949—1950 gerðust
kynni mín enn nánari af þessu
myndarlega og fallega heimili,
húsráðendum þar og sonum þeirra
þrem, en einn þeirra, Atli, var
bekkjarbróðir minn í Verzlun-
arskólanum. Þennan vetur bjó ég
undir þeirra verndarvæng að
Hofteigi 14, þótt ekki væri ég
beinlínis í íbúð þeirra hjóna. Er
það naumast ofmælt, að þennan
tíma hafi ég átt hjá þeim mitt
annað heimili Fyrir þenna vetur
og þá sem á undan fóru stend ég í
mikilli þakkarskuld við þau Ásu
og Steinarr.
Kynnum okkar Steinars lauk
sem betur fer ekki, þegar ég flutti
af Hofteignum vorið 1950. Þegar
ég hóf störf hjá Sambandi ísl.
samvinnufélaga vorið 1951, var
hann þar fyrir, en hann var
starfsmaður í Búvörudeild Sam-
bandsins frá árinu 1946 og þar til
hann lét af störfum fyrir aldurs
sakir árið 1968, en þá hafði hann
tvö ár um sjötugt. Við vorum að
vísu aldrei í sömu deildinni, en
þrátt fyrir það fundum við ýmis
tækifæri til þess að viðhalda fyrri
kynnum.
Steinarr Stefánsson var ein-
staklega vandaður maður til orðs
og æðis. Hverju því verki, er hann
tók að sér, var þannig skilað, að
ekki varð á betra kosið. Hann
hafði mikið yndi af að ræða um
menn og málefni og var allra
manna bezt heima, hvar sem borið
var niður. En svo fróður sem hann
var og vel lesinn um ólíklegustu
hluti, þá var það ekki hans háttur
að vera harður í dómum eða
gagnrýninn á gerðir annarra. í
viðræðu var það miklu fremur
hans aðferð að leggja málin hlut-
laust fyrir, segja frá þeim stað-
reyndum, er máli skiptu, en láta
síðan viðmælandann um að
mynda sér skoðun.
Steinarr Stefánsson var manna
skemmtilegastur í viðræðu. Fyrst
koma hér til þeir hlutir, er ég áður
nefndi og réðu því, að hann ræddi
aldrei nokkurt mál nema hann
kynni á því góð skil. I annan stað
var Steinarr einn af þessum fá-
gætu mönnum, sem hafa tamið sér
vandað málfar án þess að verða
nokkru sinni tilgerðarlegir í tali;
hið sérkennilega fagra tungutak
heimabyggðar sinnar varðveitti
hann til hinzta dags. í þriðja lagi
var Steinarr gæddur mikilli
kímnigáfu, sem hann beitti af
þeirri hófsemi, er var svo ríkur
þáttur í dagfari hans öllu.
Eftir að Steinarr lét af störfum
hjá Sambandinu fyrir aldurs sakir