Morgunblaðið - 12.11.1981, Qupperneq 30

30___________________MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1981_
Bankaráð og bankastjórn Seðlabanka íslands:
Ekki aðstæður til að auka þenslu
eða veikja gjaldeyrisstöðu með
ráðstöfun sjóða Seðlabankans
MORGUNBLAÐINU hefur
liorizt eftirfarandi ályktun og
greinargerð frá .bankaráði og
hankastjórn Seðlabanka Is-
lands með vísun til hug-
mynda, sem fram hafa komið
um að það, að verja hluta af
endurmatsreikningi Seðla-
bankans vegna gengisbreyt-
inga til uppbóta á framleiðslu
tiltekinna atvinnuvega.
í ályktuninni segir:
1) Endurmatsreikningur vegna
gengisbreytinga er til kom-
inn vegna haekkana á bók-
færðu verði gjaldeyrisforða
Seðlabankans, sem orðið
hafa vegna gengislækkunar
krónunnar á undanförnum
árum. Það fé, sem á móti
endurmatsreikningi stendur,
er bundið í gjaldeyrisforða
bankans og er ekki til ráð-
stöfunar, nema gengið verði
á gjaldeyriseignina.
2) Hvort leysa skuli tiltekinn
efnahagsvanda með greiðsl-
um úr Seðlabanka verður
umfram allt aö skoða frá því
sjónarmiði, hvaða áhrif það
hefur á efnahagslegt jafn-
vægi. Aðstæður í efnahags-
málum eru nú þær hér á
landi, að nauðsynlegt er að
beita fyllsta aðhaldi í pen-
ingamálum, jafnframt því
sem gjaldeyrisstaða þjóðar-
búsins er sízt betri en þörf er
á til efnahagslegs öryggis,
sérstaklega ef litið er til
hinna miklu erlendu skulda
þjóðarbúsins. Með tilliti til
þessa eru nú ekki aðstæður
til að auka á þenslu eða
veikja gjaldeyrisstöðu með
ráðstöfun sjóða Seðlabank-
ans.
3) Loks skal vakin athygli á því,
að Seðlabankinn hefur engar
lagalegar heimildir til að
verja eiginfjársjóðum utan
rekstrar og almennra við-
skipta í þágu tiltekinna aðila
í þjóðfélaginu. Til slíkrar
ráðstöfunar hlýtur að þurfa
að koma til skýlaus heimild
Alþingis í formi lagasetn-
ingar.
Greinargerðin með ályktuninni
er eftirfarandi:
(;reinargerð
Mikið hefur verið rætt undan-
farið um afkomu Seðlabankans,
ágóða hans af gengishækkunum
og áhrif þessa á afkomu atvinnu-
veganna. Fram hefur komið fyrir-
spurn á Alþingi þessa efnis. Margs
konar misskilnings hefur gætt í
þessum umræðum. Er eftirfarandi
greinargerð samin af þessu tilefni
í þeim tilgangi að koma sem
fyllstum og réttustum upplýsing-
um á framfæri.
1. Endurmats-
reikningur vegna
gengisbreytinga
Það er eitt meginhlutverk
Seðlabankans skv. lögum að varð-
veita gjaldeyrisvarasjóð þjóðar-
innar og leitast við að tryggja, að
hann sé nægilega stór til þess að
tryggja efnahagslegt öryggi út á
við. Erlendar eignir og skuldir
Seðlahankans eru að sjálfsögðu
bókfærðar í íslenzkum krónum
miðað við gengi á hverjum tíma.
Verðmæti þessara eigna og skulda
breytast því í íslenzkum krónum
talið í hvert skipti, sem breytingar
verða á gengisskráningu krónunn-
ar, svo og á gengi þeirra gjald-
miðla, sem gjaldeyrisforðinn er
geymdur í, og þeirra, sem gjald-
eyrisstöðulán eru tengd við. Mót-
virði slíkra breytinga á krónu-
verðmæti erlendra eigna og
skulda hefur ætið verið fært á sér-
stakan gengisbreytingarreikning,
sem nú er nefndur endurmats-
reikningur vegna gengisbreytinga.
Fyrr á árum hefur það þráfaldlega
gerzt, að gengislækkanir íslenzku
krónunnar hafa átt sér stað, þegar
Seðlabankinn hefur verið í nettó-
skuld við útlönd, og hefur því
gengislækkunin valdið bókhalds-
legri lækkun eigin fjár, sem ekki
hefur verið færð til gjalda á
rekstrarreikningi bankans, heldur
beint á gengisbreytingarreikning.
Þegar gengislækkanir verða hins
vegar á tímum, þegar Seðlabank-
inn á verulegan gjaldeyrisforða
erlendis umfram skuldir, leiða
gengislækkanir til hækkunar á
bókfærðu eigin fé, sem fært hefur
verið á gengisbreytingar- eða
endurmatsreikning. Sérstaklega
mikil hækkun varð á bókfærðu
verði erlendra eigna bankans á ár-
inu 1980 vegna mikillar lækkunar
á gengi íslenzku krónunnar, og
hækkaði því innstæða á endur-
matsreikningi vegna gengisbreyt-
inga um 185 milljónir nýkr. á því
ári, og nam innstæðan í árslok 269
milljónum kr. (26,9 milljörðum
gkr.).
Auk hreyfinga á gengi krónunn-
ar skýrist þetta mikla endurmat
af því, að gjaldmiðlar á eignahlið
(einkum dollar) hafa hækkað
meira en mótsvarandi gjaldmiðlar
á skuldahlið (einkum SDR). Þetta
fer hins vegar álíka oft á hinn veg-
inn og mun slíkrar óhagstæðrar
breytingar fremur að vænta á
næstunni. Framhald þróunar í
þessa átt, ásamt gengisfalli krón-
unnar, hefur leitt til þess, að inn-
stæða á endurmatsreikningi hefur
á þessu ári hækkað enn um 189
millj. kr. til septemberloka, og
nam þá 458 millj. kr. eftir færslu
gengismunar af gengisbundnum
innlendum viðskiptum á rekstr-
arreikning.
Rökin fyrir því að færa mótvirði
erlendra gjaldeyriseigna Seðla-
bankans á sérstakan endurmats-
reikning eru hliðstæð þeim er
liggja því til grundvallar, að
hækkun matsverðs fasteigna hjá
fyrirtækjum er nú færð á sérstak-
an endurmatsreikning í samræmi
við ákvæði skatta- og bókhalds-
laga, en skoðast ekki sem rekstr-
arhagnaður. Hækkanir og lækk-
anir erlendrar gjaldeyriseignar
vegna gengisbreytingar krónunn-
ar fela hvorki í sér venjulegan
hagnað eða tap. Breyting á bók-
færðu verðmæti þessarar eignar í
íslenzkum krónum talið skiptir
engu máli fyrir tilganginn með
henni, þar sem hún verður aðeins
notuð í erlendum gjaldeyri til
jöfnunar á gjaldeyrisafkomu þjóð-
arbúsins. Ef verja ætti bókhalds-
legri hækkun gjaldeyriseignar til
útgjalda, t.d. í þágu útflutnings-
atvinnuveganna, verður ekki undir
því staðið nema með því einu að
selja hluta af gjaldeyriseigninni
og ganga þannig á gjaldeyrisforða
þjóðarinnar. Þessu má líkja við
það, að menn vildu ráðstafa hækk-
un á fasteignamatsverði bygginga
til þess að bæta rekstrarafkomu
viðkomandi fyrirtækis. Slíkt yrði
ekki gert nema með því að ganga á
raunverulegar eignir fyrirtækis-
ins.
Sá misskilningur virðist
útbreiddur, að hækkun á bók-
færðu verði gjaldeyriseigna Seðla-
bankans sé hagnaður, sem sé tek-
inn með einhverjum hætti frá
útflutningsatvinnuvegunum.
Þetta er fjarri öllu lagi, enda er
hér um eignir í erlendum gjaldeyri
að ræða, bankainnstæður og verð-
bréf, svo og skuldir við erlenda að-
ila, og eru breytingar á þessum
liðum viðskipta Seðlabankans við
innlenda aðila óviðkomandi. Öll
slik viðskipti fara í gegnum
rekstrarreikning bankans og
koma fram í rekstrarafkomu
hans, eins og síðar mun að vikið.
Niðurstaðan af því, sem hér hef-
ur verið sagt, er því sú, að í breyt-
ingum á bókfærðu verði erlendra
eigna Seðlabankans felist ein-
göngu endurmat þessara eigna.
Eignaaukningu í ísl. kr. af slíku
endurmati verður því ekki ráð-
stafað nema ganga á eignirnar
sjálfar. Með því að ráðstafa slík-
um eignum til útgjalda væri
Seðlabankinn því að ganga á
gjaldeyrisforða þjóðarinnar og
bregðast því hlutverki sínu að
tryggja sem bezt fjárhagslega
stöðu hennar út á við.
2. Ujóðhagsleg
markmið og
hagstjórnartæki
Seðlabankinn er eins og hlið-
stæðar stofnanir í öðrum löndum
settur á fót í þeim tilgangi að
beita tilteknum hagstjórnartækj-
um í samræmi við þau þjóðhags-
legu markmið, sem stjórnvöld
setja á hverjum tíma. Viðskipti
Seðlabankans við innlenda aðila
eru mestmegnis nánari útfærsla
slíkra markmiða. Þau hagstjórn-
árskilyrði, sem þannig eru sett,
geta virzt mild eða hörð gagnvart
einstökum þjóðfélagsaðilum eftir
atvikum, en þeim er ætlað það eitt
að hafa tiltekin almenn efnahags-
leg áhrif. Þau ber því að meta eftir
árangri þeirra til hagstjórnar
þannig, að rekstrarhagnaður, sem
leiða kann af þessum viðskiptum,
gefur yfirleitt ekki frekar tilefni
til að skila tekjuafgangi aftur til
viðskiptaaðila bankanna fremur
en rekstrarhalli gefi mótsvarandi
tilefni til bakreiknings. Með því
móti væri verið að afturkalla hag-
stjórnaráhrif, sem að sjálfsögðu
getur aðeins átt við í þeim undan-
tekningartilvikum, að of geyst
hafi verið farið í tiltekna átt.
Seðlabankinn á sem opinber
stofnun til hagstjórnar og sveiflu-
jöfnunar fyrir þjóðarbúið í heild
lítið sammerkt með framleiðslu-
og þjónustufyrirtækjum, er miklu
fremur mótsvörun þeirra eða and-
stæða. Reikningsniðurstöður
Seðlabanka ber því að túlka með
öðrum hætti en frá sjónarhóli
tekjuávinnings og arðsemi bank-
ans sem rekstrareiningar, enda
ekki tilgangur Seðlabanka að vera
rekinn í ágóðaskyni fyrir eiganda
sinn, ríkið. Hlutverk hans felur
m.a. í sér að taka á sig miklar
sveiflur, sem ýmist eru sprottnar
af óvæntum breytingum ytri skil-
yrða, röskun jafnvægis á innlend-
um vettvangi eða eru afleiðing
hagstjórnaraðgerða, sem ætlað er
að leysa ytri eða innri vanda.
Hér er ekki ráðrúm eða vett-
vangur til þess að reifa ástæður og
rök einstakra hagstjórnaraðgerða,
enda er svo gert hverju sinni sem
hagstjórnartækjum er beitt, svo
sem við gengis- og vaxtabreyt-
ingar og nú nýverið við framlagn-
ingu þjóðhagsáætlunar, fjárlaga-
frumvarps og lánsfjáráætlunar.
Þá almennu staðhæfingu má þó
setja fram, að hagstjórnaraðgerð-
um sé ætlað að marka framleiðslu,
verðmætaráðstöfun, verðmyndun
og tekjuákvörðunum þann farveg,
sem affarasælastur er talinn með
tilliti til þróunar þjóðarbúskapar
og efnahagslegs jafnvægis. Útdeil-
ing fjár úr Seðlabanka með vísan
til bókhaldslegrar sjóðsmyndunar
er þessum efnahagslegu markmið-
um óviðkomandi og getur undir
flestum kringumstæðum falið í
sér skaðvænlegt brengl á notkun
stjórntækja.
Sannleikurinn er sá, að öll út-
greiðsla fjár úr Seðlabanka, hvort
sem það er í formi lánveitinga eða
ráðstöfun tekna, hefur í för með
sér tiltekin þensluáhrif, er valda
aukinni eftirspurn og ráðstöfun
gjaldeyris. Hvort leysa skuli tiltek-
inn efnahagsvanda með greiðslum
úr Seðlabanka verður því umfram
allt að skoða frá því sjónarmiði,
hvaða áhrif það hefur á efnahagslegt
jafnvægi. Að undanförnu hefur
þróun peningamálá einkennzt af
örri aukningu peningastærða.
Hefur Seðlabankinn með sam-
þykki ríkisstjórnarinnar orðið að
grípa til sérstakra ráðstafana í
formi sveigjanlegrar innlánsbind-
ingar, í því skyni að hemja pen-
ingaþenslu og stuðla að jafnvægi í
utanríkisviðskiptum. Fer ekki á
milli mála, að öll frekari fjár-
mögnun af Seðlabankans hálfu,
hvort sem hún er talin vera úr
eigin sjóðum bankans eða af öðru
ráðstöfunarfé, mun annað hvort
stefna því jafnvægi, sem náðst
hefur, í hættu eða kalla á gagn-
verkandi aðhaldsaðgerðir í formi
enn aukinnar bindiskyldu. Er
vandséð, hvað unnið væri með
slíkum ráðstöfunum.
Auk þessa er ástæða til að
leggja áherzlu á, að öll notkun fjár
úr Seðlabanka til uppbóta á út-
flutningsframleiðslu er i reynd
dulbúin gengislækkun, sem felur í
sér mismunum milli framleiðslu-
greina, orkar aðeins á aðra hlið
utanríkisviðskipta, og eykur í
reynd eftirspurn eftir gjaldeyri.
Slik aðgerð gefur því falskar
hugmyndir um svigrúm til tekju-
myndunar og getur aðeins staðið
til bráðabirgða, á meðan hlutað-
eigandi sjóði er eytt og kallar
væntanlega á enn meiri leiðrétt-
ingu síðar. Væri auk þess staðið
undir slíkurn uppbótum til at-
vinnuvega með notkun bók-
haldslegs endurmats á gjaldeyris-
varasjóðnum, væri hluta hans í
reynd varið til útgjalda og yrði
þannig til að veikja stöðu þjóðar-
búsins út á við einnig frá þeirri
hlið.
3. Rekstrarafkoma
Sedlabankans
og viðskipti við
atvinnuvegina
Rekstur Seðlabankans hefur
ætíð verið gerður upp með hefð-
bundnum hætti og inn í hann
teknar allar tekjur og gjöld bank-
ans, en utan við rekstur hafa verið
hækkanir eða lækkanir á krónu-
verðmæti erlendra eigna eða
skulda, sem færðar hafa verið á
gengis- eða endurmatsreikninga,
eins og þegar hefur verið lýst.
Fram til ársins 1978 voru öll
viðskipti Seðlabankans við inn-
lenda aðila í íslenzkum krónum að
undanteknu endurlánuðu, erlendu
lánsfé.
Breytingar verða á þessu á ár-
inu 1979, þegar farið er að veita
gengísbundin afurðalán til út-
flutningsframleiðslu. Var þetta
gert í samræmi við óskir, sem
komið höfðu fram frá fiskiðnaðin-
um, og gekkst ríkisstjórnin fyrir
sérstakri breytingu á lögum
Seðlabankans, er heimilaði honum
að endurkaupa lán vegna útflutn-
ingsframleiðslu með gengis-
ákvæði, þótt ekki væri um endur-
lánað, erlent lánsfé að ræða. Þar
sem hér var í rauninni um að ræða
breytingu á lánskjörum milli
Seðlabankans og innlendra aðila,
var ákveðið að fara með uppfærslu
þessara lána vegna gengisbreyt-
inga á sama hátt og vexti og verð-
bætur, og voru þær frá upphafi
því taldar með rekstrartekjum
bankans. Á sama hátt var ákveðið,
að gengisuppfærslur á gengis-
bundinni innstæðu Verðjöfnunar-
sjóðs fiskiðnaöarins skyldu á hlið-
stæðan hátt teljast til útgjalda á
Auður Bjarnadótt-
ir sýnir með Is-
lenska dansflokknum
ÍSLENSKI dansflokkurinn sýnir
dagana 22., 24. og 25. nóvember á
stóra sviði Þjóóleikhússins. Sýndir
verða 2 ballettar eftir Hlíf Svav-
arsdóttur, scm starfar í Amstcr
dam, og Auður Bjarnadóttir kemur
með erlendan dansherra og sýnir 2
verk, en fyrir það unnu þau Norð-
urlandakeppni.
Ellefu dansarar koma fram í
verkum Hlífar Svavarsdóttur, en
annað þeirra var frumsýnt í
Amsterdam fyrir ári, og hitt
samdi hún sérstaklega fyrir
dansflokkinn. Snorri Sigfús
Birgisson og 5 aðrir hljóðfæra-
leikarar úr Sinfóníuhljómsveit
íslands leika undir í því verki
tónlist eftir Anton Weber, en í
hinu er leikin tónlist eftir Messi-
íslenski dansflokkurinn sýnir í Þjóðleikhúsinu síðari hluta mánaðarins.
I.jósm. Kmilía.