Morgunblaðið - 14.01.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 1982
Utanríkisstefiia ríkisstjórnar
Káre Willochs í framkvæmd
John C. Ausland
Skömmu áður en norskir stór
þingsmenn fóru í jólaleyfí
ræddu þeir lengi um utanríkis-
mál. Höfðu ekki farið fram al-
mennar umræður um utanrík-
ismál í Stórþinginu síðan ríkis-
stjórn Káre Willochs tók við
völdum um miðjan október.
Umræðurnar hófust með
skýrslu Svenn Stray, utanrík-
isráðherra. í skýrslunni lagði
hann áherslu á stefnu Noregs í
öryggismálum.
Frá því að Stray flutti
skýrslu sína, þar til umræð-
an um hana fór fram, liðu
nokkrir dagar, einn þeirra
var lýst herlögum í Póllandi.
Hver þingmaðurinn á fætur
öðrum lýsti þeirri von sinni,
að Pólverjar fengju sjálfir að
leysa vanda sinn, eða með
öðrum orðum, að Sovétmenn
beittu ekki ofbeldi. Að baki
þessum vonum bjó ekki að-
eins umhyggja fyrir Pólverj-
um heldur einnig sú ósk, að
ekki yrði komið í veg fyrir
framhald afvopunarviðræðn-
anna milli Bandaríkjamanna
og Sovétmanna, er hófust í
Genf 30. nóvember.
Að hætti fyrirrennara
sinna hefur ríkisstjórn Will-
ochs lagt sig fram um, að
nokkurt jafnvægi sé á milli
yfirlýsinga hennar til stuðn-
ings Atlantshafsbandalaginu
og óska um áfallalaus sam-
skipti við Sovétríkin. Segja
verður, að stjórninni hafi dá-
vel tekist að þræða þennan
meðalveg.
Nýi varnarmálaráðherr-
ann Anders C. Sjaastad hef-
ur látið hendur standa fram
úr ermum á vettvangi Atl-
antshafsbandalagsins. Þótt
Hægriflokkurinn og stuðn-
ingsmenn hans hafi haft
ýmsar efasemdir um ágæti
þeirra, er berjast á móti
kjarnorkuvopnum, hefur
Sjaastad lýst skilningi á
málstað andmælendanna. Á
fundi kjarnorkuáætlana-
nefndar NATO í Skotlandi í
október, studdi Sjaastad þá
skoðun þýska starfsbróður
síns, að Caspar Weinberger,
varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna, ætti að leggja sig
fram um að draga úr vaxandi
áhyggjum almennings vegna
kjarnorkuvopna. Það kom
svo Sjaastad þægilega á
óvart, að Weinberger skyldi
á fundinum fallast á
svonefnda „núll-leið“ — sem
síðar varð höfuðatriðið í
ræðu Ronald Reagans,
Bandaríkjaforseta, 19. nóv-
ember s.l.
Sjaastad hefur einnig gert
ýmsar ráðstafanir, sem miða
að því að hraða aðgerðum til
að efla norskar varnir. I
fyrsta lagi voru útgjöld til
varnarmála aukin, svo að
norski herinn gæti hafið
undirbúning að því að stofna
nýtt stórfylki í Norður-
Noregi. í öðru lagi sagði
skrifar frá Osló
hann við Weinberger í Skot-
landi, að Norðmenn væru til-
búnir til að taka nú þegar við
nokkru af birgðunum fyrir
stórfylki bandarísku land-
gönguliðana, sem senda á til
Noregs á hættustundu. Verð-
ur birgðunum komið fyrir í
norskri vörslu til bráða-
birgða, þar til lokið verður,
að verulegu leyti á kostnað
NATO, smíði varanlegra
geymslustöðva í Þrændalög-
um. I þriðja lagi sagði Sjaa-
stad Kanadamönnum, að
hann vildi hrinda í fram-
kvæmd áætlunum um smíði
birgðastöðva fyrir kanadískt
herfylki í Norður-Noregi. í
fjórða lagi sendi hann yfir-
mann norska heraflans,
Sverre Hamre, hershöfð-
ingja, til Bandaríkjanna, svo
að unnt væri að flýta endan-
legri ákvörðun um kaup á
loftvarnaeldflaugum, sem
koma á fyrir við flugvelli í
Noregi.
Kaupin á loftvarnaeld-
flaugunum hafa verið á
dagskrá í meira en áratug.
Nauðsynin fyrir loftvarnir
John C. Ausland
við norska flugvelli hefur
vaxið síðustu ár vegna þess
hve miklu af birgðum fyrir
flugvélar frá öðrum NATO-
ríkjum hefur verið komið
fyrir í nágrenni þeirra.
Á þessu stigi er ekki hægt
að segja fyrir um það, hvort
þess sé langt eða skammt að
bíða, að niðurstaða fáist í öll-
um þeim málum, sem getið
var hér að ofan. Hitt er ljóst,
að ríkisstjórn Willochs vill,
að tekið sé til hendi. Ráð-
herrarnir geta og gengið
skipulegar til verks en for-
verar þeirra úr Verka-
mannaflokknum, sem ávallt
þurftu að gæta að vinstra
arminum í flokki sínum.
Svenn Stray, utanríkis-
ráðherra, gaf áhersluþættina
í stefnu sinni til kynna með
því að fara sjálfur til Wash-
ington í nóvember og senda
síðan aðstoðarmann sinn, Ei-
vinn Berg, til Moskvu í byrj-
un desember. I sumum
norsku blaðanna var Stray
gagnrýndur fyrir lofsamleg
ummæli sín um stefnu ríkis-
stjórnar Ronald Reagans á
fundi með norskum blaða-
mönnum. Síðar kom þó í ljós,
að bjartsýni hans var á rök-
um reist, þegar Reagan lagði
til, að „núll-leiðin“ yrði höfð
að leiðarljósi í viðræðunum
um fækkun kjarnorkuvopna í
Genf.
Eivinn Berg sagði á fundi
með norskum blaðamönnum
í Moskvu, eftir viðræður við
Igor Semskov, aðstoðarut-
anríkisráðherra, að þeir
hefðu rætt um fjölmarga
Frá aefingum bandarískra landgönguliða í Noregi.
þætti alþjóðamála og einnig
tvíhliða samskipti Noregs og
Sovétríkjanna. Mér hefur
skilist, að Semskov hafi að-
eins einu sinni í viðræðunum
við Berg misst stjórn á
næsta illa þokkuðum skaps-
munum sínum, en það hafi
verið, þegar minnst var á
sovéska strandkafbátinn við
Svíþjóð. Helsti tilgangurinn
með fundi þeirra Semskovs
og Bergs var, að þeir fengju
tækifæri til að kynnast hvor
öðrum. Kynni þeirra gætu
komið að góðum notum síðar.
Eftir stjórnarskiptin var
ákveðið, að Jens Evensen
skyldi ekki ræða við Sovét-
menn framvegis, af því leið-
ir, að reglubundnar viðræður
þeirra Berg og Semskov verði
helsti vettvangur fyrir tví-
hliða samskipti ríkisstjórna
Noregs og Sovétríkjanna.
í byrjun desember hittust
fulltrúar norsku og sovésku
ríkisstjórnanna svo í Osló til
að ræða enn einu sinni um
markalínunanna á milli
landanna í Barentshafi.
Fyrir norsku viðræðunefnd-
inni var Helge Vindenes,
sendiherra, sem er ráðunaut-
ur um orkumál í utanríkis-
ráðuneytinu og er gjörkunn-
ugur málum á norðurslóðum
af langri reynslu. Fyrir Sov-
étmönnum fór Boris Podts-
erov, sendiherra án sendi-
ráðs í utanríkisráðuneytinu í
Moskvu. Viðræðurnar stóðu í
eina viku og snerust að
mestu um gamalkunnar
lagaflækjur til rökstuðnings
því eftir hvaða reglum línan
í Barentshafi skuli dregin.
Vindenes ítrekaði það sjón-
armið Norðmanna, að þeir
gætu fellt sig við einhvers
konar málamiðlun, en Podts-
erov hafði engan áhuga á
henni.
Hvorki norska né sovéska
ríkisstjórnin telja þörf á því
að flýta gerð samnings um
Barentshafið, þess vegna er
ástæðulaust að vænta skjótr-
ar lausnar á því máli. Norsk-
ir embættismenn viður-
kenna, að fiskveiðar í Bar-
entshafi byggist á veikum
samningsbundnum forsend-
um, en þó séu þær viðunandi
til bráðabirgða. í þessum
orðum felst, að ríkisstjórn
Willochs muni framlengja
það fyrirkomulag, sem kennt
er við „grátt svæði", vegna
þess hve óljóst það er, en
samningur Verkamanna-
flokksstjórnarinnar um það
gengur úr gildi næsta sumar.
Þótt meginlínurnar í utan-
ríkisstefnu ríkisstjórnar
Hægriflokksins hafi þannig
skýrst bæði í öryggismálum
og gagnvart Sovétmönnum,
er augljóst, að á svipstundu
getur myndin breyst vegna
atburða í Póllandi. Þangað
beina allir Norðmenn augum
sínum um þessar mundir.