Morgunblaðið - 14.01.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 1982
Guðmundur Heiðar Frímannsson:
Fiskverð og markaðsverð
„Þá þótti ýmsum miður heppi-
legt, að Áki Jakobsson skyldi
verða sjávarútvegsráðherra, enda
var þá hafizt handa um að taka
ábyrgð á fiskverðinu," segir á ein-
um stað í bókinni um Ólaf Thors.
Eins og flestir munu átta sig á, er
hér átt við nýsköpunarstjórnina,
sem sat á árunum 1944—1946,
þegar Sósíalistaflokkurinn átti í
fyrsta sinn aðild að stjórn, ásamt
Sjálfstæðisflokknum og Aiþýðu-
flokknum. Á þeim tíma er tekin sú
örlagaríka ákvörðun, að ríkið fari
að skipta sér af fiskverði. Og þótt
Ólafur Thors, sem var forsætis-
ráðherra þessarar stjórnar, hafi
ekki skipt sér af verkum einstakra
ráðherra, þá bar hann og flokkur
hans ábyrgð á þessari breytingu.
Við það gátu sumir samflokks-
menn hans ekki sætt sig. Einn
þeirra, Ingólfur Jónsson, tekur
undir þessi orð, sem hér var til
vitnað.
Það er varla á færi nema at-
vinnumanna að botna í því, hvern-
ig fiskverð er ákveðið. Nú mætti
ætla, að það væri einfaldur hlutur
að ákveða það, þegar sæmilega
áreiðanlegar upplýsingar liggja
fyrir um markaðsverðið. Ástæðan
til þess er sú, að varla verður
greitt meira til útgerðar og sjó-
manna, en markaðurinn getur
staðið undir. En því er ekki að
heilsa. Jafnvel þótt ekki kæmi til
þátttaka ríkisins, þá væri þessi
ákvörðun flóknari en svo, að hún
sé einfaldur reikningur út frá
gefnu markaðsverði. Það kann svo
að virðast, þegar markaðsverð
hækkar. Þá er hægt að hækka
laun og útgerðin fær jafnvel meira
í sinn hlut. En ef markaðsverðið
lækkar, þá lækka laun ekki. Þótt
oft sé hægt að koma við sparnaði
annars staðar, þá dugar það ekki.
Nú kann mönnum að sýnast sitt
hvað um þá staðreynd, að laun
geti ekki lækkað. En fram hjá
henni verður ekki gengið, og af
henni leiðir, að fleiri krónur verð-
ur að fá fyrir sama magn af fiski
en áður. Til þess að svo verði, þarf
gengisfellingu, sem aftur hefur í
för með sér verðbólgu innanlands,
sem veldur hækkun á launum. Það
kallar síðan á frekari hækkun
fiskverðs. Og þannig heldur hring-
urinn áfram. En jafnvel þótt áhrif
markaðsverðs á fiskverð séu ekki
einfaldur hlutur, þá verður allt
mun flóknara og snúnara, þegar
ríkið er tilbúið að taka ábyrgð á
fiskverðinu. Það er eins og sú
staðreynd ali á þeirri blekkingu,
að hægt sé að fá meira en markað-
urinn getur staðið undir.
Við skulum heyra, hvað Ingólfur
Jónsson hefur að segja um þetta
fyrirkomulag. „Það var ábyrgðar-
laust,“ segir Ingólför Jónsson, „og
upphaf ríkisafskipta, sem haldizt
FYRSTI stjórnarfundur Hins ísl.
biblíufélags eftir að nýr forseti þess,
hr. Pétur Sigurgeirsson biskup, tók
við, var haldinn í Guðbrandsstofu sl.
þriðjudag, en biskup íslands er jafn-
an forseti félagsins. Voru á fundin-
um rædd ýmis mál, m.a. undirbún-
ingur biblíudagsins árlega, sem hald-
inn verður að þessu sinni 14. febrúar
nk.
Varðandi útgáfumál var m.a.
rætt um nýja útgáfu á Nýja testa-
mentinu með Davíðssálmum með
texta nýju biblíuútgáfunnar sem
út kom á sl. ári. Líklegt er að setn-
ing færi þá fram hérlendis, en til-
boða í prentun verður aflað frá
nokkrum löndum. Einnig var rætt
um endurprentun nýju Biblíunnar,
en Hermann Þorsteinsson frkvstj.
Biblíufélagsins tjáði Mbl. að henni
hefði verið vel tekið og nauðsyn-
legt væri að huga strax að endur-
prentun. Um fjárhag félagsíns.
hafa.“ Hann segir að Pétur Magn-
ússon hafi mælt við sig þau spá-
dómsorð í ráðherraherbergi Al-
þingis, þegar frumvarp Áka Jak-
obssonar um bátaábyrgðina var
lagt fram í þinginu, að nú væri
verið „að stíga mikið hættuspor“.
Og Pétur Magnússon bætti við: Og
hér eftir verður ekki gert út á ís-
landi nema að meira eða minna
leyti á kostnað ríkissjóðs." „Pétur
var skynsamur maður,“ segir Ing-
ólfur Jónsson enn, „og þessi spá-
dómsorð hans hafa reynzt rétt í
öllum aðalatriðum." Með þessu
hafi verið horfið frá „þeirri eðli-
legu stefnu að láta fiskverðið ráð-
, ast af markaðsverði og miða
kostnað útgerðarinnar við það,
sem unnt væri að fá fyrir aflann á
erlendum markaði".
Nú hefur það verið almennt álit,
að því er virðist, að Nýsköpunar-
stjórnin hafi verið einhver bezta
stjórn, sem setið hefur á íslandi.
Víst hefur það að koma þessari
stjórn á laggirnar verið pólitískt
meistarastykki, eins og sjá má af
lýsingu Ólafs Thors í bók Matthí-
asar á þeim átökum, sem voru að-
dragandi hennar. En hins vegar er
ástæða til að hugleiða, hvort gerð-
ir stjórnarinnar hafi verið skyn-
sagði Hermann að á sl. ári hefði
Alþingi samþykkt sérstaka auka-
fjárveitingu vegna nýju útgáfunn-
ar, 150 þ.kr. og í ár væri framlag
til félagsins 315 þ.kr., sem hann
sagði að gæfi svigrúm til að huga
að nýrri útgáfu Nýja testamentis-
ins.
— Segja má að aldrei höfum við
séð verkefnin eins mörg og einmitt
nú og þau bíða mörg úrlausnar og
við höfum ekki hugsað okkur að
leggjast til hvíldar þótt okkur tæk-
ist á síðasta ári að koma út nýrri
útgáfu Biblíunnar, sagði Hermann
Þorsteinsson.
Hr. Pétur Sigurgeirsson tjáði
Mbl., að á fundinum hefði Her-
manni verið færð að gjöf norsk
útgáfa Biblíunnar með texta á 4
tungumálum, í tilefni sextugsaf-
mælis hans, en í ávarpi sínu færði
biskup fyrirrennara sínum þakkir
fyrir störf í þágu félagsins.
samlegar, sérstaklega það, sem
hún aðhafðist í efnahagsmálum.
Þá var komið á fót Nýbyggingar-
ráði, sem fór með nokkurs konar
yfirstjórn efnahagsmála. Það eru
ekki allir á eitt sáttir um ágæti
efnahagsstefnu þess ráðs. I bók
Matthíasar um Ólaf Thors kemur
fram, að Jóhannes Nordal sé einn
þeirra, sem telja, að skort hafi
sterka efnahagsstjórn á þessu
tímabili. Þetta álit er ekki rök-
stutt í bókinni. En það á við um
þetta tímabil, að meira fé fór í
neyzlu en æskilegt var, og það má
geta sér þess til, að efnahagskerfið
hafi illa þolað þá miklu fjárfest-
ingu, sem átti sér stað, sérstaklega
í sjávarútvegi. Það virðist því sem
svo, að aðgerðir Nýbyggingarráðs-
ins og ríkisstjórnarinnar hafi
stuðlað að verðbólgu, sem hefur
verið höfuðmeinsemd íslenzka
efnahagskerfisins fram á þennan
dag, þótt þær hafi verið fram-
kvæmdar í þeim virðingarverða
tilgangi að renna nýjum stoðum
undir framleiðsluatvinnuvegi
landsmanna. Ágæti Nýsköpunar-
stjórnarinnar er því umdeilanlegt,
svo að ekki sé sterkara að orði
kveðið.
Á þessari stundu verður ekkert
um það sagt, hvenær nú verður
ákveðið fiskverð, né hvort sú
flækja, sem orðin er, verður bana-
biti stjórnarsamstarfsins. Það
væri raunar við hæfi með þessa
eftirlætisstjórn Alþýðubandalags-
ins. En það er ekki aðalatriðið.
Það, sem þarf að gera, er að
breyta þessu verðlagskerfi í
grundvallaratriðum í því augna-
miði, að verðlagning verði raun-
særri. Auk þess þarf að endur-
skoða reglur um fjárfestingu, sem
nú stjórnast fremur af pólitískum
sjónarmiðum en hagkvæmnissjón-
armiðum. Matthías hefur eftir
Ingólfi Jónssyni að „ríkið hafi tek-
ið ábyrgð á fiskverðinu að meira
eða minna leyti frá því þessi lög
voru sett og markaðsverðið einatt
lægra en fiskverðið. „Og spyrja
mætti, hvort þetta væri ekki stór
þáttur í því að kynda undir verð-
bólgu og setja efnahag landsins úr
skorðum.““ Ég held, að það megi
ekki einungis spyrja um það held-
ur líka staðhæfa, að svo sé.
Þótt einu sinni hafi orðið að
gera samkomulag um þetta atriði
í ríkisstjórn, þá er ekkert því til
fyrirstöðu, að Sjálfstæðisflokkur-
inn taki nú upp baráttu fyrir því
að breyta þessu verðlagskerfi. Það
ættu raunar allir, sem sjá, að nú-
verandi kerfi er óviðunandi, að
geta tekið höndum saman um
þetta. Og breytingin gétur ekki
gengið nema í eina átt, í átt til
þess að markaðurinn stjórni því í
ríkara mæli en nú er, hvaða verð
er greitt fyrir þann fisk, sem
dregst úr sjó.
Undirbýr nýja útgáfu
á Nýja testamentinu
Stjórn Hins ísl. biblíufélags ásamt starfsmönnum. Frá vinstri, fremri röð:
Ólafur Egilsson, Þórhildur Ólafs, hr. Pétur Sigurgeirsson biskup, Ástráður
Sigursteindórsson, sem er starfmaður og á jafnframt sæti í stjórn félagsins
og Þorkell G.Sigurbjörnsson. Aftari röð: sr. Jónas (.íslason, Hermann Þor
steinsson, Einar J. Gíslason og Ragnar Gunnarsson, sem verið hefur starfs-
maður undanfarin ár. Á myndina vantar sr. Árna Berg Sigurbjörnsson, sem
einnig situr í stjórninni.
„Ég verð þar með feðrum mín-
um, sem eyddu skógunum ..
eftir Björn Egilsson,
Sveinsstöóum
Hér hefur verið rætt um eyð-
ingu gróðurs vegna virkjunar
Blöndu. Frá upphafi byggðar á ís-
landi hefur gróðri verið eytt og
hefur búseta í landinu valdið því.
I Landnámu er skrifað, að land-
ið hafi verið „viði vaxið milli fjalls
og fjöru". Á 19. öld hafði skógur-
inn eyðst að mestu. Ungviði þoldi
ekki beit sauðfjár og svo var skóg-
urinn notaður til að hita híbýli
fólks. I þriðja lagi var skógurinn
notaður til iðnaðar-kolagerðar.
Þjóðin lifir góðu lífi í landinu þó
skógar hafi eyðst og getur dundað
við það næstu aldir að rækta skóg,
þar sem henta þykir.
Það mun hafa verið fyrir eða
um 1940, að Halldór Laxness
skrifaði grein í blað er hann
nefndi „Smjörkistan við bæjar-
dyrnar". Hann vildi láta rækta
tún um alla Mosfellssveit og fram-
leiða þar mjólk og smér, sem
nægjanlegt væri handa Reykja-
víkurbæ í Stað þess að elta þær
vörur út um hvippinn og hvapp-
inn.
Árin liðu og nú er svo komið að
ekki er vært með neinn búskap í
Mosfellssveit. Þar úir og grúir af
íbúðarhúsum, verksmiðjum, ak-
brautum og leiðslum. Þetta varð
svo að vera vegna búsetu á þessu
svæði.
Og þegar Reykjavíkurbær
hvolfdi sér yfir smjörkistuna,
heyrðist ekki æmt eða skræmt frá
náttúruverndarmönnum.
Og við skulum líta okkur nær.
Frá Sauðárkróki og fram í Dali
hefur verið lagður vegur um 60
km. að lengd eða meira. Víðast
liggur þessi vegur eftir graslendi
og mætti reikna út flatarmál þess
lands, sem þar hefur verið fórnað.
Fyrir 30 árum var verið að
leggja veginn fram Tungusveit.
Hjá mér lá hann í gegnum tún.
Flngum bónda datt í hug að gera
kröfu um bætur fyrir landspjöll.
Allir urðu svo fegnir þegar lífæðin
opnaðist.
Nú er verið að spæna upp græn
tún við Sauðárkrók og byggja þar
hús og akvegi og það heyrist ekki
hósti eða stuna frá þeim Heiðmari
og Rósmundi. Þessi tún notast þó
allt árið, en ekki aðeins tvo mán-
uði eins og brokflóarnir á hálend-
inu með Blöndu.
„Allt hold er gras“; stendur
skrifað. Hvaða gagn hafa íslend-
ingar af grasi? I grasi er bundin
orka. Ær og kýr bíta gras og
breyta því í mjólk og kjöt og þar
er bundin orka til vaxtar og við-
halds holdi manna.
Með því að virkja Blöndu fram-
leiðist hundraðföld orka af því
graslendi, sem fer undir vatn, á
móti því sem grasbítir geta gengið
í milli með. Þessi orka er bráð-
nauðsynleg fyrir landsmenn vegna
búsetu í landinu. \
Eyvindarstaðaheiði er um 50
km að lengd og þeir, sem ekki hafa
ferðast um hana, vita ekki hvað
mikið 'graslendi þar er, svo sem í
Guðlaugstungum og Ásgeirstung-
Björn Egilsson.
Kaflar úr ræðu sem
ílutt var á sveitarfundi í
Asgarði 14. desember
1981 um virkjun
Blöndu.
um og þau svæði blása ekki upp,
þ 'í þar er jarðraki nógur. Svo eru
Bugar, Háutungur og Fossadalur,
og þó Galtárfiói færi undir vatn,
mundi það ekki hafa mikil áhrif á
notagildi heiðarinnar. Víðast hvar
er mikið graslendi óræktað í
heimalöndum. Rósmundur á Hóli
hefur manna mest barist gegn
virkjun Blöndu. Hann gæti tvö-
faldað eða þrefaldað ræktað land
á jörð sinni og þá þyrfti hann ekki
að reka á fjall nema gemlingana.
Ýmsir bændur í lágsveitum á
Suðurlandi eru hættir að reka á
fjall eftir að skurðgröfur komu til
sögu, lykillinn að auðæfum mýr-
anna.
Fyrir nokkrum árum kom ég á
Hveravelli í júlímánuði. Á hæð-
inni vestan við Hveravallaslakk-
ann er hús vegna veðurathuguna í
600 m. hæð yfir sjó. í kringum
húsið er túnblettur og á túni þessu
var kafgras, eins og best gerist á
láglendi. Ég spurði veðurfræðing,
sem þar var, hvort hann héldi að
hægt væri að rækta tún á hálend-
inu í þessari hæð yfir sjó. Já, hann
hélt að það væri hægt, en það
mundi kosta mikið.
Á láglendi er mikið land enn
óræktað, bæði graslendi og sandar
og fólkið í landinu mun ekki
skorta gras á komandi tímum.
Það er öllum vitanlegt að hinir
hefðbundnu atvinnuvegir, land-
búnaður og fiskveiðar, geta ekki