Morgunblaðið - 08.05.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. MAÍ1982
Um meðferð höfundarrétt-
ar í tónlist hér og erlendis
eftir Sigurð Regni
Pétursson hrl.
í tilefni af umræðum um inn-
heimtu og úthlutun flutnings-
gjalda fyrir tónlist og þá ekki síst
vegna rangra hugmynda þess efn-
is, að STEF ráðskist með fé rétt-
hafa í svo og svo langan tíma, þyk-
ir þeim, er þessar línur ritar, rétt
að gera nokkra grein fyrir því,
hvernig framkvæmd þessara mála
er háttað hér á landi og annars
staðar.
Meðferð höfundarréttar í tónlist
lýtur af óhjákvæmilegum ástæð-
um, sérstökum reglum, sem af
ýmsum orsökum eru frábrugðnar
þeim, sem gilda í öðrum listgrein-
um. Þessu veldur einkum hið gíf-
urlega magn fluttrar tónlistar, svo
og það, að fjölmargir rétthafar
geta átt rétt yfir einu og sama
verki, litlu eða stóru (tónhöfund-
ar, textahöfundur, útsetjari, for-
leggjari) og loks, að vægi verka við
úthiutun er mismunandi vegna
gerðar þeirra og umfangs. Af
þessum ástæðum leiðir, að hrein
einstaklingsbundin sjónarmið
verða í ríkum mæli að víkja fyrir
svokölluðum „kollektivum" sjón-
armiðum, þ.e. hagsmunum hóps-
ins sem heildar. Þannig má öllum
augljóst vera, að hrein einstakl-
ingsbundin innheimta fyrir hvern
flutning væri gjörsamlega
óframkvæmanleg vegna kostnað-
ar, en „gegnumstreymisúthlutun"
sú, sem lagt hefur verið til, að tek-
in væri upp hjá STEFi, byggir í
raun á þeirri óraunhæfu hug-
mynd, þótt eðlilegt sé, að menn
velti slíkum möguleikum fyrir sér.
í þessu sambandi verður fyrst
fyrir að upplýsa, að STEF er í
grundvallaratriðum byggt upp og
starfrækt á nákvæmlega sama
hátt og hliðstæð félög í öðrum
Bernarsambandslöndum. Þannig
er aðalúthlutun til rétthafa fyrir
flutningsrétt framkvæmd með
hliðstæðum hætti og hjá STEFj-
unum á Norðurlöndum og á sama
tíma og þar, þ.e. einu sinni á ári
eftir á. Þessi staðreynd segir sína
sögu og væri framkvæmanlegt að
koma þessu fyrir á einhvern ann-
an og skjótvirkari hátt, er aug-
ljóst, að hin erlendu systurfélög
hefðu fyrir löngu tekið upp slíkar
„patentlausnir", en sum þeirra
hafa um 100 ára starfsreynslu að
baki.
Hvernig er þá uppbyggingu og
starfsemi íslenska STEFsins og
systurfélaga þeirra erlendis hátt-
að? í sem stystu máli þannig: Til
að einfalda málin og gera fram-
kvæmd þeirra viðráðanlega, semja
STEFin við tónlistarneytendur,
s.s. útvarp, veitingahús, kvik-
myndahús og aðra skemmtistaði á
grundvelli svokallaðs „blanket lic-
ensing" kerfis, sem felur í sér að
Kosningahappdrætti Sjálfstæóisflokksins 1982 Vinsamlega geriö skil á útsendum miöum til umboösmanna utan Reykjavíkur. I Reykjavík er afgreiðsla happdrættisins í Valhöll opin alla daga frá kl. 09.00 til 22.00. Sækjum og sendum. Sími 82900. Dregiö 15* maí. 17 glæsilegir feröavinningar aö verömæti kr. 240.000. X-D
-
HUSGOGN
HVSCA6NAH0LLIH
BILDSHÖFÐA 20 110 REYKJAVÍK SÍMAR: 91-81199 81410
ekki er samið um greiðslur fyrir
hvert einstakt verk, heldur um
heildargreiðslu fyrir ótíltekinn og
ótakmarkaðan flutning tónlistar.
Greiðslur eru þá t.d. miðaðar við
tiltekna prósentu af tekjum eða
tilteknum tekjustofnum viðkom-
andi aðila (útvarp, kvikmyndahús)
eða stærð (skemmtistaðir o.fl.). I
flestum tilvikum greiða neytendur
gjöld sín eftir á. Tekjum STEFj-
anna er safnað í sameiginlegan
sjóð. Úr honum verður af eðli-
legum ástæðum fyrst að greiða-
skatta, uppbyggingar- og rekstr-
arkostnað félaganna, en slíkan
kostnað verður að sjálfsögðu að
greiða jafnóðum. Nettótekjum eft-
ir almanaksárið er úthlutað til
rétthafa skv. alþjóðlegu punkta-
kerfi, sem byggist á flutningstíðni,
lengd verks og vægi eftir gerð þess
og umfangi.
Um þetta segir svo í 10. gr. sam-
þykkta STEFs , sem staðfestar eru
af menntamálaráðuneytinu:
Tekjum STEFs skal varið sem
hér segir:
A. Af heildartekjum skal fyrst
greiða opinber gjöld, ef á verða
lögð, og síðan allan rekstrar-
kostnað stofnunarinnar.
B. Af því fé, sm þá verður eftir,
skal greiða:
a) 10% til varasjóðs STEFs,
endurnýjunarsjóðs, menningar-
og styrktarsjóðs og annarra
sjóða, sem heppilegir kunna að
þykja, allt eftir ákvörðun aðal-
fundar STEFs.
b) Það, sem þá er eftir, skiptist
með þeim, er flutningsrétt eiga
á verkum, sem STEF innheimt-
ir gjöld fyrir, eftir þeim regl-
um, sem settar verða af STEFi
í samræmi við reglur hlið-
stæðra stofnana í löndum Bern-
arsambandsins, og má leita þar
á staðfestingar Menntamála-
ráðuneytisins. Gjöld innheimt
fyrir flutning erlendis greiðir
STEF rétthöfum á íslandi frá-
dráttarlaust.
Hér á landi miðast úthlutun al-
farið við útvarpsdagskrá, en
skráning fluttra verka utan út-
varps yrði svo kostnaðarsöm, að
vart yrði nokkurt fé til skipta
milli rétthafa að þeim kostnaði
greiddum. Af þessu leiðir, að í
greiðslu til rétthafa fyrir flutt
verk eru innifaldar tekjur fyrir
flutning utan útvarps, þótt útvarps-
flutningur sé lagður til grundvall-
ar af hagkvæmnisástæðum.
Þótt gjöld til STEFjanna inn-
heimtist að stórum hluta eftir á og
verulegar fjárhæðir séu jafnan
útistandandi um áramót, er óhjá-
kvæmilegt að nokkurt fé, sem
hverju sinni bíður úthlutunar,
safnist upp og geymist hjá félag-
inu um tíma. Fé þetta er ávaxtað í
innlánsstofnunum á hæstu vöxt-
um, sem bætast við úthlutunar-
fjárhæðir til rétthafanna. Einnig
er það viðtekin venja hér sem ann-
ars staðar, að þeir rétthafar, sem
einhverra hagsmuna hafa að gæta
að ráði, fái greiddar fjárhæðir
fyrirfram upp í aðalúthlutun, og
hafa nú verið festar ákveðnar
relgur um það atriði að nýupptek-
inni sænskri fyrirmynd. Þá er rétt
að geta þess, að úthlutun fyrir út-
gáfu verka á hljómplötum (fjöl-
földunarrétt) er einfaldari en út-
hlutun flutningsréttartekna og
hefur til þessa farið fram fjórum
sinnum á ári.
í framhaldi af því, sem ég hefi
nú sagt, vil ég sérstaklega ítreka
það atriði, sem að framan er drep-
ið á, en oft vill gleymast, að STEF-
in verða ekki rekin kostnaðarlaust
frekar en önnur hagsmunafélög.
Þá er og uppbyggingar- og fjár-
festingarkostnaður, sem greiða
verður, verulegur, s.s. kostnaður
vegna húsnæðis, innbús, tækja-
búnaðar o.s.frv. Þannig er nú t.d.
unnið að tölvuvæðingu innan fé-
lagsins, sem óhjákvæmilega hlýt-
ur að hafa verulegan stofnkostnað
í för með sér. Annað mjög veiga-
mikið atriði, sem menn líta gjarn-
an framhjá í umræðum um þessi
mál, er svo það, að STEF gætir
ekki aðeins réttinda íslenskra
rétthafa, heldur fer það jafnframt
með hagsmunagæslu fyrir nær
alla erlenda tón- og textahöfunda,
þannig að fé það , sem til skipta
kemur hjá félaginu, er síður en
svo einvörðungu séreign íslenskra
aðila, heldur fer verulegur hluti
þess til útlanda, þrátt fyrir hag-
stæða saminga við erlendu félögin.
Að framan hefi ég reynt að
skýra í sem stystu máli nokkur
grunnatriði í meðferð höfundar-
réttar í tónlist. Eru þær hugleið-
ingar alls óskyldar því álitaefni,
hversu ríka aðild höfundar léttrar
tónlistar eigi að hafa að STEFi, en
þó hef ég ekki farið dult með þá
skoðun mína, að sú aðild eigi að
vera veruleg. Ber brýna nauðsyn
til, að aðilar sameinist um farsæla
lausn þess máls hið bráðasta.
að lokum vil ég leiðrétta mis-
skilning þess efnis, að kjör léttra
tónskálda hjá STEFi hafi versnað
í seinni tíð. Þessu er einmitt þver-
öfugt farið. Kemur hér hvoru
tveggja til, að úthlutunarreglum
STEFs hefur mjög verið breytt
þeim í hag (úr 1:24 í 1:4) auk þess
sem rauntekjur félagsins til
skipta hafa vaxið mjög verulega á
undanförnum árum.
Þorsteinn Eggertsson
i Gallerí Lækjartorg
Þorsteinn Kggertsson, myndlistar-
maöur, textahöfundur og auglýsinga-
teiknari, opnar málverkasýningu í
Gallerí Lækjartorg við enda Hafnar-
strætis, laugardaginn 8. maí, kl. 14.00.
Þetta er 3. einkasýning Þorsteins,
en hann hefur áður sýnt tvisvar í
Keflavík og tekið þátt í fjölda sam-
sýninga, bæði hérlendis og erlendis.
Þetta er því fyrsta einkasýning
Þorsteins í höfuðborginni.
Á sýningunni, sem er að hluta til
yfirlitssýning, eru 36 myndir. Þar af
eru 20 til sölu.
Sýningin verður opin alla daga frá
kl. 14.00—18.00 nema fimmtudaga og
sunnudaga frá kl. 14.00—22.00 og
lýkur sunnudaginn 15. maí.