Morgunblaðið - 08.05.1982, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. MAÍ1982
29
Næringarbyltingin
Eftir dr. Jón Óttar
Raffnarsson dósent
Næringarfræði heitir sú vísinda-
grein sem fjallar um næringarefni
fæðunnar og tengsl þeirra við
heilbrigði manna og dýra.
Á þessari öld hafa orðið slíkar
framfarir á þessu sviði, að hik-
laust má líkja við byltingu. Má
segja, að mestöll þekking okkar á
næringarfræði hafi komið fram á
síðustu 100 árum.
Um síðustu aldmót var það ennþá
viðtekin skoðun að fæðan þjónaði
einungis því hlutverki að vera
orkugjafi (eldsneyti) og byggingar-
efni fyrir mannslikamann.
Það var ekki fyrr en árið 1912 að
vítamínkenningin var sett fram.
Þótti það furðulegur boðskapur að
í matnum væru snefilefni sem
maðurinn gæti ekki lifað án.
Áhugi á næringarfræði
Áhugi íslendinga á næringar-
fræði hefur aukist jafnt og þétt á
undanförnum árum. Æ fleiri gera
sér ljóst hvaða meginreglum þarf
að fylgja til þess að stuðla að vel-
líðan og betri heilsu.
Því miður úir og grúir þó enn af
bábyljum í sambandi við matar-
æði. Nær daglega berast fregnir af
„nýjustu uppgötvunum" vísinda-
manna í blöðum og tímaritum er
snerta þetta svið.
En hvað sem blaðamenn og fjöl-
miðlar segja, ríkir sæmileg eining
meðal matvæla- og næringarfræð-
inga, þegar rætt er um hvað sé
skynsamlegt mataræði og hvað
ekki.
Ráðleggingar um rétt fæðuval
byggjast á því, eins og flestum
mun nú kunnugt, að auka neyslu á
grófu korni, garðávöxtum og
mögrum dýraafurðum en draga úr
neyslu á sykri, fitu og salti.
En þeir eru æ fleiri sem láta
þennan einfalda boðskap ekki
nægja. Þeir vilja sjálfir skyggnast
undir yfirborðið, læra undirstöðu-
atriði næringarfræðinnar og hag-
nýta fyrir sjálfan sig.
Þessi þróun er af hinu góða.
Þegar til kastanna kemur, er ekk-
ert sem jafnast á við að hafa sjálf-
ur víðtæka þekkingu á næringar-
og heilsufræði og geta beitt henni
í eigin þágu.
Því miður henta blaðagreinar
illa til þess að fjalla um grundvall-
aratriði í vísindum. Engu að síður
langar mig til að koma inn á nokk-
ur atriði í þessum fræðum.
Það sem allir
þyrftu að vita
Það fyrsta sem máli skiptir, er
að við þurfum að fá yfir 40 nær-
ingarefni úr fæðunni. Skortur á
einu einasta þessara efna getur
leitt til heilsubrests eða jafnvel
dauða.
Nauðsynleg efni úr fæðunni
skiptast í þrjá meginflokka:
Orkuefni, bætiefni og trefjaefni. í
hverjum þessara flokka eru fleiri
eða færri næringarefni.
Jón Óttar Ragnarsson
Orkuefnin eru auðvitað elds-
neyti mannslíkamans. Líkaminn
stillir fæðuþörfina eftir orkunotk-
un á svipaðan hátt og við högum
bensínnotkun á bílinn eftir akst-
ursþörf.
Baetiefnin spanna öll vítamín og
nauðsynleg steinefni. Þessi efni
eru ekki orkuefni heldur hafa önn-
ur áhrif á líkamsstarfsemina, t.d.
sem byggingarefni.
Trefjaefnin eru ekki næringar-
efni í eiginlegum skilningi. Þau
verða að burðarefnum hægðanna
og því nauðsynleg til þess að halda
meltingarfærum í eðlilegu
ástandi.
Það er ótrúlegt en satt, að það
eru ekki nema um 200 ár síðan
hlutverk orkuefnanna var upp-
götvað, 70 ár síðan vítamín komu
til sögú’nnar og fáein ár síðan mik-
ilvægi trefjaefna varð Ijóst.
Hlutverk næringarefnanna í
líkamanum er fyrst og fremst
þrenns konar, þ.e. ýmist eru þau
eldsneyti eða orkugjafi, byggingar-
efni eða það sem kalla mætt.i
starfsefni.
Byggingarefiii
Barn, sem vegur 3 kíló við fæð-
ingu, getur orðið 60 kíló um tví-
lugt. Hvernig getur líkamsþung-
inn tvítugfaldast á svona skömm-
um tíma?
Svarið er auðvitað að í fæðunni
eru efni sem verða eftir í líkaman-
um, þ.e. byggingarefni sém eru
notuð til þess að búa til bein,
vöðva og aðra vefi og líffæri.
Allir vöðvar og líffæri eru að
mestu úr hvítu (pr óteini). Til þess
að byggja þessa vefi upp á vaxt-
arskeiði þarf því allstóra
skammta af hvítu á degi hverjum.
Bein og tennur og aðrir stoðvef-
ir eru að miklu leyti úr kalki og
fosfór. Þessi tvö steinefni ásamt
minna magni annarra efna (t.d.
flúors) þurfa einnig að koma úr
fæðunni.
En það er ekki nóg að fá bygg-
ingarefnin á vaxtarskeiði. Þegar
einstaklingurinn er orðinn full-
vaxinn, þarf hann eftir sem áður
að fá þessi efni (í minni skömmt-
um) til viðhalds vefjunum.
Eldsneyti
Öfugt við bílvélina sem aðeins
brennur einni gerð eldsneytis er
mannslíkaminn gerður fyrir
FÆDA
OG
HEILBRIGDI
margs konar orkugjafa. Eru þeir
mikilvægustu þrír: Kolvetni, fita og
hvíta.
Alls þarf fullorðinn maður um
það bil hálft kíló af orkuefnum á
dag. Til viðbótar þarf hann 1—2
lítra af vatni, þ.e. alls um 1,5—2,5
kíló af mat og drykk á dag.
Ef við borðum meira af orkuefn-
um en við höfum þörf fyrir, bréyt-
ast þau í fitu sem safnast fyrir í
forðavefjum. Gildir einu hvort það
eru kolvetni, fita eða hvíta.
Fjórða algenga orkuefnið er vín-
andi. Hann getur aðeins brunnið í
lifrinni og nýtist aðeins að litlu
leyti til fitusöfnunar. Sést það
m.a. á því hvað áfengissjúklingar
eru oft grannir.
Starfsefni
Til viðbótar við orkugjafa og
byggingarefni þurfum við ýmis
efni sem eru nauðsynleg fyrir
starfsemi frumanna í líkamanum.
Mætti kalla þau einu nafni starfs-
efni.
Stærsti flokkurinn í þessum
hópi eru bætiefnin. I honum eru
vítamínin og nauðsynleg steinefni.
Eru vítamínin a.m.k. 9 talsins og
steinefnin a.m.k. 20.
Trefjaefni mætti einnig telja til
þessa flokks. Trefjaefni eru í öllu
grófmeti úr jurtaríkinu, einkum
þó og sér í lagi í grófu korni,
hveitiklíði, svo og í hörðu græn-
meti.
KYNNING
í DAG FRÁ KL. 10-17
BILAKYNNING
í DAG FRÁ KL. 10-17 OGÁ
MORGUN FRÁ KL. 13-18.
Kynnum í hinu nýja 700 m2 húsnæði Varahlutadeildar
TOYOTABÍLA ÁRGERÐIR 1982
TOYOTA
UMBOÐIÐ
NYBYLAVEGI8
KÓPAVOGI
P. SAMÚELSSON & CO. HF. SIMI 44144