Morgunblaðið - 29.06.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚNÍ 1982
Minning:
Dr. Finnur Sigmunds-
son fv. landsbókavörður
Fæddur 17. febrúar 1894
Dáinn 24. júni 1982
Finnur Sigmundsson fæddist á
Ytrahóli í Kaupangssveit 17.
febrúar 1894, sonur Sigmundar
bónda þar Björnssonar og konu
hans, Friðdóru Guðlaugsdóttur
frá Þröm í Garðsárdal. Friðdóra
var systir þeirra kunnu bræðra
Kristins og sr. Sigtryggs á Núpi,
og minntist Finnur þeirra fagur-
lega í viðtali, er Valtýr Stefánsson
átti við hann og birt var á sextugs-
p' læli hans 17. febrúar 1954. Þar
£ < ir hann svo m.a.:
„Þeir bræður, sr. Sigtryggur og
Kristinn, ólust upp á Þröm í
Garðsárdalnum. Þó föðurleifð
þeirra væri dalakot, var hún
menningarmiðstöð sveitarinnar í
mörg ár. Meðan bræðurnir voru
heima, gáfu þeir út skrifað sveita-
blað, er gekk á milli bæjanna og
hét „Vísir". Einir sex árgangar af
þessu skrifaða blaði eru til í
Landsbókasafninu með hendi afa
míns, Guðlaugs.
Bræðurnir á Þröm voru for-
göngumenn að félagsskap, er
nefndist „Menntavinafélag" og
beitti sér fyrir ýmsum menningar-
og framfaramálum sveitarinnar."
Finnur kveðst í viðtalinu allt
frá bernsku hafa kunnað vel við
sig, þar sem hann hafði tækifæri
til að umgangast bækur, og því
hafi hann ráðizt til náms í bók-
bandsiðn á bókbandsstofu Sigurð-
ar Sigurðssonar á Akureyri, en
skólaganga þá ekki hvarflað að
sér.
Atvik, er hann lýsir, réðu því, að
hann hóf nám í Gagnfræðaskólan-
um á Akureyri og lauk þaðan prófi
1917. Fimm árum síðar tók hann
stúdentspróf utanskóla í Reykja-
vík og hóf um haustið 1922 nám í
norrænum fræðum við Háskóla
Islands. Efnin voru lítil, og segist
Finnur ekki vita, hvernig farið
hefði, ef sr. Sigtryggur móður-
bróðir hans hefði ekki stutt hann
bæði með ráðum og dáð.
Finnur kvæntist 1924 Kristínu
Aðalbjörgu Magnúsdóttur, bónda
að Bitru í Eyjafirði, Tryggvason-
ar. Hann varð því brátt að hyggja
að einhverju starfi, og lögðust
honum þá ti! þingskriftir og próf-
arkalestur á vegum Alþingis.
Finnur kvaðst hafa verið meðal
hinna fyrstu, er gengu undir þing-
skrifarapróf, fékk þar hæstu ein-
kunn og komst þannig í þingskrif-
arahópinn. Um próf þetta annað-
ist fyrir Alþingi Guðmundur
Finnbogason, og telur Finnur, að
atvik þetta hafi stutt að því, að
hann fékk síðar aðstoðarmanns-
stöðu við Landsbókasafnið, en
hana hlaut hann 1929, ári eftir að
hann lauk meistaraprófi við Há-
skólann.
Launin voru lág, raunar lægri
en hann hafði á skrifstofu Alþing-
is, en Finnur lét það ekki á sig fá,
því að nú rættist sá draumur hans
„að hafa innileg afskipti af bók-
um“, eins og hann kemst að orði í
fyrrnefndu Morgunblaðsviðtali
við Valtý Stefánsson.
Finnur segir, að hann hafi allt
frá fyrsta degi í Landsbókasafni
kunnað vel við sig og því haldið
áfram, þótt launin væru lág. „En
aldrei kom mér það til hugar á
þeim árum að takast nokkurn
tíma á hendur nokkra ábyrgðar-
stöðu við Landsbókasafnið. Mátti
ég ekki til þess hugsa."
Að því hlaut þó að draga, slíkur
starfsmaður sem hann reyndist. í
seinasta bréfi, er faðir minn, Guð-
mundur Finnbogason, ritaði
dóms- og kirkjumálaráðuneytinu í
landsbókavarðartíð sinni, þakkar
hann fyrst þá lausn frá embætti,
er sér hafi verið veitt frá 31. maí
1943, en segir síðan:
„Með því að dr. Þorkell Jóhann-
esson 1. bókavörður Landsbóka-
safnsins hefir nú frá sama tíma
verið skipaður eftirmaður minn og
skipa verður mann í stöðu hans,
leyfi ég mér að leggja til, að sú
staða verði veitt mag. Finni Sig-
mundssyni, sem verið hefir að-
stoðarbókavörður hér síðan haust-
ið 1929 og jafnan unnið safninu
með trú og dyggð og leyst þar af
hendi með prýði mörg þau störfin,
er mesta þekkingu og vandvirkni
þarf til að vinna. Það er mikils-
vert, að fyrsti bókavörður sé þaul-
kunnugur öllum vinnubrögðum
safnsins og fær um að leysa þau af
hendi í viðlögum, og til þess
treysti ég engum betur en mag.
Finni Sigmundssyni."
Finnur hafði þó ekki langa
viðdvöl í þessari stöðu, því að ári
síðar, þegar Þorkell Jóhannesson
varð prófessor í sögu við Háskól-
ann, var Finnur Sigmundsson
skipaður landsbókavörður, og
gegndi hann þeirri stöðu í samfellt
tuttugu ár.
Finnur hafði ekki verið lengi í
embætti, er hann 31. október 1944
ritaði fjárhagsnefnd efri deildar
Alþingis bréf og hóf á þessa leið:
„Ég leyfi mér að vekja athygli
háttvirtrar fjárhagsnefndar á því,
að í launalagafrumvarpi því, sem
nú mun vera til athugunar hjá
nefndinni, eru bókaverðir við
Landsbókasafnið settir skör lægra
um launakjör en menntaskóla-
kennarar, og vænti ég, að það stafi
fremur af vangá þeirra, er um
frumvarpið hafa fjallað, en því, að
ástæða þyki til þess að gera hlut
bókavarðanna rýrari. Um mennt-
un og starfshæfni bókavarða og
menntaskólakennara eru gerðar
mjög svipaðar kröfur."
En bréfinu lýkur hann svo:
„Landsbókasafnið er gömul og
merkileg stofnun. Launakjör
starfsmanna þess hafa jafnan ver-
ið mjög rýr, og hafa bókaverðir
orðið að sinna aukastörfum til
þess að afla daglegra nauðsynja.
Þetta hefir vitanlega bitnað á
stofnuninni, og því eru þar fleiri
verkefni óleyst en vera myndi, ef
bókaverðir hefðu búið við sæmileg
launakjör og getað gefið sig alla
að málefnum safnsins. Tel ég mjög
mikilsvert, að þetta gæti færzt í
betra horf. Safnið getur ekki
vænzt þess að halda góðum starfs-
mönnum tii lengdar, ef launakjör
eru þar verri en við önnur sam-
bærileg störf."
Finnur skildi hið fornkveðna, að
þá verður eik að fága, er undir
skal búa. Menn verða að hafa
metnað fyrir hönd þeirrar stofn-
unar, er þeir starfa við, en mega
ekki líta á hana sem einhvern
stað, er þeir láta fyrirberast á til-
tekinn tíma hvern dag. Þegar veg-
ur var lagður milli Safnahússins
og Þjóðleikhússins, stóð fyrst til
að leggja hann allt að Safnahús-
inu, „en þá setti ég fótinn fyrir og
sagði: Hingað og ekki lengra, og
var þá látið undan."
Finnur hóf útgáfu Árbókar
Landsbókasafns 1945, með Árbók-
inni 1944, en hún leysti af hólmi
Ritaukaskrá safnsins; er komið
hafði út síðan 1888. Árbókin var
jafnframt málgagn safnsins, þar
sem landsbókavörður gaf skýrslu
um starfsemi safnsins á liðnu ári
og hreyfði ýmsum hugmyndum, er
til úrbóta og framfara horfðu.
Ennfremur tók hann að birta
margar ágætar ritgerðir í Árbók-
inni, svo að hún varð vinsælt og
vel metið rit meðal íslenzkra
bókamanna og varð einnig víða
kunn erlendis. Hinn snjalli bóka-
gerðarmaður Hafsteinn Guð-
mundsson var fenginn til að velja
henni letur og snið, og prentaði
hann Árbókina um langt árabil.
Kreppuárin voru nú liðin og áhugi
og skilningur á þörfum hinna
ýmsu menntastofnana þjóðarinn-
ar fór heldur vaxandi. Starfslið
safnsins jókst nokkuð, þótt ekki
yrðu allir sáttir við það, eins og
lesa má um í Alþingistíðindum
1949, þegar miklar umræður urðu
á Alþingi um fjölda bókavarða við
safnið í sambandi við setningu
nýrra laga um það.
Finnur eygði mikla möguleika í
nýrri myndatækni, aflaði véla til
safnsins, en erfiðara reyndist
■ mnmiiinuntmmummiuuuMiuiMJiJMMi'ii'i
bæði þá og síðar að fá nægilegt fé
til að nýta vélarnar sem skyldi.
Ný lög voru sem fyrr segir sett
um Landsbókasafn 1949 og önnur
um prentskii ári síðar, og var að
hvorumtveggja mikil bót,
1956—1957 var að störfum nefnd
til að athuga, „hvort fjárhagslega
og skipulagslega muni eigi hag-
kvæmt að sameina Háskólasafnið
og Landsbókasafn að einhverju
eða öllu leyti," en þar komu fram
tillögur, sem rætast munu í hinni
nýju Þjóðarbókhlöðu, sem nú er í
smíðum. Finnur reifaði þessi mál í
Árbók safnsins, en vissi sem var,
að yngri menn yrðu að leiða þau
fram til sigurs síðar, ef þeim þá
entist aldur til þess!
Fyrir Finni Sigmundssyni var
bóka- og handritasafn ekki dauður
geymslustaður, heldur lifandi
heimur, sem hann vildi ljúka upp
fyrir samferðamönnum sínum.
Hann unni íslenzkum fræðum og
sýndi með margvíslegum útgáfum
sínum, hvern auð þjóðin átti í
kveðskap sínum og þjóðsögum og
ekki sízt í bréfum bæði lærðra og
leikra, karla og kvenna.
Finnur hafði miklar mætur á
rímum, ritaði um þær fróðlega
grein í Tímann 12. janúar 1929.
Hann gaf á 6. áratugnum út ýms-
ar rímur á vegum Rímnafélagsins
(Rit Rímnafélagsins IV, VI, VII og
IX), en hafði áður gefið út með
öðrum Olgeirs rímur danska I og
II, 1947. Hann vann um langt ára-
bil í ígripum að Rímnatali því
hinu mikla, er út kom á vegum
Rímnafélagsins 1966. Annað stór-
virki vann hann í útgáfu Ritsafns
Bólu-Hjálmars í 6 bindum
1949-60.
Þjóðsögur og annar þjóðlegur
fróðleikur var honum ekki síður
hugleikinn en rímurnar og kvæði
Bólu-Hjálmars, eins og söfn hans
votta, Amma, þjóðleg fræði og
skemmtun I—IV 1935—41, ný út-
gáfa 1961, og Menn og minjar, ís-
lenzkur fróðleikur og skemmtun
I—IX, 1946—60. Þá gaf hann út
1962 Þjóðsögur og sagnir Torfhild-
ar Hólm.
Kunnastur er Finnur þó fyrir
bréfabindin mörgu, er hann gaf út
hvert af öðru, en þau voru: Hús-
freyjan á Bessastöðum, 1946, Son-
ur gullsmiðsins á Bessastöðum,
1947, Úr fórum Jóns Árnasonar,
sendibréf, I—II, 1950—51, Sendi-
bréf frá íslenzkum konum, 1952,
Ólafur Davíðsson: Ég læt allt
fjúka, 1955. Þá kom heill flokkur,
íslenzk sendibréf I—VII (Skrifar-
inn á Stapa, Biskupinn í Görðum,
Konur skrifa bréf, Hafnarstúdent-
ar skrifa heim, Dr. Valtýr segir
frá, Gömul Reykjavíkurbréf, Geir
biskup góði), 1957—66.
í upphafi formála fyrir næst-
seinasta bindinu í þessum stóra
flokki segir Finnur svo:
„Nítjánda öldin var öld mikilla
bréfaskrifta á íslandi. Sendibréfið
var ekki einungis vettvangur
einkamála, það gegndi jafnframt
að nokkru leyti hlutverki blaða,
síma og útvarps, flutti almennar
fréttir og skemmtiefni, stundum
margvíslegar hugleiðingar um
landsins gagn og nauðsynjar, sem
ekki var kostur að koma á fram-
færi með öðrum hætti. Menn
skrifuðu vinum og kunningjum sér
til afþreyingar og tómstundagam-
ans í fásinni strjálbýlisins, og
pósturinn var jafnan kærkominn
gestur. Tækni tuttugustu aldar og
margvísleg fjölmiðlunartæki,
bættar samgöngur og fleira hefur
dregið úr þörf manna á bréfa-
skriftum. Þó eru enn skrifuð
sendibréf, sem síðar munu þykja
merkilegar heimildir. Það er mik-
ill misskilningur, sem stundum
heyrist, að sendibréf nútímans séu
nær eingöngu viðskiptabréf. Þau
bréf frá tuttugustu öld, sem borizt
hafa Landsbókasafni, og þau
skipta þúsundum, segja allt aðra
sögu. Þau munu um sumt, þegar
tímar líða, ekki þykja síðri heim-
ildir en blöð, samtímakvikmyndir
og segulbönd.
Það er skiljanlegt og fullkom-
lega eðlilegt, að ungt fólk horfi
fremur fram á veginn en til baka.
Þó mun flestum íslendingum í
blóð borin löngun til nokkurrar
vitneskju um líf og hagi þeirra
kynslóða, sem búið hafa á sömu
slóðum og látið eftir sig ýmsar
forvitnilegar minjar. Gömul
sendibréf, þó hvorki séu stórbrotin
né efnismikil ritverk, bregða oft
upp glöggum og stundum óvænt-
um myndum úr lífsbaráttu og
lífsnautn genginna kynslóða. Þau
vekja ósjaldan löngun til nánari
kynna á mönnum og málefnum og
eru að því leyti hollur lestur.“
Betri grein verður ekki gerð í
stuttu máli fyrir gildi sendibréf-
anna, enda enginn kannað þau
rækilegar en Finnur Sigmundsson
né verið lagnari að búa þau af
smekkvísi í hendur lesendum.
Finnur átti enn eftir að gefa út
nokkur bréfabindi, hið fyrsta 1967,
er nefndist Saga í sendibréfum,
Þættir úr ævi sr. Sigtryggs á
Núpi. Hið næsta kom 1970, Þeir
segja margt í sendibréfum, en
lestina reka svo tvö bindi árið
1975, Skáldið, sem skrifaði
Mannamun, og Vesturfarar skrifa
heim, Frá íslenzkum mormónum í
Utah.
Voru þá bréfabindin orðin 17 á
30 árum, og sýnir það bezt, hver
eljumaður Finnur var, því að sam-
tímis vann hann að ýmsum öðrum
verkum svo sem fram hefur komið
hér að framan.
Það var því ekki að ófyrirsynju,
að Háskóli íslands heiðraði hann
á fimmtugsafmæli sínu 1961, er
Finnur var kjörinn heiðursdoktor
af heimspekideild skólans.
Finnur Sigmundsson sló ekki
slöku við um dagana, vann fyrst
Alþingi og síðan Landsbókasafni
lungann úr deginum, en flýtti sér
svo heim og settist við skriftir, og
hefur þá oft verið framorðið, er
hann lagði frá sér pennann.
Sumarleyfi og langferðir út um
lönd voru honum víðs fjarri, þótt
hann nyti vel þeirrar einu utan-
landsferðar, er hann fór um dag-
ana, til Irlands og Danmerkur.
Þótt Finnur Sigmundsson væri
ekki ýkja mannblendinn, var hann
manna viðkunnanlegastur og
kunni vel að gera að gamni sínu í
góðra vina hópi. Fyrstu árin eftir
að hann lét af störfum í Lands-
bókasafni, kom hann stundum á
Arnarhól, en þegar aldurinn færð-
ist yfir, fækkaði ferðunum og
fundum bar sjaldnar saman.
Meðan penni er huglátt hjú/
held ég nenni að lifa, mælti Steph-
an G. eitt sinn, þegar hann var
gamall orðinn, og hið sama gat
Finnur Sigmundsson sagt. Þegar
hann lagði að lokum frá sér penn-
ann, var eins og dofnaði yfir hon-
um. Og þegar Kristín kona Finns
lézt síðastliðinn vetur, var þess
skammt að bíða, að lífsþráður
hans raknaði allur.
Þeim Kristinu og Finni varð
tveggja barna auðið, og eru þau
Erna, gift Geir Hallgrímssyni al-
þingismanni, og Birgir, forstöðu-
maður Tjaldanessheimilisins í
Mosfellssveit, kvæntur Hildi
Knútsdóttur.
Ég sendi þeim systkinum og
fjölskyldum þeirra samúðarkveðju
úr Landsbókasafni, um leið og ég
minnist dr. Finns Sigmundssonar
landsbókavarðar með virðingu og
þökk.
Finnbogi Guömundsson

Á veióum.
Getur marhnutur skapað aukin verkefni?
Bolunt'arvík, 25. júní, 1982.
í BYGGÐARLAGI eins og Bol-
ungarvík, sem byggir sína af-
komu að verulegu leyti á fisk-
veiðum, fer ekki hjá því að afla-
brestur eins og sá sem nú hefur
dunið yfir okkur, kemur illa
niður á íbúum og byggðarlagi.
Þegar svo við bætist að afkasta-
mesta veiðiskipið liggur bundið
við bryggju vikum saman vegna
vélarbilunar, en skuttogarinn
Dagrún hefur verið frá veiðum
frá því á annan í hvítasunnu þar
sem sveifarás aðalvélar brotn-
aði.
Þeim rennur blóðið til skyld-
unnar, bolvísku piltunum, þar
sem þeir hafa ekkert sæfar en
látið nægja að sækja bara eins
og brjóturinn nær. Þar er að vísu
ekki mikið úrval fiska en mar-
hnútur er þó fiskur og aflinn
þeirra gæti skapað bræðslunni
aukið verkefni í loðnuleysi.

i IflVfVl'H