Morgunblaðið - 26.10.1982, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. OKTÓBER 1982
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. OKTÓBER 1982
29
fKrcgitstMittófe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 130 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 10 kr. eintakiö.
Afnám ríkiseinokun-
ar í framsóknarstíl
Ivörslum Ingvars Gíslason-
ar menntamálaráðherra
liggja tillögur nefndar sem
hann skipaði. í þeim er að
finna þá niðurstöðu meiri-
hluta nefndarmanna, að af-
nema beri einkarétt ríkisins á
útvarpsrekstri. Meginrökin
fyrir þessari niðurstöðu eru
þau, að það sé ekki lengur í
samræmi við hugmyndir
manna um stöðu ríkisins né
tæknilegar aðstæður að veita
ríkisvaldinu einkarétt á að
nota öldur ljósvakans til fjöl-
miðlunar. Eins og við var að
búast er menntamálaráð-
herra á báðum áttum og veit
ekki hvernig hann á að taka á
þessu máli. Annars vegar
hefur hann í höndunum
niðurstöðu meirihluta nefnd-
ar sem hann skipaði og hins
vegar harða afstöðu tveggja
nefndarmanna, útvarpsstjóra
og formanns útvarpsráðs,
gegn hugmyndum um afnám
ríkiseinokunarinnar.
Á meðan menntamálaráð-
herra tekur ekki af skarið og
leggur frumvarp um rýmkun
á rétti til útvarpsrekstrar
fyrir Alþingi mun þetta mik-
ilsverða mál verða rætt með
næsta losaralegum hætti af
því að stjórnmálaflokkar
telja sér fært að slá því á
frest. Eini stjórnmálaflokk-
urinn sem hefur skýra af-
stöðu í þessu máli er Sjálf-
stæðisflokkurinn. Á lands-
fundi flokksins fyrir réttu ári
var ályktað á þann veg, að
einkaleyfi Ríkisútvarpsins til
reksturs útvarps og sjón-
varps beri að afnema og
skapa þar með skilyrði fyrir
rekstur frjálsra og svæðis-
bundinna útvarps- og sjón-
varpsstöðva. Niðurstaða
svokallaðrar útvarpslaga-
nefndar var í megindráttum í
samræmi við þessa ályktun.
Formaður nefndarinnar,
Markús Á. Einarsson, telur
sig hafa starfað í nefndinni í
samræmi við ályktun mið-
stjórnar flokks síns, Fram-
sóknarflokksins, á síðasta
vori. Að vísu segir Páll Pét-
ursson formaður þingflokks
framsóknarmanna, sem sýn-
ist alltaf andvígur öllum
breytingum, að Framsóknar-
flokkurinn hafi ekki mótað
stefnu í málinu. Og fram-
sóknarmaðurinn Vilhjálmur
Hjálmarsson formaður út-
varpsráðs og forveri Ingvars í
menntamálaráðherraemb-
ætti vill viðhalda ríkiseinok-
uninni. Ekki er þess að vænta
að ríkisforsjárflokkarnir, AI-
þýðubandalag og Alþýðu-
flokkur, sýni mikið frjáls-
lyndi þegar afnám ríkiseinok-
unar er annars vegar, hvað
svo sem talsmenn þeirra bera
fyrir sig í almennum umræð-
um.
Hin flokkspólitíska afstaða
til afnáms ríkiseinokunar á
útvarpsrekstri á enn eftir að
skýrast og of snemmt að fella
þar endanlega dóma. í fyrsta
lagi verða menn að gera upp
við sig, hvort þeir vilja una
ríkiseinokun eða ekki. Hafni
þeir henni í núverandi mynd
má þó ekki setja hana upp í
nýrri. Tillaga útvarpslaga-
nefndar um nýtt yfir-út-
varpsráð er ekki fýsileg né
heldur hugmyndir hennar um
að verð á auglýsingum og
magn þeirra í nýjum út-
varpsstöðvum einstaklinga
þurfi að lúta opinberri forsjá,
af því að Ríkisútvarpið verði
eitt skyldað til að reka stöð
sem nær til landsins alls.
Þetta eru dæmigerðar mála-
miðlanir í framsóknarstíl og
ef marka má ummæli Ingvars
Gíslasonar stefnir hann enn
frekar inn á þessa ríkisaf-
skiptabraut í meðhöndlun
sinni á tillögum útvarpslaga-
nefndar. Verði framsóknar-
mennskan ofan á í þessu máli
verður haldið þannig á því að
allir aðilar standa verr að
vígi eftir en áður.
Loka
viðskipta-
ráðuneyti
Sænskir sósíaldemókratar
undir forystu Olof Palme
hafa ekki verið taldir sér-
stakir óvinir skriffinnsku og
opinberrar forsjár. Engu að
síður þótti þeim sænska
viðskiptaráðuneytinu ofaukið
og hafa ákveðið að loka því á
næsta ári og skipta verkefn-
unum niður á sex ráðuneyti.
Um helmingur af málefnum
viðskiptaráðuneytisins
sænska, utanríkisviðskiptin,
renna til utanríkisráðuneyt-
isins. í skýrslu til Alþingis sl.
vor vakti Ólafur Jóhannesson
utanríkisráðherra máls á
hugmyndum um að svipuð
breyting verði gerð hér og nú
hefur verið ákveðin í Svíþjóð.
Samskonar ákvörðun var ný-
lega tekin í Kanada. Ástæða
er til að vekja athygli á þess-
ari þróun, ekki síst með tilliti
til þess að frá því að Ólafur
Jóhannesson flutti skýrslu
sína hafa ný og óyggjandi rök
komið fram hér á landí sem
mæla með því að utanríkis-
ráðuneytið hafi alfarið forsjá
utanríkisviðskipta.
Vinnuvökur Kvenfélagasambands
fslands voni haldnar víða um land um
síðustu helgi. Að sögn Maríu Péturs-
dóttur formanns sambandsins tókust
þjer mjög vel; og var haft í orði að
cndurtaka þyrfti vinnuvökur sem
þessar þó að það veri ekki til annars
“n tengja þau félög sem eiga aðild að
sambandinu og einstaklinga betur
saman.
María sagði ennfremur að nokkur
félaga sambandsins hefðu slegið
vinnuvökunni á frest vegna slátur-
tíðar, en í ráði væri að halda hana
síðar. María kvað konur hafa farið
milli vinnustaða með skemmtiatriði
um síðustu helgi og hefði vinnugleði
verið mikil. Alls hefði safnast
126.500 kr. en sú tala ætti þó eftir að
hækka þvi að Kvenfélagasamband-
inu hafi ekki enn borist upplýsingar
um söfnunarfé frá nokkrum stöðum
á landinu. En á Hellu safnaðist 20.
þús., Hvolsvelli 30 þús., Selfossi 68
þús., Stokkseyri 3.500 kr., og undir
Eyjafjöllum 5 þús. kr.
María sagði að í upphafi hefði
verið ákveðið að verja söfnunarfé
hvers félags innan sambandsins til
framkvæmda í eigin héraði eða
byggðarlagi. T.a.m. yrði þeim fjár-
munum sem söfnuðust á Selfossi
varið í endurbætur á gamla sjúkra-
húsinu þar.
María kvað skemmtiatriði af
ýmsum toga hafa verið flutt á þess-
um vinnuvökum. Mætti t.d. nefna
fjöldasöng og upplestur. Og hefðu
sumar konur vakað frá föstu-
dagskvöldi fram á sunnudag.

Konur í Reykjavík sem tóku þátt í vinnuvökunni. (Ljósm. Emilía).
Hér eru konur á Húsavík við störf I tengshim við vinnuvökuna.
\ '1 /M ln Æ [1 Vfiftilrfr í
Ov IJ| BlÉÉWBMl Illll m J J*
Gaf íslensku þjóðinni fornan spilakassa
100 ára ættargripur, undanfari grammófónsins
GUÐBRANDUR Einar Hlíðar hefur
gefið íslensku þjóðinni gamlan spila-
skáp, ættargrip, sem talinn er um það
bil 100 ára. Spilaskápar af þesari
gerð voru undanfari grammófónsins,
og eru nú afar fágætir. Talið er að
hér á landi sé aðeins til einn annar
spilaskápur, sá er í eigu Sigurðar ís-
ólfssonar, og eina gamla spiladós á
Þjóðminjasafnið, og er sú komin frá
Napóleon prins, sem gaf hana Pétri
Péturssyni biskup. Spilaskápur sá er
Guðmundur hefur nú gefið þjóð sinni
með gjafabréfi, er með 25 plötum.
Skápurinn verður varðveittur á
Bessastöðum.
„Hljómurinn í skápnum er að
sjálfsögðu annar en í nýtísku
hljómflutningstækjum," sagði
Guðbrandur í samtali við blaða-
mann Morgunblaðsins, „en hann er
einstaklega fagur. Ég hef gert all-
an kassann upp, og hann á að geta
enst áfram í 200 ár. Ég kaus að
gefa hann fremur til forsetaseturs-
ins á Bessastöðum en til Þjóð-
minjasafnsins, því á Bessastöðum
verður hann í móttökusalnum, og
verður notaður. Frú Vigdís Finn-
bogadóttir sagði mér að hún hefði
leikið af skápnum fyrir 45 manns
er komu í heimsókn til Bessastaða,
fólk úr tónlistar- og leikhúslífi, og
fólk átti ekki orð til að lýsa hrifn-
ingu sinni." ,
— En hvernig er spilaskápurinn
kominn í þínar hendur?
„Skápurinn var keyptur af afa
mínum, Guðbrandi Teitssyni,
Finnbogasonar, en Teitur var
fyrsti lærði dýralæknir á íslandi,
Guðbrandur kallaði sig Finnboga-
son, eins og þá var oft siður, en
hann var fæddur 29. nóvember
1849 og lést 22. febrúar 1899. Kona
hans var Louisa Zimsen, þau gengu
í hjónaband 1866, og hún lifir
mann sinn og lést ekki fyrr en 1936.
Guðbrandur var verslunarstjóri
hjá Fischér, þeim er Fischersund
er kennt við, fyrst í Keflavík og
síðar í Reykjavík. Guðbrandur
ferðaðist mikið erlendis í verslun-
arerindum, og keypti þar húgsögn
og marga fagra og sjaldséða gripi.
Einn þeirra var umræddur spila-
Frú Vigdís Finnbogadóttir við spilakassann, sem er talinn vera um 100 ára,
útskorinn og fagur gripur eins og sjá má á hinni myndinni, með 25 plötum er
hafa að geyma sigilda tónlist frá ýmsum tímum. i.j..smynd Krútján Kin>r»«n
skápur með 25 plötum, sem allar
eru enn í besta standi. Mér hefur
alltaf verið sagt, að skápurinn væri
þýskur að uppruna, þó er ekki
ólíklegt, að hann sé keyptur í
Danmörku.
Ein plata er með dönsku þjóðvís-
unni „Den tapre landsoldat", en
mörg lögin eru þýsk. Ekki veit ég
nákvæman aldur skápsins og allir
aðilar löngu liðnir, sem gætu gefið
réttar upplýsingar þar um, þó er
næsta víst, að hann sé um 100 ára
nú 1982. Þegar faðir minn Sigurður
Einarsson Hlíðar reisti sér hús á
Akureyri 1912, að Eyrarlandsvegi
26, mun amma mín Louisa hafa
gefið foreldrum mínum skápinn.
Síðan hefur skápurinn verið í
minni eigu og vörslu þar til nú í
október 1982, að ég hætti störfum
og flyt af landi brott. Skápinn, sem
er vandlega yfirfarinn, gef ég þjóð
minni og með samþykki forseta ís-
lands, frú Vigdísar Finnbogadóttur
verður honum komið fyrir á for-
setasetrinu á Bessastöðum, sem
gleður mig mjög, því ég vil að fólk
geti notið þeirrar listar er hann
flytur."
Meðal þeirra laga, sem plöturnar
25 í skápnum geyma, eru Heims
um ból, franski og enski þjóðsöng-
urinn, stef úr Töfraflautunni eftir
Mozart, mars eftir Friðrik mikla
Prússakonung og mörg fleiri.
Islenska óperan:
Frumsýnir Töfrafl autuna
NÆSTKOMANDI llmmtudag, 28.
október frumsynir Islenzka óper-
an fimmta viðfangsefni sitt, Töfra-
flautuna eftir Wolfgang Amadeus
Mozart. Hljómsveitarstjóri er
Gilbert Levine og lcikstjóri I»ór-
hildur Þorleifsdóttir.
Að sögn þeirra Þórhildar
Þorleifsdóttur og Gilbert Levine
er Töfraflautan trúlega ást-
sælasta ópera sem samin hefur
verið og er hún einnig eitt af
margslungnustu listaverkum
óperusögunnar. Hún er sam-
bland af gamni og alvöru; einum
þræði er hún ævintýri handa
börnum um vonda drottningu og
góðan prest; töfraflautu, sem
dýr dansa eftir, og töfraklukkur,
sem stökkva öllum óvinum
manna á brott. En öðrum þræði
voldugur lofsöngur um ást
manns og konu og einnig er hún
ákall um andlegt frelsi og frið á
jörðu. Loks er hún helgileikur,
trúarjátning höfundar síns.
Töfraflautuna samdi Mozart
síðasta æviár sitt, 1791. Hún
hefur verið sýnd um víða veröld
og einu sinni áður á íslandi, í
Þjóðleikhúsinu 1956. Einn
söngvari úr þeirri sýningu, Guð-
mundur Jónsson, syngur einnig í
henni nú. Með helztu hlutverk
fara Ólöf Kolbrún Harðardóttir,
Garðar Cortes, Eiríkur Hreinn
Helgason, Steinþór Þráinsson,
Guðmundur Jónsson og auk
þeirra koma meðal annarra
fram Anna Júlíana Sveinsdóttir,
Elín Sigurvinsdóttir, Halldór
Vilhelmsson, Sigurður Björns-
son og Sieglinde Kahmann.
Alls taka nálægt eitt hundrað
manns þátt í sýningunni.
Hljómsveitin er skipuð 35
mönnum, í kór eru 26 manns og
hlutverk Töfraflautunnar eru 17
auk 7 barnahlutverka. Að sögn
leikstjórans, Þórhildar Þor-
leifsdóttur, hefur oft gengið
erfiðlega að samræma æf-
ingarnar þar sem allir þátttak-
endur eru í fullri vinnu auk
þátttöku í óperunni, en það hef-
ur gengið með góðum vilja og
hafa margir þátttakendur tekið
sér frí úr vinnu.
Garðar Cortes og Steinþór Þráinsson í hlutverkum sínum. Að baki þeirra eru
hirðmeyjarnar Anna Júlíana Sveinsdóttir, Elín Sigurvinsdóttir og Sieglinde
Kahmann. Ljósm. Mbl. Kristján.
Fjöldi gesta árnaði Hvöt heilla
MARGMENNI var í húsi
Sjálfstæðisflokksins, Valhöll,
síðdegis á laugardag til að fagna
45 ára afmæli Sjálfstæðis-
kvennafélagsins Hvatar. For-
maður Hvatar, Bessí Jóhanns-
dóttir, flutti ávarp og lýsti Auði
Auðuns, fyrrv. formann Hvatar,
heiðursfélaga.
Geir Hallgrímsson, formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, árn-
aði félaginu heilla í stuttri
ræðu, þar sem hann þakkaði
því unnin störf og stuðning við
Sjálfstæðisflokkinn og sjálf-
stæðisstefnuna. Þá flutti
Margrét S. Einarsdóttir
kveðju og heillaóskir frá
Landssambandi sjálfstæðis-
kvenna og Björg Einarsdóttir
sagði frá þeirri bók sem
Sjálfstæðiskonur gefa út í til-
efni afmælisins, en hún er
formaður ritnefndar bókar-
innar. Formaður Hvatar vakti
athygli á því að í hófinu væri
stödd ein af stofnendum Hvat-
ar, Fríða Guðmundsdóttir, og
ávarpaði Fríða gesti.
Hvatarkonur fjölmenntu og
þáðu veitingar, og frammá-
menn flokksins, þingmenn og
borgarfulltrúar hans lögðu
leið sína í Valhöll til að óska
þeim til hamingju með 45 ára
afmælið.
Bessí Jóhannsdóttir, formaður Hvatar, óskar frú Auði Auðuns til hamingju með að vera orðin heiðursfélagi Hvatar.
— Ljósm.: Kniilía.