Morgunblaðið - 30.10.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1982
eftir Halldór Jónsson
verkfrϗing
Ojafnt jafnrétti?
„011 dýr skulu vera jöfn. Sum
dýr skulu þó vera jafnari en önn-
ur.“ Eitthvað á þessa leið var
stjúrnarskráin í ríki dýranna í
söjíu Orwells. Okki.r finnst þetta
fyndið (»k kannski fráleitt. En það
er það bara ekki.
Ef maður lítur yfir efnahaKS-
söjíu okkar íslendinjja sl. hálfa öld
eða svo, fer maður að efast um það
að leiðtojíar okkar hafi verið eins
yfirskyj»j;ðir stjórnvitrinjíar, eins
ojí manui hefur verið kennt. Bæði
af má'j;öj;num þeirra, sjálfsævi-
söj;un", ræðum oj; ritum j;aj;n-
kvæmrar aðdáunar.
Þó mörj; dæmi séu um það sem
vel hefur tekist, þá eru dæmin
ekki færri um það sem mi ur hef-
ur tekist oj; ekki er hæj;t < ð flokka
undir almannaheill. Stun larhaj;s-
munir einstakra þjóðfélaj;shópa
hafa svo oft haft yfirhöndina yfir
lanj;tímaheill samfélajtsins. Þann-
ij; j;etur myndin af hinum j;öfuj;a
landsföður hreyst í f, rirj;reiðslu-
pólitíkus oj; kjördæmispotara,
sem notar „víðfeðmar j;áfur“ sínar
mest fyrir sij; oj; sína.
Hafa þessir leiðtoj;ar okkar þá
ekki endurspej;lað þjóðina úr því
hún kaus þá? Sé þjóðarsálin rími.r
oj; fornsöj;ur oj; önnur þjóðíeg
verðmæti, svo sem neftóbcx oj;
kleinur, þá má svo vera. En sé
einnij; blandað í þjóðarsálina
haj;smunum í nýtinj;u náttúru-
auölinda, þá fer það að skipta
veruiej;u máli hvorl flatarmál
héraða á að ráða þi'j;mannatölu
eða fólksfjöldinn.
Kjördæmaskipuiagið
1931 fékk Eran sóknarflokkur-
inn hreinan meinhluta á Alþinj;i
út á 36% atkvæía. Að þetta fékkst
leiðrétt, án b'óðsúthellinj;a, er í
rauninni st'ornmálalej;t krafta-
verk á saira tíma oj; hvers kyns
minnihlutaflokkar urðu ofan á í
Evrópu Nú er komin upp sú staða
á íslandi að 59% kjósenda kjósa
aðeins 35% kjördæmakosinna
þinj;manna. Marj;ir halda að
landskjörnir þingmenn eij;i að
jafna metin. En þessi 59% kjós-
„Ekkert er einni þjóð
nauðsynlegra en að inn-
anlandsfriður og eining
ríki meðal hennar til
lausnar á vandamálum
daglegs lífs. Til þess að
aðstæður séu fyrir hendi
til þessa, má enginn geta
borðið brigður á það, að á
Alþingi birtist þjóðarvilj-
inn á hverjum tíma ...“
enda kjósa líka aðeins 36% þeirra.
Svo í rauninni er lýðræðið á ís-
landi þannij;, að 59% kjósenda
kjósa aðeins 35% allra þinj;manna
eða 21 mann af 60. 41%, þjóðarinn-
ar ráða því 65%, af Alþingi. Þó að
landskjör eij;i að jafna metin milli
flokkanna, þá j;efur það auj;a leið,
að það er lítið j;aj;n fyrir R-kjör-
dæmin (Reykjavík oj; Reykjanes)
að fá uppbótarmenn úr öðrum
kjördæmum, meðan t.d. Vestfirð-
inj;ar (af öllum mönnum) fá pott-
þéttan kjördæmismann, sem er
Karvel, sem uppbótarmann.
Úrbætur?
Nú er helst að heyra að það eigi
að bjóða R-kjördæmunum upp á
einhverja málamiðlun, svona til
þess að draj;a úr sárasta sviðan-
um. Réttlætið er víst hinsvej;ar af-
stætt í huj;arheimi stjórnarskrár-
nefndar oj; þinj;manna. Spurninj;-
in er því sú: Ætla R-menn að
sætta sij; við hálfkák? Eða ætla
menn að rísa upp oj; andmæla?
Það er áreiðanlej;t að það dugir
enj;in væla í Áshildarmýrarstíl, ef
á að breyta farveKÍnum sem málið
er nú í. Ef menn ekki nota tæki-
færið núna, þá j;latast það oj;
menn hafa um leið sannað, að þeir
eij;a ekki betra stjórnarfar skilið.
Þetta mál er miklu stærra en
það virðist kannski við fyrstu sýn,
við erum jú öll íslendinj;ar o.s.frv.
Fln það er bara ekki svona einfalt.
Nesjamenn oj; tómthúsmenn á
mölinni hafa allt aðrar hugmyndir
en postular sauðkindarinnar um
það, hvað beri að hafa forj;ang í
þjóðfélaginu.
Þessvegna er í kjördæmaskip-
uninni að leita mestrar ógæfu
okkar á efnahagssviðinu. Því fjár-
munir fjöldans verða í þessu kerfi
ávallt teknir frá honum í krafti
atkvæðamismunarins og afhentir
hinum færri. Því það vita allir
menn, að það er farið öðruvísi með
annarra peninga en eigin, sbr.
Kröflu, Járnblendi, Kísilmálm-
verksmiðju, Borgarfjarðarbrú,
Steinull, þörunga o.s.frv., sem
kannski enginn hefði lagt eigið fé í
til ávöxtunar, hefði hann mátt
ráða þá.
I kjördæmaskipuninni er að
finna skýringuna á því hvers
vegna við látum það viðgangast að
verja nærri jafnmikilli upphæð til
landbúnaðarmála og niður-
greiðslna í sambandi við þau og
öllum tekjuskatti einstaklinga
nemur. Vestfirðingar t.d. tapa
jafnmikið á þessu kerfi og R-
menn, því að þetta kerfi falsar
gengið og stelur marj^alt meira
verðmæti af þeim í falsgengis-
stefnu, en þeir fá til baka í Karvel
gustukaþingmanni, þó góður sé.
Stjórnskipun
Hér er talað fjálglega um
stjórnskipulegan vanda og sóma
Alþingis. Samsetning Alþingis er
núna ólýðræðisleg og ekki Alþingi
sæmandi, sem elstu starfandi lög-
gjafarstofnun heims. Vandinn í
stjórnskipuninni er því sá, að hún
grundvallast ekki á lýðræði. Slíkt
köllum við íslendingar óhikað fas-
isma þegar um slíkt er að ræða
hjá öðrum þjóðum.
Það er ennfremur augljós stað-
reynd, að við stundum ekki þá þrí-
skiptingu valdsins, sem öðrum
þjóðum hefur reynst farsæl, þ.e. í
dómsvald, framkvæmdavald og
lögjyafarvald. Hjá okkur kraumar
þetta allt í einum potti — Alþingi.
Þaðan er allt gert, byggðar Kröfl-
ur og brýr, skipaðir dómarar, sett
lög, búnir til ráðherrar og kjör-
dæmum skipt í innbyrðisbraski
þingmannanna sjálfra um það,
hvernig þeir ætli að skipta með
sér völdunum og halda þeim með
því að setja okkur nýja stjórn-
arskrá, sem þeir geti sætt sig við.
Ekki við.
Halldór Jónsson
í rauninni hefur fáum til þessa „
gagnast 'það bráðabirgðaplagg
sem kallast stjórnarskrá Islands,
hvort heldur þegar um hefur verið
að ræða friðhelgi eignarréttarins
og vernd gegn afturvirkum lögum,
né heldur ákvæðis um skyldu
manna til landvarna í ófriði. Því
ef skyldan er til staðar, er þá eng-
inn réttur? Menn hafa ekki verið
spurðir mikið um þáð, hvort þeim
geðjist að þeirri skipulagningu
þingmanna okkar, að íslenskir
karlmenn skuli eiga að skríða í
kjallara með konum og börnum,
komi til ófriðar, og einhver erlend
tyrðilmenni skuli eiga að standa í
hertyjyum fyrir grenismunnanum
til varnar. Skyldi ríkinu ekki vera
skylt að gefa þeim sem vilja verja
líf sitt og sinna og land neinn ann-
an valkost?
í rauninni er erfitt að benda á
haldbærar leiðir til að bæta
ástandið í kjördæmaskiptingu
landsins, vegna hins gífurlega
misþunga í búsetu.
Líklega væri okkar lækning
fólgin í því að taka upp hið banda-
ríska kerfi, sem tryggir mönnum
eitt atkvæði á mann i kjöri fram-
kvæmdavaldsins og annarrar
deildar þingsins. Hin deildin er
kjörin eftir landflæmum og trygg-
ir þannig að meirihlutinn geti ekki
kúgað minnihlutann. Samanborið
við okkar kerfi, með svo til valda-
lausan forseta og þá sjálfheldu
sem misþunginn í búsetu veldur,
virðist þetta kerfi hafa yfirburði.
En það er okkur áreiðanlega um
megn að hugsa okkur breytingar,
sem falla svo langt frá hinum
skandinavíska ramma, og því
fáum við aldrei frið um
kjördæmamálið með þeirri megin-
uPPbyggingu sem okkar stjórn-
kerfi hefur.
Þjóðfundur
Stjórnmálamenn ættu alls ekki
að fjalla um það sjálfir hvernig
atkvæðisrétti skuli útdeilt. Til
þess eru þeir vanhæfir skv. eðli
málsins, því þeir eru þar að dæma
í eigin sök. Þetta mál er verkefni
þjóðfundar, þar sem fulltrúar eru
kosnir í landskjöri, en þingmenn
verða ekki kjörgengir vegna fyrr-
nefnds vanhæfis.
Yfirleitt láta menn ekki rang-
lega fengin völd nema fyrir milli-
göngu grjótkasts eða álíka sann-
færingameðala. Við íslendingar
höfum lengst af borið gæfu til
þess að leysa okkar mál með orðs-
ins brandi og við hljótum að geta
gert það enn. En það þarf ákveðni
til, eins og minnast má frá tímum
„Varins lands". En þá var stjórn-
málamönnum sýnt fram á alvöru-
þunga landsmanna.
Núna þurfa R-kjördæmin að
gera eitthvað álíka áþreifanlegt ef
þau eiga ekki að láta stjórnmála-
mennina skammta mannréttindi
þeirra.
Ekkert er einni þjóð nauðsyn-
legra en að innanlandsfriður og
eining ríki meðal hennar til lausn-
ar á vandamálum daglegs lífs. Til
þess að aðstæður séu fyrir hendi
til þessa, má enginn geta borið
brigður á það, að á Alþingi birtist
þjóðarviljinn á hverjum tíma, ekki
vara Þjóðviljinn eða Tíminn.
Þetta fæst ekki öðruvísi en að einn
maður hafi eitt atkvæði, ekki
minna, ekki meira. Allt tal um
séraðstæður og byggðasjónarmið
eru blekkingar einar og út í hött,
settar fram af valdabröskurum
sem vilja lýðræðið feigt. Hinsveg-
ar er nauðsynlegt að tryggja
minnihlutann fyrir kúgun meiri-
hlutans t.d. með því að landsfjórð-
ungar kysu aðra deild þingsins
sem yrði að staðfesta allar stjórn-
arathafnir hinnar deildarinnar og
ríkisstjórnarinnar, sem valin væri
eftir atkvæðamagni eingöngu.
Aðeins fólkinu er treystandi
fyrir réttlætinu. Það eru heldur
engir aðrir til þess að fara með
það. En réttlæti er ekki réttlæti
nema það sé eins hreint og fjalla-
lækur. Það er aðeins til algilt, ekk-
ert grugg má vera til staðar, þá
hverfur merking þess.
Það er nefnilega ekki til ójafnt
jafnrétti.
21. október 1982,
INNYFLASKOÐUN
Dæmigerð sena úr hryllingsmynd af neðanjarðargerö.
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
INNYFLASKOÐIJN
Frankenstein
Myndin er sýnd í Bióbæ.
flöfundar Andy W'arhol og 1‘aul
Morrissey.
Það er dálítið skrýtin reynsla
fyrst í stað að horfa á þrívídd-
arbíó. En þegar maður er loks-
ins búinn að setja á sig þar til
gerð gleraugu og festa þau á
nefinu þannig að þau renni ekki
til kemur á tjaldið býsna djúp
mynd sem verður þó harla
óskýr ef dimmir í myndinni. í
Bíóbæ, Kópavogi, er nú verið að
sýna þrívíddarmynd er fjallar
um Frankenstein og félaga. Fór
undirritaður þangað eitt kvöld
fyrir skömmu í þeirri von að
upplifa fyrirbrigði sem hafði
verið lýst sem „þrívíddarhryll-
ingi“. Ekki get ég sagt að ég
hafi orðið óttasleginn í návígi
við þann Frankenstein sem
birtist í þrívídd hjá þeim í
Bíóbæ kvöldið góða. Hins vegar
kenndi ég velgju er leið á
myndina og sífellt fjölgaði
þeim líkamshlutum sem rifnir
voru sundur.
Ég man eftir því sem strákur
að ég gægðist eitt sinn inn um
glugga á sláturhúsi, ég var að
vísu ekki með þrívíddargler-
augu á nefinu — en sá samt
álíka áhrifamikla sjón og getur
að líta í Frankenstein-mynd
Bíóbæjar. Verið var að rífa inn-
yfli úr kindaskrokkum og fjær
gat að líta nýafhöggna kinda-
hausa og spýttist enn blóð úr
strjúpanum. Var mér sérlega
minnisstæð sú sjón er garnirn-
ar ultu út úr einni rollunni voru
þær fagurbleikar og móskugrá-
ir blettir þar sem úrgangurinn
beið þess að komast áleiðis.
Andy Warhol og Paul Morr-
issey eru skrifaðir fyrir hinni
undarlegu „hryllingsmynd"
Bíóbæjar. Ég held að ég verði
að flokka afkvæmi þeirra fé-
laga undir „Underground filrn"
eða neðanjarðarkvikmynd. En
Warhol karlinn hefur verið
býsna iðinn við að framleiða og
leikstýra slíkum myndum og
má nefna sem dæmi að árið ’64
leikstýrði hann hvorki meira né
minna en fimm slíkum: „Hair-
cut“, „Couch“, „Empire",
„Kiss“, og „Blow Job“. Eg veit
ekki hversu mikil alvara er að
baki þessari framleiðslu War-
hols fremur en yfirleitt að baki
listsköpunar hans, þannig held
ég að þessi „nýjasta“ mynd
hans sé fremur til að skemmta
kunningjunum í New York en
okkur hér norður við íshaf. Þó
má vera að einhver hafi gaman
af innyflaskoðun á borð við þá
sem kemur fyrir í þessari
Warhol-mynd. Menn hafa svo
misjafna kimnigáfu. Hitt er
vissara að menn skilji ensku ef
þeir vilja ekki missa af brönd-
urum textans því ekki er ís-
lenskum texta fyrir að fara.
Tveir borg-
arlistamenn
á næsta ári
Borgarlistamenn næsta ár
verða Ingunn Eydal mynd-
listakona og Messíana Tóm-
asdóttir, sem starfað hefur
við búningagerð fyrir leik-
hús. Þessir listamenn voru
valdir á fundi stjórnar Kjar-
valsstaða í gær.
Staða borgarlistamanns er veitt
einu sinni á ári og eru laun hans
samkvæmt 105. launaflokki, 4.
þrepi, í kjarasamningi BHM og
ríkissjóðs. Þar sem borgarlista-
menn verða tveir á næsta ári,
skipta þeir laununum á milli sín.
Samkvæmt upplýsingum sem
Mbl. fékk hjá Einari Hákonarsyni,
formanni stjórnar Kjarvalsstaða,
á borgarlistamaður að loknu
starfsári að gera grein fyrir starfi
sínu til stjórnar Kjarvalsstaða, og
með framlagningu, flutningi eða
upplestri á verki í frumflutningi
eða frumbirtingu, allt eftir nánara
samkomulagi við stjórn Kjarvals-
staða hverju sinni. Birting verks
yrði eftir atvikum í tengslum við
Listahátið ef hentugt þykir.