Morgunblaðið - 11.02.1983, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 1983 37
„Ef endist að plægja
— þú akurland færð“
Hugleiðing um eyðibyggðir við Breiðafjörð
Séð heim að Múla áður en húsin þar brunnu.
— eftir Jóhannes
Arason frá Múla
Við norðaustanverðan Breiða-
fjörð er Austur-Barðastrandar-
sýsla. Vestasti hluti sýslunnar er
Múlahreppur, stórbrotið land og
fagurt, en sú sveit er búin að vera
í eyði um árabil.
Næsta byggðarlag fyrir austan
Múlahrepp er Kollafjörður, þar er
sömuleiðis mikil náttúrufegurð,
hlý og sólrík sumur, milli hárra
fjalla, en kalt á vetrum og snjóa-
samt. Þar voru áður í byggð 8
jarðir og margmennt á sumum.
Undanfarin ár voru þar í byggð
aðeins 3 jarðir og yfirleitt traust-
ur búskapur á þeim öllum, en fyrir
um það bil 8 árum var sem brotið
væri blað í sögu þessa byggðar-
lags. Flest eða raunar allt það
fólk, sem búið hafði þar um árabil,
fer þaðan, sumt inn í hina miklu
móðu og það langt fyrir aldur
fram. Síðan hefur gengið á ýmsu
með ábúendur í Kollafirði, þeir
hafa enst þar við búskap eitt til
tvö ár í einu.
Þó skal það viðurkennt að sumt
af þessu fólki var dugnaðar- og
afbragðsmanneskjur, sem hefði
verið gaman að hefðu fest þar
rætur. Þeir sem ætla sér að setjast
þarna að verða að skilja að þetta
er á enda byggðarinnar. Þeir eru
nokkurskonar útverðir, sem oft
reynir mikið á. Þeir verða að sýna
manndóm og járnvilja, standa af
sér stormana, annars fer illa:
„ef endlst ad plægja — þú akurland f«rð,
ef uppgefstu — nafnlausa Kröf,“
stendur einhversstaðar. Þau orð
þyrftu að vera leiðarljós því fólki,
sem þarna býr.
Mér er það vel ljóst að þarna
þyrfti að gera mikið til úrbóta í
byggingarmálum, peningshús
löngu orðin gömul og úrelt, byggð
fyrir 30—40 árum og af sýnilegum
vanefnum. Þau voru byggð þegar
ekki var gróði að því að byggja,
eins og síðar varð. Á þessu sviði
þyrfti því að taka til og endur-
byggja að meira og minna leyti og
ég held að það hefði allt unnist, ef
rétt hefði verið að málum staðið.
Síðustu ábúendur þarna á þessu
tímabili voru ung hjón, sem sett-
ust að í Múla og önnur ung hjón,
sem fóru að búa á næsta bæ við
Múla, Eyri. Þetta var duglegt og
vel gert fólk. Ungu konurnar voru
uppaldar þarna í sveitinni, dugleg-
ar og átthagatryggar. Við, sem
áttum þessar jarðir, gerðum okkur
vonir um að þetta unga fólk myndi
festa þarna rætur og hefja byggð-
ina aftur upp úr þeim öldudal, sem
hún var komin í. Og ef til vill hefði
það orðið, ef ekki hefði komið upp
eldur í Múla, sem varð þess vald-
andi, að allt brann til ösku, íbúð-
arhús og fleiri hús, ásamt ljósavél
og fleiru. Þetta gamla hús var búið
að endurbyggja að miklu leyti úr
nýju og ágætu efni. Til þess þurfti
mikla vinnu og fjármagn, en það
var aldrei hirt um að endurmeta
það til brunabóta. Það var því
mjög lág brunatrygging á því, eða
svo sem nemur einum áttunda af
því verði sem nýtt íbúðarhús
myndi kosta. Það var því ekki ef-
nilegt að hefja framkvæmdir í
þessu efni, enda var ég mjög
varaður við að leggja útí slíkt
ævintýri, af þeim sem best þekktu
til þeirra mála í Reykjavík. Mál-
inu var því slegið á frest, þótt
mjög væri óskað eftir því að hafist
yrði handa í þessu efni, enda þá
komið að hausti.
Þegar komið var fram á vetur,
var mikið lagt að mér að fara að
undirbúa byggingu nýs íbúðarhúss
í Múla. Unga fólkið, sem farið var
að búa á þessum tveim jörðum,
virtist vera ákveðið í að búa þarna
áfram, enda studdi það mikið
byggð þarna, að leggja átti raflínu
inn í Kollafjörð á bæina 3, sem þar
voru. Það var því ekki gott eða
stórmannlegt að skjóta sér undan
þessu. Ég sló því til þrátt fyrir það
að kunningjar mínir heimskuðu
mig mikið fyrir þessa ákvörðun.
Það er nú einhvernveginn svona
með okkur, að við eigum erfitt
með að sjá í eyði og að sjá allt það
sem við höfum verið að byggja upp
árum saman, drabbast niður, sjá
aldrei Ijós í glugga og sjá ekki fólk
með starfandi hendur og börn að
leik. Þetta vil ég biðja gamla
kunningja mína að skilja með mér
og okkur, sem þarna höfum búið
um áratuga skeið. Ég held að það
komi illa við flesta að sjá bæinn
sinn í eyði. Við getum því tekið
undir, þar sem Jóhannes úr Kötl-
um segir um bæinn sinn:
„Margs er ad minna.st,
margt er enn á seydi,
bleikur er varpinn,
bærinn minn í eyði.
Syngja þó ennþá svanir fram á heiói“.
Og við skulum vona það, að þar
vestur frá, á þessum eyðislóðum,
syngi ennþá svanir fram á heiði!
Ég gat um það hér að framan,
að það átti að fara að leggja nýja
raflínu inn í Kollafjörð. Það var
mikið fyrirtæki, fyrir aðeins 3
bæi, en það átti að stöðva flóttann
þarna, eins og einn þingmaður
orðaði það. Það var að mörgu leyti
skynsamlegt, þarna eru góðar
jarðir og nóg komið í eyði fyrir
vestan. En þegar nýbyrjað var að
leggja raflínuna og byggingar-
framkvæmdir hafnar í Múla,
fluttu ungu hjónin frá Eyri sunn-
ar í sveitina, en unga fólkið, sem
ætlaði sér að búa í Múla, var
ákveðið í því að halda áfram og
líkaði mér það vel. Það var mikill
manndómur í því, og sterkar per-
sónur draga alltaf að. Þannig
hefði það þurft að vera og getað
orðið svo.
Ég var því mjög hlynntur að
þessi ungu hjón gætu fest þarna
rætur, alið þar upp börn sín, þau
„Mig langar að spyrja
gömlu vinina mína að
því, hvað getum við gert
fyrir þessa gömlu ætt-
arbyggð? Eigum við að
láta allt afskiptalaust?
Láta allt drabbast niður,
eins og gerst hefur yfir-
leitt í þeim sveitum,
sem farið hafa í eyði?
Við vitum að jarðirnar
eru góðar og gjöfular,
svo ekki gerast betri
annarsstaðar.“
myndað sín barnabú, leikið sér að
legg og skel. Það er nú komið mik-
ið á annað ár síðan hafist var
handa við að endurreisa í Múla, en
þessi ungu hjón búa ekki þar.
Vegna hvers? Því verður ekki
svarað hér, eða eigum við að segja
að grimmar örlaganornir hafi
valdið því, það var sagt að þær
tækju stundum í taumana. Mér
voru þetta ákaflega mikil von-
brigði. Til hvers hafði ég verið að
gera allt þetta, leggja þetta á mig?
En hvað um það, í Múla er risið
aftur nýtt hús, fallegt, traust og
gott, enda ekki til þess sparað. Það
er að vísu ekki byggt á gamla bæj-
arstæðinu, því var skákað út á
tún. Ég var nú ekki ánægður með
það, er fastheldinn á gömul bæj-
arstæði, tel að gömlu mennirnir
hafi venjulega haft rétt fyrir sér
með staðarval bæjarhúsa, en þetta
voru lærðir menn, sem þessu réðu.
Um það leyti, sem ákveðið var
hvar íbúðarhúsið ætti að standa,
var mikil þoka yfir þeim fallegu
fjöllum, sem eru sitt hvoru megin
við Múla, þau létu ekki sjá sig. Ef
til vill var andi fjallanna reiður
yfir þessu ráðslagi og ég held að
hann sé það enn. Ég er nú samt
farinn að sætta mig við þetta, mér
finnst og ég vona það að þetta hús
eigi eftir að falla inn í umhverfið,
ef vel verður á haldið, eins og þeir
ágætu menn sögðu.
En til hvers verður það í fram-
tíðinni? Kannski „Höll sumar-
landsins", eins og ágætur vinur
minn, Jakob Pétursson kennari í
Stykkishólmi, orðaði það.
Þegar ég var unglingur og langt
fram á fullorðinsár bjó þarna
dugnaðarfólk. Það tók við litlu, en
skiíaði miklu, eftir því sem þá var
að gera. Bændur þess tíma fylgdu
vel eftir, voru jafnvel á undan
nágrannabyggðum með jarðar-
bætur og fleira. — Unga fólkið,
sem þá ólst upp við fjörðinn,
stofnaði málfundafélag og rak það
um margra ára skeið af mynd-
arskap, en allt er þetta fólk farið
og flest suður til Reykjavíkur og
nágrennis. I aðra röndina er mér
alltaf í nöp við þetta Stór-
Reykjavíkursvæði, með öllum sín-
um turnspírum og blokkum, eink-
um fyrir það að gleypa alla þessa
gömlu kunningja mína. Við horfð-
um á eftir þeim, þegar þeir fóru,
gleymum þeim ekki.
Og þá er ég kominn að kjarna
þessa máls: Mig langar að spyrja
gömlu vinina mína að því, hvað
getum við gert fyrir þessa gömlu
ættarbyggð? Eigum við að láta
allt afskiptalaust? Láta allt
drabbast niður, eins og gerst hefur
yfirleitt í þeim sveitum, sem farið
hafa í eyði. Við vitum að jarðirnar
eru góðar og gjöfular, svo ekki
gerast betri annarsstaðar, en fólk
gerir meiri kröfur til húsnæðis nú
en fyrir 40 árum. Ef byggð ætti að
hefjast þarna á ný þyrftu helst að
byggjast þarna 3 jarðir og það af
ungu fólki, ef vel ætti að vera, sem
þekkti vel til búskapar og vissi
hvað það væri að ganga útí.
Ég held að það sé rétt að þarna
eigi að stöðva flóttann, eins óg
þingmaðurinn benti á. Ef til þess
kemur, þarf að hafa sem besta
samvinnu við jarðeigendur og for-
ustumenn búnaðarmála og ef til
vill fleiri. Þjóðfélagið græðir ekk-
ert á því að láta heil byggðarlög
fara í eyði. Það er nú einhvernveg-
inn svo að sveitin er þjóðinni
nauðsynleg, þaðan kemur undan-
tekningarlítið besta verkafólkið á
vinnumarkaðinn, ef maður á að
nota það orð. I sveitina er farið
þegar fólk þarf að leita að and-
legri uppbyggingu, leita þarf jafn-
vægis fyrir sjálfa sig og síðast en
ekki síst hefur farið og fer hópur
af börnum og unglingum á hverju
vori til að kynnast og hjálpa til við
bústörfin, sinna skepnum, snúast
kringum ær í haga. Flestum er
þetta nauðsynlegt, ef til vill betri
skóli en margt annað. Margt er
það fólk í þéttbýlinu, sem minnist
þeirra ára með miklu þakklæti,
telur það vera einhver sín bestu
ár, nokkurskonar vegvísi á lífs-
leiðinni. Þessu hefur lítið verið
haldið á loft og lítið metið, af þeim
sem mestan hafa áróðurinn gegn
sveitinni.
Meðan hægt var að aka inn með
Kollafirði að kvöldlagi í vetur, allt
í auðn, fram hjá þessum gömlu,
góðu bæjum, sem alltaf gáfu svo
mikið, alltaf var gott að koma á,
tekið á móti manni með rausn og
höfðingsbrag, allsstaðar var
myrkur, hvergi ljós í glugga fyrr
en sást heim að Múla, þar blakta
aftur falleg ljós, þar sem fyrir
tveim árum var allt í rúst. Það er
sem sé síðasti bærinn í dalnum, ef
svo má segja. Þar er nú rekinn
sæmilegur búskapur, bóndinn að
vísu einn, pælir í þessu, hefur
margt reynt um dagana, hefur frá
mörgu að segja, talar tæpitungu-
laust, stórbrotinn, frekur og stór í
sniðum. Vill ekki fara úr byggð-
arlaginu, þrátt fyrir það að hann
gangi ekki heill til skógar. Ein-
hvernveginn minnir hann á
hamraborgirnar við fjörðinn, þær
haggast lítt, þó að geisað hafi um
þær stormar um aldirnar.
Þeim áróðri hefur verið haldið á
loft undanfarið, að hér sé fram-
leitt of mikið af landbúnaðarvör-
um, sem séu illseljanlegar erlend-
is. Eigum við að trúa því, þar sem
hungrið vofir yfir stórum svæðum
í heiminum? Éru ekki þessir sölu-
erfiðleikar fyrst og fremst heima-
tilbúinn vandi og vitleysa, eins og
flest er hér nú orðið? Allt er látið
reka stjórnlaust. Þegar þjóðin fer
að átta sig á því að það er hennar
hlutverk að framleiða fyrst og
fremst góðan mat, þá er ekkert
vandamál að allt landið sé í byggð,
eins og það á að vera, þá kæmust
þessar byggðir aftur uppúr þeirri
lægð, sem þær eru nú í. Við skul-
um vona að svo verði, að aftur rísi
þarna ný og falleg byggð — aftur
komi vor í dal.
UTMYNDIR SAMDÆGURS!
Filman inn fyrir kl. 11 — Myndirnar tilbúnar kl. 17.
Nýfung: „Superstærð“ 10x15 cm
UÓSMYNDAÞJÓNUSTAN HF. I
LAIJGAVEGI 178 REYKJAVÍK SIMI8S811