Morgunblaðið - 19.03.1983, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. MARZ 1983
Gagnkvæm tillitssemi adlra vegfarenda
Bílbelti eru
bezta yörnin
Harður árekstur
’oif mikií O*
bílbolti h»r»
_______ Shrmiodiisl
ikfmm’l opplT«iii*“m *
Ökumaður minni bifreiðarinnar, sem lenti í þcssum árekstri í síðustu viku,
var 19 ára menntaskólanemi. Aðspurður kvaðst hann ekki í vafa um að
bflbeltið hafi forðað sér frá stórslysi. Hann var á 45 km hraða, svo höggið
sem hann varð fyrir, hefur jafngilt falli ofan af annarri eða þriðju hæð húss.
Dánartíðni vegna umferðarslysa.
1970 = 100
1970 1975 1978 1979 1980
Kinnland 100 86 58 62 52
Danmörk 100 68 70 60 57
Svíþjóö 100 90 79 71 65
Noregur 100 96 78 78 65
Bretland 100 85 91 85 83
Bandaríkin 100 85 96 97
fsland 100 165 135 135 125
(SUtistics of Koad Traffic AccidenU in Europe, United Nations, 1981.)
Sífellt fjölgar þeim löndum,
þar sem notkun bílbelta hefur
verið lögleidd. Á Norðurlöndun-
um, að Islandi undanskildu, var
notkun þeirra í framsætum lög-
leidd á árunum í kringum 1975.
Þar er nú beitt viðurlögum ef út-
af því er brugðið. Á Norðurlönd-
unum, utan Islands, hefur dán-
artíðni í umferðarslysum stór-
lækkað frá 1970, eins og sjá má á
meðfylgjandi töflu. Athyglisvert
er að mest hefur dregið úr
dauðsföllum af völdum umferð-
arslysa í Finnlandi á fyrr-
greindu tímabili. Ef til vill er
það tilviljun, en einmitt þar er
vegakerfið, að hraðbrautum
frátöldum, hvað líkast vegunum
okkar.
— Sjá töflu —
í Bretlandi var notkun bílbelta
í framsætum nýlega lögleidd.
Þar eru ökumenn og farþegar í
framsætum nú sektaðir um allt
að 50 sterlingspund, eða jafn-
gildi 1.560 íslenskra króna, ef
þeir eru staðnir að því að nota
ekki beltin. Búist er við að við
þessa ráðstöfun muni notkun
bílbelta aukast úr rúmlega 30% í
allt að 80% og að verulega muni
draga úr dánartíðni og alvarleg-
um meiðslum vegna umferðar-
slysa.
Þrátt fyrir að notkun bílbelta í
framsætum hafi verið lögleidd
hér á íslandi árið 1981, hefur
ekki orðið umtalsverður árangur
í þessum efnum. Notkun þeirra
er hér líklega heldur minni en
var hjá Bretum fyrir lagasetn-
inguna. Sú spurning gerist því
áleitin, hvort ekki eigi sem allra
fyrst að beita hér viðurlögum, ef
beltin eru ekki notuð.
Breska blaðið „Care on the
Road“ birti í febrúar sl. frásögn
tni m\am
RÁ0I 28
'/\\K
af rannsóknum sem nýlega voru
gerðar í Þýskalandi og leiddu
sterklega í ljós hve mikil þörf er
á að farþegar í aftursætum noti
líka bílbelti. Við högg að framan
urðu þeir sem sátu í framsætum
fyrir allt að 130% meira þyngd-
arálagi við það að farþegar í aft-
ursætum köstuðust fram. Þess
var getið að svo virtist að við
hönnun framsæta margra bíla
væri lítið tillit tekið til þess að
mæta álagi að aftan. M.ö.o. þá
eru þeir sem sitja í framsætum
bifreiða, jafnvel þótt þeir noti
bílbelti, í meiri hættu ef farþeg-
ar í aftursætum nota ekki bíl-
belti.
Hvað snertir farþega í aftur-
sætum, þá sýna þessar rann-
sóknir að öryggi þeirra er ekki
jafn mikið og margur hyggur, ef
þeir nota ekki bílbelti. Þyngdar-
álag á höfuð þeirra og brjóst
reyndist 100—150% minna ef
belti voru notuð en ef fólk notaði
þau ekki. Þá er mikil hætta á að
Reyking
eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson dósent
Reyking er ein þessara eldfornu
aðferða sem mannkynið hafði not-
að árþúsundum saman áður en
nýjar og hentugri leiðir til að varð-
veita matinn komu til sögunnar.
Reykingin var þó ekki einasta
notuð sem varðveisluaðferð, held-
ur og ekki síður vegna hins að
fljótlega kom í Ijós að reyktur mat-
ur er jafnframt herramannsfæða.
Reyking og saga
Talið er að reykingin sé upp-
runnin í köldum löndum þar sem
vetur eru langir og því þurfti að
geyma fæðuna sem aflað var á
sumrinu fram á vetur og sumt
fram til vors.
Þar sem ekki var nægilegt sól-
skin eða þurrt loft til þess að
þurrka fæðuna á skömmum tíma
hefur maðurinn snemma gripið
til þess ráðs að hengja hana yfir
eldi í hellum og hjöllum.
Yfir eldinum þornaði fæðan.
En auk þess eru í reyknum ýmis
efni sem hafa áhif á geymsluþol
og bragðgæði, t.d. ýmis rotvarn-
arefni sem setjast á yfirborðið
og flæða inn í kjötið.
FÆDA
OG
HEILBRIGEM
Reyking og íslendingar
Reykingu hafa landnáms-
mennirnir borið með sér frá
Noregi. Var eingöngu kjötmeti
reykt. Fisk fóru lslendingar ekki
að reykja að ráði fyrr en á þess-
ari öld.
f þúsund ár fór reykingin
þannig fram að kjötið (eða bjúg-
un o.fl.) var hengt yfir eldstæð-
inu þar sem reykurinn var þétt-
astur og haldið þannig í nokkrar
vikur.
Reykta kjötið var nær undan-
tekningarlaust borðað ósaltað.
Eldsneytið sem var notað var
einkum sauðatað og afgangsvið-
ur. Var birkið í sérstaklega mikl-
um metum.
Það var svo ekki fyrr en á síð-
ustu öld sem íslendingar tóku að
flytja inn salt í stórum stíl. Var
þá farið að salta kjötið áður en
það var reykt.
Önnur aðferð, skyld reykingu,
byggist á því að svíða fæðuna. Er
þessi aðferð miklu yngri og er
enn talsvert notuð á fugl (ham-
urinn sviðinn af), en mest fyrir
svið.
Gangur reykingar
Hangikjöt er ágætt dæmi um
reykta afurð. Er framleiðsluað-
ferðin mismunandi eftir fram-
leiðendum. Er kjötið fyrst þurr-
saltað (eða sprautusaltað) og svo
sett í pækil í 2—3 sólarhringa.
í pæklinum er auk matarsalts
venjulega nítrít (eða nítrat, þ.e.
saltpétur). Að þessu loknu er
kjötið kaldreykt (hitastig undir
40°C) í 2—3 sólarhringa yfir taði
og sagi.
Hvað aðrar afurðir varðar er
venjan að kaldreykja skinku og
London lamb yfir sagi, en heit-
reykja (eða volgreykja) annað.
Einnig er gervireykur dálítið
notaður.
Skaðsemi reykingar
í reyknum eru ekki aðeins ým-
is efni sem auka geymsluþol,
bragð og útlit, heldur ýmis önn-
ur sambönd sem eru talin geta
verið mjög skaðleg, t.d.
N-nítrososambönd og fjölhringa
kolvatnsefni.
Bæði N-nítrososambönd og
fjölhringa kolvatnsefni geta ver-
ið krabbameinsvaldandi í til-
raunadýrum. Myndast þessi efni
einkum þegar notað er óhreint
eldsneyti við reykinguna.
Miklar rannsóknir standa nú
yfir á myndun N-nítrososam-
banda í ýmsum reyktum og pæk-
ilsöltuðum afurðum og aðferðum
til að sporna gegn myndun
þeirra.