Morgunblaðið - 24.04.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1983
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 180 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 15 kr. eintakiö.
eirri kenningu hefur
löngum verið haldið á
loft að lýðræðisleg stjórn-
skipan tæki að gefa sig ef
verðbólga færi yfir 20%. í
meira en áratug höfum við
íslendingar búið við slíkt
verðbólguástand án þess að
kasta þeim stjórnarháttum
fyrir róða sem enn eru stað-
festir í kosningunum um
þessa helgi. Við getum þó
bent á dæmi þess að vegið
hafi verið að valdi þeirra
manna sem við kjósum á
þing með þeim hætti að virð-
ingu löggjafarsamkundunn-
ar hafi verið misboðið. Þegar
ríkisstjórn Geirs Hall-
grímssonar greip til sam-
ræmdra efnhagsaðgerða í
febrúar 1978 lenti verka-
lýðshreyfingin í þeirri stöðu
að hún varð að flokkspóli-
tísku verkfæri. Gripið var til
aðgerða gegn lögum frá al-
þingi í því skyni að brjóta
ákvarðanir þess á bak aftur.
Eftir kosningarnar sumarið
1978 hófst síðan hið mikla
sjónarspil sem greinilega er
forsenda þess að Alþýðu-
bandalagið haldist í ríkis-
stjórn, sjónarspil sem við er-
um nú að súpa seyðið af.
Stjórnarmyndunin í febrúar
1980 var með þeim hætti að
gengið var þvert á ýmsar
þær leikreglur sem almennt
hafa verið viðurkenndar. Yf-
irlýst kappsmál þeirra, sem
að myndun stjórnarinnar þá
stóðu, var að sigrast á verð-
bólgunni, sem gjörsamlega
mistókst. Ríkisstjórnin
missti meirihluta á alþingi í
ágúst 1982 en ákvað engu
síður að sitja áfram. Þingið
var aðgerðalaust og ný verð-
bólguholskefla blasir við,
meiri en nokkru sinni síðan
1914 þegar hafist var handa
við að mæla verðbólgu í
landinu.
Hér í blaðinu hefur verið
birtur listi yfir þau lönd sem
á undanförnum árum hafa
orðið að þola 100% verðbólgu
og þar yfir. í þeim hópi er
aðeins eitt ríki fyrir utan ís-
land sem við lítum á sem lýð-
ræðisríki í almennum um-
ræðum, ísrael. Tyrkir náðu
stjórn á óðaverðbólgunni eft-
ir að herforingjar ýttu
stjórnmálamönnunum til
hliðar. í Ghana ríkir nú
sannkallað neyðarástand
sem hefur magnast eftir
heimkomu hinna brottreknu
frá Nígeríu. í Argentínu og
Bolivíu er glímt við stjórn
mála með ofbeldi. Það hefur
hvorki verið litið á Brasilíu
né Costa Rica sem nein fyrir-
myndarríki af þeim sem
vilja hefja lýðræðið til
mestrar virðingar.
Alhæfingar eiga ekki við
þegar borið er saman ástand
í einstökum ríkjum. Hitt er
víst að ólíku er saman að
jafna, aðstæðum hér á landi
undanfarin ár og í ísrael. Við
Islendingar lifum í góðum
friði við alla okkar nágranna
og þurfum ekki að verja um
það bil þriðjungi af þjóðar-
framleiðslu okkar til hernað-
arútgjalda eins og ísraels-
menn gera. Þvert á móti má
segja að síðan 1976, þegar
full yfirráð fengust yfir 200
sjómílna lögsögunni, hafi átt
að vera auðveldara hér á
landi en áður að hafa þá
stjórn á sókn í auðlindir
þjóðarinnar að þær nýttust
með skynsamlegum hætti og
innan þeirra hóflegu marka
sem menn verða að laga sig
að til að lifa ekki um efni
fram.
Við kunnum að hafa af-
sannað þá kenningu að lýð-
ræðislegir stjórnarhættir
þoli ekki óðaverðbólgu um
langan tíma. Hitt eigum við
eftir að sanna fyrir sjálfum
okkur og öðrum að unnt sé
að rjúfa vítahring verðbólg-
unnar og sníða þjóðarbúinu
stakk eftir vexti á grundvelli
þeirra ákvarðana sem kjós-
endur taka með atkvæði
sínu. Eitt einkenni þess
ástands sem hér hefur
myndast er að stjórnvöld eru
svo önnum kafin við að verj-
ast áföllum frá degi til dags,
að þeim gefst ekki ráðrúm til
að móta skynsamlegar leiðir
að þeim langtíma markmið-
um sem leiða til raunveru-
legrar verðmætamyndunar
og bættra lífskjara á traust-
um grunni. Eins og menn
muna þá benti margt til þess
að sú ríkisstjórn sem mynd-
uð var í febrúar 1980 hefði
talsverðan byr meðal al-
mennings. Stjórnin færði sér
þennan byr alls ekki í nyt.
Velgengni stjórnmálamanna
í átökum við verðbólguna
ræðst af hæfni þeirra til að
laða fram krafta allra lands-
manna til sameiginlegs
átaks, þar sem engum er
ofboðið heldur leggist þung-
inn jafnt á alla eftir efnum
og ástæðum. Tekst þetta að
kosningum loknum? Kjós-
endur ráða miklu um það
með atkvæði sínu og stjórn-
málamennirnir móta svo
andrúmsloftið við myndun
ríkisstjórnar.
Það mun reyna á innviði
íslenskrar stjórnskipunar
næstu daga og vikur. Miklu
skiptir að umræður stjórn-
málamanna, þegar kosninga-
úrslit liggja fyrir, einkennist
af þeirri miklu alvöru sem
við þjóðinni allri blasir. At-
vinnubrestur er á næsta leiti
ef ekki verður skynsamlega á
málum tekið. Deilur um
aukaatriði verða að víkja
fyrir þeirri staðreynd að
samhæfa þarf kraftana til að
ráðrúm gefist til stefnu-
breytingar. Fjölmiðlamenn
gegna hér miklu ábyrgðar-
hlutverki því að spurningar
þeirra og áherslur eru oft til
þess fallnar að leiða hugann
að þeim aukaatriðum sem
geta kannski verið meira
spennandi, ef svo má að orði
komast, en þau mál sem eru
raunveruleg viðsfangsefni
þeirra er bjóða fram krafta
sína til að leiða þjóðina. Inn-
viði stjórnskipunarinnar er
ekki aðeins að finna á al-
þingi, í stjórnarráðinu,
dómskerfinu, bönkunum og
öðrum slíkum stofnunum.
Ekkert þjóðskipulag er öfl-
ugra en fólkið sem myndar
það. Hver og einn verður því
að líta í eigin barm og huga
að því hvað hann geti lagt af
mörkum en ekki bíða eftir
frumkvæði annarra. Innvið-
irnir munu bresta ef þjóðina
skortir skapfestu og vilja til
að sníða sér stakk eftir vexti.
Nú reynir á innviðina
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
| Reykjavíkurbréf |
$♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 23. apnl ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦t
Kosninga-
baráttan
Þegar þetta er skrifað ganga
kjósendur að kjörborðinu og
ákveða hverjir skuli fara með
stjórn iandsins. Kosningabaráttan
var ekki löng þótt aðdragandinn
að kosningunum hafi verið langur,
því að allt frá því í ágúst 1982
hefur við blasað að ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsens hefði ekki
meirihluta á þingi og hefði þess
vegna ekki afl til neinna þeirra
úrræða sem nauðsynleg eru miðað
við hinar hrikalegu aðstæður i
þjóðarbúinu.
Baráttuaðferðirnar fyrir kosn-
ingar hafa verið að breytast smátt
og smátt hér á landi. Þær þróast
auðvitað í samræmi við tækni og
lífshætti. í því efni er sjónvarpið
það tæki sem auðveldar stjórn-
málamönnum mest að ná beint til
kjósenda, ef svo má að orði kom-
ast. Erfitt er þó fyrir sjónvarpið
að finna það form á útsendingum
sínum fyrir kosningar sem sam-
einar það tvennt að gera öllum
listum jafnt undir höfði en vera
samt þannig að það laði að sér
áhorfendur. í þessu efni verðum
við líklega að sætta okkur við það,
að mínútuteljarar setji mönnum
skorður og ekki nema endrum og
eins takist að lyfta umræðunum
upp úr næsta tilgangslausu stagli.
Vinnustaðafundir voru ófram-
kvæmanlegir fyrir nokkrum árum
þegar menn höfðu það fyrir sið að
fara heim til sín á matmálstímum
og mötuneyti voru ekki eins al-
geng og nú. Bein tengsl við kjós-
endur eru sjálfsögð og það er í
samræmi við kröfur tímans, þótt
frítími sé nú meiri en áður, að
stjórnmálamennirnir kalla ekki á
fólk til fundar við sig heldur leita
fólkið uppi. Næsta skref á þessari
braut verður að gengið verður til
fundar við háttvirta kjósendur á
heimilum þeirra og frambjóðend-
ur ávarpa þá í dyragættinni eða er
boðið að ganga í stofu.
Bréfritari fylgdist fyrir nokkr-
um árum með kosningabaráttu í
Bretlandi. Var þá meðal annars
farið með Roy Hattersley úr
Verkamannaflokknum, sem síðar
var kunnur hér vegna afskipta af
útfærslu landhelginnar í 50 mílur,
um kjördæmi hans í Birmingham.
Gekk frambjóðandinn milli húsa
ásamt með flokksfélögum úr
hverfinu og voru fluttar ræður á
götuhornum. í þeirri ferð gafst
einnig færi á að hlusta á Lord
Carrington, síðar utanríkisráð-
herra Ihaldsflokksins, flytja kosn-
ingaræðu á kvöldfundi í skólahúsi
í úthverfi London. Vandræðalegt
fámenni var á fundinum og var
hann mun áhrifaminni en ferðin
með Hattersley um göturnar í
Birmingham.
Aö nota fundi
En þótt fáir sæki slíka flokks-
fundi frambjóðenda í Bretlandi
eru þeir engu að síður nauðsynleg-
ir, því að þar í landi nota stjórn-
málamenn fundi með öðrum hætti
en hér. Útdráttur úr ræðum
manna er sendur á fréttastofur og
til fjölmiðla og séð til þess að í
fréttatilkynningunni sé að finna
að minnsta kosti einn punkt sem
örugglega veki athygli og verði því
sagt frá því í einhverju blaðanna
eða útvarpi. Þar með er tryggt að
fundurinn nýtist til hins ýtrasta
þótt fáir sæki hann. Blaðamenn í
hinum fjölmennari löndum láta
sér nægja að fylgja flokksleiðtog-
um eftir á ferðum þeirra en að
öðru leyti má segja, að fjölmiðlar
séu mataðir af flokkunum, ef hægt
er að nota svo óvirðulegt orð um
upplýsingamiðlun í lýðræðisþjóð-
félögum.
Starfsaðstaða blaðamanna að
þessu leyti er mjög mismunandi
eftir löndum. í Noregi til dæmis er
það háttur manna sem efna til
funda að senda hinni sameigin-
legu fréttastofu þar í landi, NTB,
útdrátt úr ræðum eða frásagnir og
annast hún síðan miðlun þeirra til
hinna fjölmörgu blaða um landið
allt. Það fer síðan eftir mati rit-
stjórna á hverjum stað, hvað af
efninu er notað og þá hvernig.
Bréfritari hefur heyrt erlenda
blaðamenn ræða það í sinn hóp, að
mjög auðvelt sé til dæmis að vinna
pólitískar fréttir í Vestur-Þýska-
landi, því að bæði á vegum opin-
berra aðila og flokkanna séu starf-
ræktar skrifstofur sem hafi það
hlutverk eitt að svara fyrirspurn-
um fjölmiðla og láta þeim efni í té
að eigin frumkvæði.
Upplýsingamiðlun er forsenda
þess að lýðræðislegir stjórnar-
hættir þróist með eðlilegum hætti.
f því efni skiptir mestu að menn
geti borið traust til þeirra sem
koma upplýsingum á framfæri og
þeir sýni í verki að því sé aðeins
haldið á loft sem rétt er og unnt að
staðreyna. Þeir sem leggja sig
fram um að hafa áhrif á skoðanir
almennings átta sig einnig á því
að tiltölulega auðvelt er að rugla
dómgreindina með því að slá á
strengi tilfinninga. Það er engin
tilviljun að uppruni orðsins „dis-
information", sem kalla mætti
lygafréttamennsku, hefur verið
rakinn austur fyrir járntjald til
Moskvu, þar sem hópar manna
vinna þau auvirðilegu verk að
spinna lygavef til að rugla íbúa
lýðræðislandanna í ríminu. Það er
hlutverk ábyrgra fjölmiðla að sjá
til þess að slíkar lygaherferðir
beri ekki árangur og vara almenn-
ing við þeim.
Slæm land-
kynning
f tengslum við kosningarnar
hefur nokkur hópur erlendra
blaðamanna komið hingað til
lands. Þeir sem við þá hafa rætt
vita hve erfitt það er að skýra
fyrir þeim stöðuna í efnahagsmál-
um og það sem framundan er að
kosningum loknum. Verðbólga á
heimsmælikvarða er að sjálfsögðu
staðfesting á stjórnleysi og engin
auðveld úrræði eru til þess að
komast úr þeim óæskilega heims-
metahópi. Eins og fram kom í
skoðanakönnun Hagvangs hf.
telja menn stjórnleysið og upp-
lausnina þriðja alvarlegasta málið
hér á landi fyrir utan þætti í
efnahagslífinu.
Morgunblaðið hefur valið þann
kost fyrir þessar kosningar að
reyna að leiða mönnum stöðu
efnahagsmálanna fyrir sjónir með
því að láta teikna skýringamyndir