Morgunblaðið - 24.04.1983, Blaðsíða 24

FINNLAND
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1983
23
því, að það var ekki að ástæðu-
lausu að Tampere var kölluð
Manchester Finnlands, slíkur
var iðnaðurinn þar í borg. Ein-
hvern veginn æxlaðist það svo,
að Linna varð tengiliður við er-
lenda sérfræðinga, sem komu til
verksmiðjunnar þegar nýjar vél-
ar voru keyptar erlendis frá og
tengdar. Þannig náði hann fót-
festu í ensku og þessi aukna
kunnátta hans átti sinn þátt í því
að auka á sjálfstraust hans og
draga úr feimninni.
Þegar fram liðu tímar gerðist
Linna virkur þátttakandi í
menningarlífinu í Tampere og
gekk í Mákelá-hringinn. Þetta
var opinn bókmenntaklúbbur,
sem hafði aðsetur í aðalbóka-
safninu í Tampere og komið á fót
af Mikko Mákelá árið 1945.
Hringur þessi átti vafalítið
sinn þátt i því að auðga menning-
arlífið í þessum mikla iðnað-
arbæ. Enda er nú svo komið, að
fjöldi rithöfunda er ættaður frá
Tampere og nægir þar að nefna
Hannu Salama, Tytti Parras,
Lauri Viita, Eila Pennanen, Alex
Matson og Eeva-Liisa Manner.
Heilsubrestur hefur komið í
veg fyrir meiri afköst Linna á
undanförnum árum en ella hefði
verið. Þótt veikindin hái honum
að vissu leyti er andinn óbugaður
og Linna er ætíð jafn fús til við-
ræðna. Til þess að hressa upp á
líkamann stundar hann jóga.
En Linna ber vissar áhyggjur í
skauti varðandi framtíðina.
Hann óttast að tæknin verði orð-
in slík áður en varir, að fólk
missi atvinnuna í stórum stíl.
„Ég hef ekkert á móti vélvæð-
ingu, en sá möguleiki er vissu-
lega fyrir hendi að tæknin ræni
fólk atvinnunni. Hvað gerist ef
fjölda fólks er gert að ráfa um
göturnar í stað þess að vinna?
Hefur þjóðfélagið gert eitthvað
til þess að búa sig undir slíka
þróun? Frá mér séð er ekki um
neina lausn að ræða. Það verður
að auka hlutdeild almennings í
eign og rekstri fyrirtækjanna ef
heimurinn á að geta mætt
vandanum, sem fylgir þverrandi
orkulindum. En með einkaeign-
inni fæðist óttinn um fjárhags-
legt tap og um leið missa verka-
lýðsfélögin áhrifamátt sinn.“
FIN GR ALEIKUR
sagt frá Kimmo Kaivanto, einum fremsta málara Finna í dag
Kimmo Kaivanto við eitt verka sinna.
„Það eru til tvær aðferðir við
listsköpun. Önnur mótast af
meðvitaðri þörf, hin af einhvers
konar veikleika. Veikleiki sálar
minnar fær útrás í listsköpun-
inni,“ segir einn af þekktustu
listmálurum Finna í dag,
Kimmo Kaivanto.
Kaivanto er rétt rúmlega
fimmtugur að aldri og hefur
vakið mikla athygli fyrir af-
burða vald sitt á mismunandi
aðferðum og stefnum innan mál-
aralistarinnar. Margir hafa
undrast hvernig einn og sami
maðurinn hefur farið að því að
ná slíkri fullkomnun í jafn
mörgum og ólíkum aðferðum, en
sjálfur segir Kaivanto að
kannski megi skýra það með
þeirri staðreynd, að hann sé í
raun tvær persónur; annars veg-
ar maður tjástíls (Expression-
isti) og hins vegar maður full-
komnunar. Þessa tvo eiginleika
megi sjá í öllum hans verkum.
A sjötta áratugnum aðhylltist
Kaivanto Kúbisma í list sinni og
verk hans einkenndust af skær-
um litum og mjög fastmótuðum
vinnubrögðum. Flóðalda óform-
leika gekk yfir Finnland á
sjöunda áratugnum og Kaivanto
var einn af fyrstu málurum
F’inna til að taka upp vinnubrögð
í anda hans.
Undir fána óformleikans gafst
Kaivanto kjörið tækifæri til að
koma tilfinningalegum og ljóð-
rænum þáttum listar sinnar á
framfæri. Myndefni hans
grundvölluðust á hreinleika og
sakleysi náttúrunnar, eins og
hún kom honum fyrir sjónir við
sumarbústað hans í Ruovesi.
Samhliða listmálun á sjöunda
áratugnum tók Kaivanto til við
gerð höggmynda. Vann hann
verk sín einkum í tré og brons og
viðfangsefni hans voru yfirleitt
eitthvert þeirra stórvandamála,
sem að heiminum steðjaði. Eitt
af þekktari verkum hans frá
þessum tíma, Neðanjarðarborg-
in,er unnin í tré og sýnir hvernig
listamaðurinn ímyndar sér að
verði umhorfs eftir að kjarn-
orkustyrjöld hefur eytt öllu lífi á
jörðinni.
Straumhvörf urðu á ferli Kai-
vanto eftir að honum var boðin
þátttaka á Bíennalnum í Feneyj-
um 1968 til þess að sýna „sak-
leysisleg" landslagsmálverk sín.
Hvort það var boðið á þessa sýn-
ingu eða eitthvert annað atvik er
ekki vitað með vissu, en stíllinn
hjá Kaivanto tók stökkbreyting-
um upp úr þessu.
Á sýningum, sem Kaivanto
efndi til bæði 1969 og svo aftur
1971, kom berlega í ljós hæfileiki
hans til að túlka hina ýmsu
þætti mannlegs eðlis, s.s. ótta,
reiði, sektarkennd mannkynsins
gagnvart styrjöldum og ofbeldi,
auk þess sem honum var mengun
sérlega hugleikin á þessum tíma.
Fáir eru taldir standa honum á
sporði á þessu sviði í röðum
finnskra málara og jafnvel þótt
víðar væri leitað.
Kaivanto efndi ekki til neinna
sýninga á verkum sínum í rúm
sjö ár og loks þegar hann opin-
beraði verk sín almenningi, kom
glöggiega í ljós, að málarinn
hafði öðlast nýtt áhugasvið;
mannslíkamann. Sjálfur segir
Kaivanto, að mynd Francis Ford
Coppola, Apocalypse Now, hafi
haft geysileg áhrif á sig, ekki
hvað síst fyrir þá sök, að í mynd-
inni er áhorfandanum beinlínis
borið á brýn að heillast af styrj-
öldum og stríðsrekstri.
Tengsl mynda Kaivanto við
hermennsku mátti þó sjá miklu
fyrr á ferli hans. Sýningin, sem
hann efndi til 1971, bar t.d. yfir-
skriftina Fingraleikur. Þar sýndi
hann fingur marséra blint
áfram, rétt eins og hermenn í
sumum verka sinna. Annað
verka hans sýndi fingur í óend-
anlegri keðju og vakti svo mikla
athygli, að ákveðið var að færa
það yfir í höggmyndaform, sem
nú skreytir anddyri ráðhússins í
Helsinki.
„Það, sem er mér nýtt í mál-
verkinu er sú staðreynd, að
myndbyggingin, samsetningin
og litirnir gegna öll sínu hlut-
verki í tjáningunni," segir Kai-
vanto. „I nýrri myndum mínum
er breiðara litasvið en áður var.
Ég vil nú nota eins marga liti og
mér er frekast unnt. Þó svo ég
hafi aldrei litið á sjálfan mig
sem litaglaðan málara verð ég að
viðurkenna, að bláir litir hafa
verið mér tarnir."
Eftir að hafa komið víða við í
myndlistinni á ferli sínum hefur
Kaivanto nú aftur snúið sér að
landslagsmyndum. Myndefnin
eru þau sömu og þau voru á
sjöunda áratugnum, en hann
sleppir líkingamálinu og mynd-
irnar eru gerólíkar því, sem þær
voru.
„Á sjöunda áratugnum var ég
mjög sáttur við tilveruna. Mér
fannst ég vera hluti af landslag-
inu. Nú, þegar ég hef tekið til við
að mála það á ný, finnst mér ég
standa utan þess,“ segir Ka-
ivanto.
Fílharmóníusveit Helsinki á aldarafmælinu í Finlands-húsinu.
þungt í vöfum. Þrátt fyrir að
hljómsveitin reyndi að höfða til
unnenda léttari tónlistar í vali
verka sinna og meðlimir hennar
lékju í leikhúsunum í Helsinki til
þess að afla fjár varð verulegt tap
á fyrsta starfsárinu.
Þremenningarnir komust eðli-
lega að þeirri niðurstöðu að ekki
væri hægt að halda áfram á sömu
braut og buðu almenningi hluta-
bréf í hljómsveitinni til kaups.
Kajanus keypti bróðurpart
þeirra. Smám saman færðist
fjárhagsábyrgðin yfir á hann og á
fimm ára tímabili frá 1885—1889
voru fjármál hljómsveitarinnar
alfarið í höndum hans. Hljóm-
sveitin naut styrks, sem reyndar
hrökk hvergi nærri fyrir útgjöld-
um frá hinu opinbera, en með
ódrepandi áhuga sínum og mik-
ilfengum hæfileikum tókst Kaj-
anus að halda lífinu í hljómsveit-
inni.
Árið 1895 fékk hljómsveitin
nýtt nafn, Osakeyhtiö Helsingin
Filharmooninen, Fílharmóníufé-
lag Helsinki-borgar hf. Þegar hér
var komið sögu voru hljóðfæra-
leikararnir orðnir 45 talsins, þar
af 25 Finnar. Sjö árum síðar voru
þeir í fyrsta sinn 50 talsins, en
eftir það fór þeim fækkandi eða
fjölgandi á víxl.
Bráðabirgðasamkomulag tókst
við borgaryfirvöld í Helsinki árið
1914 um að þau tækju rekstur
hljómsveitarinnar að sér. Fimm
ár liðu hins vegar þar til hún var
orðinn fastur liður á fjárlögum
borgarinnar. Hljóðfæraleikar-
arnir voru þá orðnir 68 talsins.
Áður en samkomulagið tókst
hafði Kajanus háð grimma
orrustu fyrir lífi hljómsveitar
sinnar og framtíð. Hljómsveitin
missti ríkisstyrk sinn árið 1911
og varð að sjá á bak honum til
Sinfóníuhljómsveitar Helsinki-
borgar undir stjórn Georg
Schnéevoight.
Allir sáu, að ógjörningur var að
reka tvær svo stórar hljómsveitir
í aðeins í 150.000 manna borg og
svo fór að lokum að sættir tókust.
Báðar hljómsveitirnar voru leyst-
ar upp og ný sveit, Fílharmóníu-
sveit Helsinki, stofnuð. Kajanus
og Schnéevoight voru báðir skip-
aðir stjórnendur, en litill vin-
skapur var þeirra i millum og
skyldi engan undra eftir það, sem
á undan var gengið. Sennilega
hefur það bjargað hljómsveitinni
frá splundrun, að Schnéevoight
flutti burt skömmu eftir stofnun
nýju hljómsveitarinnar.
Kajanus lét af stjórn hljóm-
sveitarinnar árið 1932, ári fyrir
dauða sinn, og hafði þá haldið um
stjórnsprotann í hálfa öld.
Sehnéevoight tók við hlutverki
stjórnandans, en það þótti lýsa
samskiptum þessara tveggja
manna best þegar Kajanus lét
svo um mælt fyrir dauða sinn, að
öllum öðrum en Schnéevoight
væri heimilt að stjórna hljóm-
sveitinni við jarðarför hans.