Morgunblaðið - 09.11.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1983
Leikrit Jóns Laxdal, Návígi, frumsýnt annað kvöld
Návígi, nýtt leikrit eftir Jón
Laxal, verður frumsýnt f
Þjóðleikhúsinu annað
kvöld, fimmtudaginn 10. nóvember.
Þótt Jón Laxal sé kannski best
þekktur sem leikari, hefur hann
komið víða við innan landamæra
listarinnar, skrifað leikrit, leikstýrt,
þýtt verk Halldórs Laxness og fleiri
höfunda á þýska tungu, skrifað frá
eigin brjósti og málað. Fjöllistamað-
ur vaeri sennilega nákvæmasta lýs-
ingin. Ungur lenti hann í ferðalög-
um, eins og góðkunningi hans Garð-
ar Hólm, og hefur lengst af starfað í
Þýskalandi, Austurríki og Sviss,
mest við leik og leikstjórn. Jón tók
sér frí frá öðrum störfum nú í haust
til að geta komið heim á fornar slóð-
ir og tekið þátt í sviðsetningu verks
síns, en hann og Brynja Benedikts-
dóttir leikstýra Návígi í sameiningu.
Blaðamaður gekk á þeirra fund í
vikunni og knúði þau sagna um leik-
ritið og undirbúninginn. Það lá vel á
þeim, enda greinilega engin ástæða
til annars.
Dettur alltaf það
sama í hug
„Æfingar hafa gengið mjög
vel,“ sagði Brynja. „Við höfðum
aðeins sex vikur til stefnu og urð-
um því að leggja hart að okkur, en
MorgunblaAiA/RAX.
Leikstjóri og höfundur, Brynja
Benediktsdóttir og Jón Laxdal.
vart texta. En auðvitað hjálpar
það til að bæði ég og leikararnir
þekkjum Jón. Kannski eru þau öll
að leika Jón, tvö, þrjú eða fjögur
andlit hans. Nú, svo þekki ég líka
leikhúsheiminn sem Jón hefur
hrærst í síðastliðin 25 ár, ég hef
bæði leikið í þýskumælandi lönd-
um og sett verk á svið með þýsk-
um leikurum. Síðast en ekki síst er
dásamlegt að hafa höfundinn
sjálfan sprelllifandi sér við hlið á
æfingum."
Rithöfundurinn Jón Laxdal
— Jón, hvers vegna tók leikar-
inn Jón Laxdal upp á því að
skrifa?
„f rauninni var ég byrjaður að
semja texta löngu áður en ég lærði
leiklist. Það birtust eftir mig smá-
sögur í blöðum og tímaritum þeg-
ar ég var ungur maður. Neistinn
hefur því alltaf lifað í mér. En það
var þó ekki fyrr en ég tók til við að
þýða verk Halldórs Laxness árið
1972 að þessi blundandi neisti
vaknaði til lífsins á ný. Það
,flöfiíndurirm heflir ekki hug-
mynd um hvað leikritið er gotf‘
- segir Brynja Benediktsdóttir, sem leikstýrir verkinu ásamt Jóni
Kvikmyndagerðarmaður, höfundur og leikstjóri skála f
kaffi. Róbert Arnfinnsson, Baldvin Halldórsson og
Borgar Garðarsson.
**■
Guðrún Þ. Stephensen, Baldvin Halldórsson og Borgar
Garðarsson í hlutverkum sfnum.
þetta hefur allt gengið eins og f
sögu. Munar þar miklu að við höf-
um nú fengið æfingaaðstöðu í
gamla íþróttahúsinu, — húsi Jóns
Þorsteinssonar."
„Já, samvinna okkar Brynju
hefur verið mjög auðveld og bráð-
skemmtileg," sagði Jón. „Það er
eins og okkur detti alltaf sami
hluturinn í hug á sama augnablik-
inu! Enda skilur Brynja fullkom-
lega þá hugsun sem ég er að reyna
að koma til skila og hefur haldið
mikilli tryggð við textann."
— Hvaða hugsun er það sem þú
vilt koma á framfæri? Um hvað
fjallar leikritið?
Rannsókn á mannlegu eðli
Brynja tekur að sér að svara
þessu: „Við viljum helst ekki segja
of mikið fyrir frumsýninguna. En
í aðalatriðum er verkið rannsókn
á mannlegu eðli, eða réttara sagt,
það er reynt að draga fram ýmsa
grundvallar eðlisþætti manneskj-
unnar: langanir hennar, hvatir,
fáfengilegheit og svo framvegis
u
„ V i n á 11 u , samlíf og tengsl,"
bætir Jón við.
Brynja: „Það má kannski segja
að það sé undiraldan í verkinu,
það er að segja hið mannlega eðli,
sem er aðalatriðið. Umgjörðin
skiptir minna máli. Sjálf atburða-
rásin eða framvinda i leikritinu er
aðeins tæki til að koma ákveðinni
hugsun á framfæri.
En umgjörð verksins er ein-
hvern veginn á þessa leið: Leikur-
inn gerist á heimili kvikmynda-
gerðarmanns, Paul að nafni, sem
býr þar með konu sinni Rut. Rut
er blíð kona af gyðingaættum, sem
annast mann sinn af alúð og um-
hyggju. í fyrsta þætti eru þau að
undirbúa heimsókn elsku vinar
síns, Rudolf, sem er leikstjóri.
Þessi þrjú eru aðalpersónur leik-
ritsins og eru leikin af Róbert
Arnfinnssyni (Paul), Borgari
Garðarssyni (Rudolf) og Guðrúnu
Þ. Stephensen (Rut). Líf þeirra
Paul og Rut hefur verið mjög við-
burðaríkt og þau hafa kynnst
eymd og allsnægtum af eigin raun. I
Leikurinn gerist á þrennum tím-
um, fyrst fyrir um það bil tíu ár-
um, síðan nokkru seinna og loks í
samtíðinni.
Sviðið er allt krökkt af leikmun-
um, sem leikararnir eru sífellt að
handfjatla. Ég get skotið því hér
inn í að það hefur ekki verið létt
verk fyrir leikmunavörðinn okkar
eða „props-meistarann“,. eins og
hann er yfirleitt nefndur, Birgi
Sveinbergsson, að koma öllu þessu
dóti fyrir á sviðinu.
En hvað um það. I heimsókn
kemur vinsæll leikritahöfundur,
sem er leikinn af Baldvin Hall-
dórssyni. Samræðurnar á heimil-
inu snúast um allt milli himins og
jarðar, meðal annars um áform
þeirra að kvikmynda verk höfund-
ar, „Minningar konu“.
Grátt gaman
— Er þetta gleðileikur, sorgar-
leikur, ádeila ... eða hvað?
„Þetta er eiginlega alvarlegur
gleðileikur, grátt gaman nefnir
þýðandinn það, og mér finnst það
vel að orði komist,“ svarar Brynja.
„Leikritið fjallar um fólk, frægð
og ógerða hluti," skýrir Jón.
„Sannleikurinn er sá, að löngu áð-
ur en ég kynntist Garðari Hólm
hafði ég hugsað mikið um frægð-
ina. Og það fólk sem gengur með
bók eða annað listaverk i magan-
um allt sitt líf, en kemur litlu sem
engu frá sér. Tekur bókina með
sér í gröfina. En samt hefur þessi
óskrifaða bók verið eitt sterkasta
aflið í lífi þess alla tíð. Af hverju
er þessi bók ekki skrifuð? Þetta
tónverk ekki samið? Þessi mynd
ekki máluð? Kannski er það vegna
ótta við viðbrögð annarra. Kjark-
leysis og verkkvíða. Menn hugsa
sem svo: Hvað er ég að rembast?
Þetta hefur allt verið gert áður og
miklu betur en ég get nokkurn
tíma gert. Menn hafa fyrir framan
sig meistaraverk Mozart og Beet-
hoven, Shakespeare og Halldórs
Laxness og svo framvegis.
Mönnum hreinlega fallast hendur.
Leikritið fjallar um fólk af þessu
tagi. Bestu viðbrögð sem ég get
óskað eftir hjá áhorfendum er að
þeim þyki vænt um persónur
leiksins, finni til með þeim.“
Margslungið lcikrit
„Þetta er geysilega margslungið
leikrit," sagði Brynja, „og ég vona
að áhorfendur taki það inn með
öllum skrokknum, sjón og heyrn.
Höfundurinn er leikhúsmaður í
orðsins fyllstu merkingu og skilur
að verkinu er ekki lokið með
orðum á hvítri örk. Hann skilur
þætti leikaranna, leikstjórans og
leikmyndamanns, allra hinna sem
hlut eiga að máli til að fullskapa
leiksýninguna — og hann verður
ekki öfundsjúkur út í þessa aðila.
Sjáðu til, ég hef heyrt um höf-
unda sem þola hvorki né skilja að
hönd sé Iögð á plóg, það er að
segja, að leikhandrit sé hreinlega
sviðsett. Þeir eiga þá ekki að
skrifa leikrit heldur róman eða
sjálfsævisögu. Leikhús er nefni-
lega ekki bara hús, heldur fyrst og
fremst leikari, sem nærist á og
nýtir sér skáldið, leikstjórann og
alla hina til að skapa sýningu.
Sumir leikarar þurfa ekki þessa
aðila, en þá verða þeir að búa yfir
snilíi skáldsins, leikstjórans og
svo framvegis. Chaplin gat unnið
einn við að búa til leikhús.
Marchau gat það og ýmsir fleiri.
Má ég nefna dæmi um fslenska
leikara sem þetta geta, Kjartan
Ragnarsson og svo auðvitað Jón
Laxdal sjálfur.
En af því að Jón minntist á það
áðan að ég væri heiðarleg gagn-
vart textanum, þá vil ég minna á
það að ég er alltaf heiðarleg gagn-
kveikti bál í brjósti mér að berjast
við að snúa unaðslegum texta
Halldórs yfir á þýsku og áhuginn
fyrir því að skrifa sjálfur vaknaði
aftur.“
Hef lært heilmikið um
textann síöustu vikurnar
Nú var orðið tímabært að binda
enda á samtalið. Jón átti að vera
mættur í sjónvarpsviðtal innan
tíðar svo það var aðeins tími fyrir
eina lokaspurningu: Hvað tekur
nú við hjá fjöllistamanninum Jóni
Laxdal?
„Ég verð hér á landi til 17. þessa
mánaðar og mun lesa úr verkum
mínum þann 16. í þýsk-íslenska
bókasafninu. En daginn eftir fer
ég til Berlínar og þar verð ég þeg-
ar forsetinn okkar, frú Vigdís
Finnbogadóttir, opnar íslenska
menningarviku í Berlín þann 25.
nóvember. Síðan mun ég halda til
heimkynna minna í Svíss og hefj-
ast handa við að vinna úr þeim
hugmyndum sem ég hef fengið hér
um minn eigin texta. Því ég hef
lært heilmikið um textann á þess-
um sex vikum sem ég hef unnið
með þessu frábæra listafólki hér.“
Og við þetta hafði Brynja að
bæta: „Það er svo sniðugt með höf-
undinn að hann hefur ekki hug-
mynd um hvað þetta er gott leikrit
sem hann hefur skrifað. Hitt er
svo annað mál að það gerir miklar
kröfur til leikaranna, það krefst
mjög fjölbreytilegs leiks, og sem
betur fer höfum við úrvalsleikara í
hverju hlutverki, sannkallaðar
hríðskotabyssur!
Og ekki má gleyma öðrum að-
standendum þessarar uppfærslu.
Ámi Bergmann þýddi leikritið úr
þýsku og þar vorum við heppin.
Leikmyndina gerði Björn G.
Björnsson og naut við það að-
stoðar Guðrúnar Sigríðar Har-
aldsdóttur, sem einnig hannaði
búningana. Um lýsinguna sér
Hávar Sigurjónsson, en þau Guð-
rún Sigríður og Hávar eru nýkom-
in úr námi frá Bretlandi. Þetta er
harðsnúinn hópur, sem hefur unn-
ið erfitt verk vel á skömmum
tíma.“