Morgunblaðið - 09.11.1983, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1983
Að miða ökuhraða við að-
stæður — hvað er nú það?
— eftir Magnús
Jónsson
Nú stendur yfir norrænt um-
ferðaröryggisár, og mikill áróður
hafður uppi í fjölmiðlum til að
reyna að fækka slysum í umferð
vorri. Flest er þar af skynsemi
sagt og vonandi ber það tilætlaðan
árangur. Þar er oft minnst á þá
gömlu og góðu reglu, að miða
hraða við aðstæður, og er þá vænt-
anlega átt við, að tillit sé tekið til
ástands vegar og bíls, umferðar-
þunga, veðurs, ástands ökumanns
o.fl. o.fl. Yfirleitt er þar forðast að
nefna leyfðan hámarkshraða utan
þéttbýlis, enda væru menn þá
komnir í mótsögn við fyrrnefnda
gullnu reglu. Flestir ökumenn
vita, að það fer alla jafna ekki
saman að miða hraða við aðstæð-
ur og fara að settum reglum um
leyfilegan hámarkshraða. Hér-
lendis eru hámarkshraðareglur á
þjóðvegum svo fáránlegar, að ekki
er ástæða til að fara eftir þeim
nema svartur og hvítur bíll sé í
augsýn. Ég þekki a.m.k. ekki nokk-
urn ökumann, sem ekki brýtur
þessi lög í flest skipti sem hann er
á ferð utan þéttbýlis.
Brot á lögum ætti auðvitað að
vera háalvarlegt mál, en ekki
sjálfsagt mál eins og raun er á hér
á landi.
Við skulum líta á nokkur dæmi
um fáránleika þessara reglna. Að-
eins örfá dæmi verða tekin hér, en
vafalítið mætti skrifa heila bók
um ósamræmi og heimsku í títt-
nefndum reglum.
1. Þegar reglan um leyfilegan há-
markshraða utan þéttbýlis, 70
km/ klst., var sett, var meiri-
hluti bíla þannig, að erfitt var
að aka þeim öllu hraðar en 70
km/ klst. Vegir hér voru víðast
svo bágbornir, að ekki var hægt
að mætast nema með tilfæring-
um, beygjur og blindhæðir hvar
sem hægt var að koma þeim
fyrir, og holur á stærð við
vaskafat frekar regla en undan-
tekning. Við flestar brýr voru
krappar beygjur og holur og
stökkbretti við brúarsporðana.
Á aðalvegum landsins hefur
orðið bylting á síðustu 10 árum,
einkum á síðustu 2—4 árum.
Nú er t.d. um þriðjungur af
leiðinni milli Ákureyrar og
Reykjavíkur með bundnu slit-
lagi auk allra annarra bóta sem
orðið hafa á þeim vegi á síðustu
árum. Á allri þessari leið er há-
markshraði ennþá 70 km/ klst.,
ef undan eru skildir fyrstu 30
km frá Reykjavík. Þetta heitir
víst að taka tillit til aðstæðna.
2. Sami hámarkshraði er leyfður
á niðurgröfnum, einbreiðum
vegum, t.d. á Tröllatunguheiði
og á tveggja akbrauta malbik-
uðum vegum, beinum og hæð-
arlitlum, eins og t.d. er í Hrúta-
firði eða í A-Húnavatnssýslu
frá Vatnsdal að Blönduósi.
Þetta heitir auðvitað að taka
tillit til aðstæðna.
3. Víða í þéttbýli er samræmið
jafn yfirþyrmandi eða hitt þó
heldur. í Reykjavík er t.d. al-
mennt leyft að aka á 50
km/ klst. Á þessu er nýlega
orðin breyting í gamla Vestur-
bænum, og er það vel, þar sem
þar hefur verið tekið tillit til
aðstæðna. Hins vegar er alveg
fáránlegt að á Laugavegi skuli
leyft að aka á 50 km/ klst. en 60
km/ klst. á Kringlumýrarbraut.
Væri það ekki ögn meira í sam-
ræmi við aðstæður að hafa 30
km/ klst. á Laugavegi en 80 á
Kringlumýrarbraut?
Miklu meira mætti taka, en
þetta skal látið nægja að sinni.
Ég hef alllengi haft í huga að
hreyfa þessum málum, án þess að
hafa látið verða af því fyrr. Það
sem kom mér af stað var atvik,
sem átti sér stað í síðasta mánuði.
Þá var ég tekinn fyrir ólöglegan
hraðaakstur í Hrútafirði á 95
km/ klst. Þetta er venjulegur
ferðahraði minn á góðum vegum
„í stuttu samtali okkar
kom merkilegur hlutur
fram: Hefði ég verið á 90
km/ klst. var ekkert við
hraða minn að athuga,
þótt leyfilegur hámarks-
hraði þarna væri 70
km/ klst. Bentu þeir á þá
staðreynd, að færu þeir að
lögum, þyrfti að stöðva
hvern bíl. Einhvers staðar
yrðu þeir því að setja
mörkin. Mjög svo eðlileg
vinnubrögð í ómögulegri
aðstöðu, eða hvað?“
við bestu aðstæður, enda tel ég
mig miða hraðann við aðstæður.
Auðvitað var ég óhress yfir þessu
og því fámáll við þá ágætu menn,
sem hafa það ömurlega hlutskipti
að framfylgja heimskulegum
hraðareglum. í stuttu samtali
okkar kom merkilegur hlutur
fram: Hefði ég verið á 90 km/ klst.
var ekkert við hraða minn að at-
huga, þótt leyfilegur hámarkshraði
þarna væri 70 km/ klst. Bentu þeir
á þá staðreynd, að færu þeir að
lögum, þyrfti að stöðva hvern bíl.
Einhvers staðar yrðu þeir því að
setja mörkin. Mjög svo eðlileg
vinnubrögð í ómögulegri aðstöðu,
eða hvað?
Því lengur sem ég hugsaði um
þetta atvik, þeim mun ákveðnari
varð ég í að reyna að gera eitthvað
til að vekja athygli á þessum fár-
ánleika. Eg get ekki ímyndað mér,
að löglegt sé að lögreglan eða ein-
stakir lögreglumenn ákveði
hversu mikið lögbrot megi fremja
áður en þeir grípa í taumana. Eða
hvernig lítist fólki á það, að inn-
brot yrðu ekki refsiverð nema þýf-
ið færi yfir 2000 kr., svo dæmi sé
tekið? Ég hef hugleitt að láta
reyna á það fyrir dómstólum hvort
lögreglunni sé það heimilt að veifa
brosandi til ökumanna, sem þeir
mæta á 90 km/ klst. en sekta þá
um stórfé sem eru á 91 km/ klst.,
þar sem leyfður hámarkshraði er
70 km/ klst. Ekki .bætir það
ástand þessara mála, ef önnur
lögregla í öðrum umdæmum
stöðvar menn við sömu aðstæður,
séu þeir á 71 km/ klst. Þá er ekki
einu sinni samræmi í vitleysunni.
Að ak$ eftir aðstæðum er góð
regla og gáfuleg, en regla um al-
mennan hámarkshraða andstæða
hennar hvort sem sá almenni há-
markshraði er 70 km/ klst. eða
eitthvað annað. Leyfilegan há-
markshraða á að miða við aðstæð-
ur og hann á að breytast ef niður-
gröfnu krókóttu „einstigi" er
breytt í breiðan, beinan og mal-
bikaðan veg. Slíkur vegur er ekki
betri en sá fyrri eins og ætla
mætti, þar sem verið er að hækka
hraðamörk úr 70 í 80 km/ klst.
Hámarkshraðamörk á vegum eiga
að miðast við ytri aðstæður og
miðast við þær bestu. Það væri
auðvitað engin skynsemi í að setja
10 á malbikaða vegi, þó stundum
verði að aka þá á 10 km/ klst., t.d.
í hálku að vetrarlagi. „Innri að-
stæður" verða síðan ökumenn að
meta, sjálfa sig og bílinn. Hafa
menn t.d. hugleitt að það er
hættulegra að aka Skoda á 50
km/ klst. en Mercedes á 80
km/ klst.? (Sænsk prófun frá 1979
leiddi í Ijós, að snögg hálfhrings-
færsla á stýrinu í Skoda snéri ilj-
um ökumanns upp.)
Hafa menn athugað, hvort þeir
sem eru teknir fyrir „of hraðan"
akstur utan þéttbýiis séu meiri
slysavaldar í umferðinni en aðrir?
Hafa menn hugleitt það, að á
íslandi er einhver hæsta slysa-
tíðni í Evrópu, en lægsti leyfilegi
hámarkshraði utan þéttbýlis?
Hafa menn hugleitt, hvort ekki
sé kominn tími til að endurskoða
lög, sem nánast enginn virðir, ekki
einu sinni lögreglan né löggjafinn,
hvort sem er í starfi eða utan
þess? Kirkjan er nú að endurskoða
lög frá 13. öld. Þarf að bíða jafn
lengi eftir endurskoðun á lögum
um umferðarhraða?
Hafa menn hugleitt tilgang
hraðaskilta meðfram vegum? Er-
lendis hafa þessi skilti mikið
leiðbeiningargildi. Hérlendis kitla
þau gjarnan hláturtaugarnar og
viðhalda kannske góða skapinu i
umferðinni. Eitt skemmtilegasta
skilti, sem ég hef séð í seinni tíð,
var við brú yfir Norðurá í Borg-
arfirði, skammt neðan við Forna-
hvamm. Þar var til skamms tíma
léleg brú með trégólfi og brúin
byggð eftir gamla laginu: beygja
og blindhæð í aðkeyrslunni. Hafði
ég oft farið þarna um og ekki orðið
var neinna hraðaskilta. Svo er það
í eitt skipti á ferð minni milli Ák-
ureyrar og Reykjavíkur, að
skammt frá þessari brú birtist
skilti, sem á stendur 10. Hvað er
nú, hugsa ég, og snarhægi ferðina.
Hefur nú gamla brúin hrunið og
verður að aka ána? Allir vita að
maður ekur óbrúaðar ár og spræn-
ur á minna en 10 km/ klst. Svo
kom sannleikurinn í ljós: Brúin
var á sínum stað, og engin sjáan-
leg breyting frá því síðast, er ég ók
þarna um á 30—40 km/ klst. Gerði
ég slíkt hið sama nú. Af hverju
var ekki sett „-10“ eða „vinsamleg-
ast gangið"? Eða var skiltið sett
fyrir vegheflastjóra eða jafnvel
hagamýs? Spyr sá sem ekki veit.
Ég var í góðu skapi það sem eftir
var ferðarinnar.
Magnús Jónsson er reðurfræðing-
ur að mennt og starfar nú sem
kennari rið Menntaskóiann á Ak-
ureyri.
Útflutningsuppbætur 60% hærri en
verðmæti útfluttra landbúnaðarvara
Á síöastliðnu ári voru
greiddar útflutningsuppbæt-
ur 172 milljónir króna, sam-
kvæmt nýútkomnum ríkis-
reikningi fyrir þaö ár, á sama
tíma og verðmæti útfluttra
landbúnaðarvara var 107
milljónir króna. Var því mun
meira greitt með þessum af-
uröum en fyrir þær fékkst á
erlendum markaði. Þetta
kom fram í erindi sem Björn
Matthíasson hagfræðingur
flutti á fundi hjá Landsmála-
félaginu Verði fyrir skömmu
um nýjar leiðir í verðmyndun
landbúnaðarafurða.
í máli Björns kom einnig
fram að niðurgreiðslur land-
búnaðarvara hér innanlands
voru á árinu 1982 806 milljón-
ir króna og til samans væru
„niðurgreiðslur ofan í íslend-
inga og útlendinga" 987 millj-
ónir króna á því ári, eða
10,3% af heildarreksturs-
gjöldum ríkissjóðs á A-hluta
á því ári. Björn sagði: „Menn
gera sér almennt ekki grein
fyrir, hvað svona stjarnfræði-
lega háar upphæðir eins og
987 milljónir króna þýða,
enda er ekki gott að setja þær
- sagði Björn Matthíasson hagfræðingur á Varð-
arfundi um verðmyndunarkerfi landbúnaðarvara
MorjfunhlaAiA/RAX.
Frá fundi Landmálafélagsins Varðar um nýjar leiðir í verðmyndun landbúnaðarafurða. Framsöguræður fluttu Björn
Vlatthíasson hagfræðingur: „Verðmyndunarkerfí landbúnaðarins og afíeiðingar þess.“ Gunnar Jóhannesson bóndi:
„Nýjar leiðir í landbúnaði" og Eyjólfur Konráð Jónsson alþingismaður: ,.Ný stjórnunarviðhorf í landbúnaði.“ Á eftir
urðu líflegar umræður og ekki höfðu allir sömu skoðanir á landbúnaðarmálum og framsögumenn. Á myndinni sést
hluti fundarmanna, en Eyjólfur Konráð Jónsson er í ræðustóli.
í samband við neina pen-
ingastærð í heimilisrekstri.
Hins vegar er hægt að bera
hana saman við ýmsar stærð-
ir í ríkisrekstrinum. Þá kem-
ur ýmislegt í ljós.
Eins og til dæmis það, að ef
þessar niðurgreiðslur yrðu
felldar niður, væri hægt að
lækka alla tekjuskatta um
64% miðað við tölur síðastlið-
ins árs. Eða, ef halda ætti í
tekjuskattana, væri hægt að
lækka söluskatt um rúm 27%,
sem svarar því, að hann lækk-
aði um ca. 6V2 stig eða niður í
17%. Á útgjaldahliðinni svar-
ar þessi upphæð til um 63%
af öllum ríkisútgjöldum til
menntamála eða til um 28%
af öllum útgjöldum til heil-
brigðis- og tryggingamála."
í erindi sínu ræddi Björn
um ýmsa þætti landbúnað-
arskipulagsins. Hann sagði
m.a.: „Ég hygg, að tími sé
kominn til að hverfa frá nú-
verandi verðákvörðun sex-
mannanefndar og taka heldur
upp algjörlega frjálsan mark-
að, þar sem bæði bændur
væru fjrálsir að selja beint til
neytenda og vinnslustöðvar
væru frjálsar að keppa sín í
milli. Slíkt kerfi hefði marga
kosti. í fyrsta lagi mundi það
sjálfsagt auka vöruval og
bæta aðgang seljenda að
kaupendum um leið og það
væri kaupendum í hag, að
seljendur sæktust eftir þeim.
Það mundi hvetja hina fram-