Morgunblaðið - 09.11.1983, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1983
39
Kjarnorkuvopn — og
afstaða Sovétríkjanna
— eftir Mikhail
Streltsov
sendiherra
Þann 15. október var birt í blaði
yðar grein eftir Birgi ísleif Gunn-
arsson, alþingismann undir fyrir-
sögninni: „Hvers vegna hafna Sov-
étmenn öllum afvopnunartillög-
um?“, þar sem ekki var komið að
kjarna stefnu lands okkar varð-
andi meðaldræg kjarnorkuvopn í
Evrópu, þar sem því er kennt um
það, að þetta vandamál hefur enn
ekki verið leyst. í sama anda var
blaðamannafundur J. Kelly, full-
trúa bandaríska utanríkisráðu-
neytisins, sem skýrt var frá í blaði
yðar þann 21. október. í sambandi
við þetta langar mig að segja les-
endum blaðs yðar frá eftirfarandi:
f fyrsta lagi er engin ástæða til
að halda því fram, að Sovétríkin
hafi einhverja yfirgnæfandi yfir-
burði umfram NATO-löndin hvað
varðar meðaldræg kjarnorkuvopn
í Evrópu. Og það hefur enn einu
sinni verið sýnt fram á það greini-
lega á blaðamannafundi í Moskvu
þann 14. september sl. af hálfu
S.F. Akhromejev, varaformanns
herforingjaráðs sovéska hersins.
NATO-löndin hafa yfir að ráða í
álfunni 857 burðarpöllum fyrir
slík vopn, þar með taldar banda-
rísku flugvélarnar af gerðinni
F-lll og F-4 í Englandi og Vest-
ur-Þýskalandi, A-6 og A-7-flugvél- I
ar, sem bera kjarnorkuvopn um
borð í flugmóðurskipum við
strendur Evrópu — alls 650 ein-
ingar. England hefur yfir að ráða
64 eldflaugum af gerðinni „Polaris
A-T3K", Frakkland 98 eldflaugum
og 44 „Mirage-4“-sprengjuþotum.
I heild á NATO 162 eldflaugar á
landi og á sjó og um 700 meðal-
drægar flugvélar. Þær draga
1000—4500 km og það gerir þeim
kleift að ná til skotmarka á land-
svæði Sovétríkjanna, allt til Úral.
Um borð í þeim eru yfir 3000
bandarískar, breskar og franskar
hleðslur, tilbúnar til notkunar.
Gegn kjarnorkuburðarpöllum
NATO-landanna standa sovésku
eldflaugarnar af gerðinni SS-20,
SS-4 og meðaldrægar sprengju-
flugvélar. Heildarmagnið er 938
einingar. Hlutfall heildarvopna-
eignar Sovétríkjanna og NATO er
nokkurn veginn jafnt, en magn
eldflauga og flugvéla, sem bera
kjarnorkuvopn er ekki jafnt: Sov-
étríkin eiga fleiri eldflaugar, en
aftur á móti 1,5 sinnum færri
flugvélar.
I öðru lagi verður að skoða,
hvaða tillögur bandarískir aðilar
setja fram í stað svokallaðra
„málamiðlunarafbrigða" á viðræð-
unum um takmörkun kjarnorku-
vígbúnaðar í Evrópu, sem standa
yfir í Genf og í hverju „sveigjan-
leiki" þeirra er fólginn.
Samkvæmt „Núll-lausninni“
áttu Sovétríkin „einfaldlega" að
leggja niður allar meðaldrægar
eldflaugar sínar, ekki aðeins á
Vesturlöndum, heldur einnig í
austri, en kjarnorkumáttur NATO
í Evrópu átti að vera óhreyfður,
annars hótuðu Bandaríkin því að
setja upp 572 eldflaugar í Evrópu
— 108 af gerðinni „Pershing-2“ og
464 langdrægar stýriflaugar. Það
er ekki hægt annað en sjá, að slík
„málamiðlun" krefst einhliða af-
vopnunar Sovétríkjanna.
Síðan kom „bráðabirgðalausn-
in“ og samkvæmt henni áttu Sov-
étríkin annars vegar að skera
niður meðaldrægan kjarnorku-
búnað sinn, þar að auki aftur í
Evrópu og Asíu, en hins vegar að
leggja blessun sína yfir uppsetn-
ingu viss fjölda nýrra bandarískra
eldflauga í Evrópu í viðbót við
breskar og franskar eldflaugar,
sem þar voru fyrir auk framvarð-
arkerfa Bandaríkjanna. Og þessi
„málamiðlun" þýddi í raun aukn-
ingu kjarnorkuvígbúnaðar og
röskun þess jafnvægis sem fyrir
hendi var.
Og að lokum kom nýlega fram
„ný“ tillaga. Bandaríkjaforseti
rakti grundvallaratriði hennar í
ræðu hjá Sþ. Samkvæmt henni
halda bandarískir aðilar sig eins
og áður við uppsetningu, t.d. 450
meðaldrægra eldflauga sinna í
stað 572 og samþykki Sovétríkin
að fækka eldflaugum sínum um
samsvarandi magn, eru þeir reiðu-
búnir til að skoða það í hvaða
samsetningu þeir setja upp
„Pershing-2“-eldflaugar sínar og
stýriflaugarnar.
Þannig er hin „nýja“ afstaða
Washington eins og nokkurs kon-
ar sérstök „málamiðlunartillaga".
Eins og fyrri tillögur miðar hún
ekki að því að koma í veg fyrir
uppsetningu nýrra eldflauga
Bandaríkjanna í Evrópu, heldur
að því að koma fyrir fleiri nýjum
eldflaugum. Auk þess er um að
ræða uppsetningu sama magns
eldflauga og er í Evrópu- og Asíu-
hluta Sovétríkjanna, þó að meðal-
drægar eldflaugar í austurhéruð-
um Sovétríkjanna beinist ekki
gegn Evrópu og uppsetning þeirra
eigi sér mikilvægar ástæður.
Og auk þess neita bandarísku
aðilarnir að telja meðaldræg
kjarnorkuvopn bandamanna sinna
í NATO — Englands og Frakk-
lands með við gerð samkomulags í
Genf og leitast vísvitandi við að
ná yfirburðum.
Samkvæmt hinni „nýju“ afstöðu
lýsa Bandaríkin sig reiðubúin til
að skoða það að flugvélarnar verði
teknar með í samkomulagið, en
áður voru þau á móti því án nokk-
urrar ástæðu. En slíkur „sveigjan-
leiki“ tekur með sér tvö skilyrði —
Mikhail Streltsov
Sovétríkin eiga að fallast á upp-
setningu handarískra eldflauga í
Evrópu og öðrum hlutum heims-
ins og Bandaríkin að fá rétt til að
ákveða hvaða flugvélar, sem bera
kjarnorkuvopn, eiga að falla undir
samkomulagið.
Af því sem hér hefur verið sagt
er augljóst, að bandarísku „mála-
miðlunartillögurnar" ganga gegn
reglunni um jöfnuð og jafnt ör-
yggi bcggja aðila og sé henni ekki
framfylgt er ekki hægt að ná sam-
komulagi. Þess vegna er engin
ástæða til að undrast „hinn ótrú-
lega þráa“ Sovétríkjanna, sem
andstæðingar þeirra tala um, þar
sem land okkar og öll ríki Varsjár-
bandalagsins geta ekki gengið að
samkomulagi, sem þýðir að nú-
gildandi jafnvægi raskast til þess
að hægt verði að ná hernaðaryfir-
burðum yfir þeim.
í þriðja lagi þegja andstæðingar
okkar einhverra hluta vegna um
það, sem Sovétríkin leggja til fyrir
sitt leyti á samningaviðræðunum í
Genf. í þessu sambandi verður að
muna, að Sovétríkin eru tilbúin til
að fallast á hreina „núll-lausn“ —
á það að öllum kjarnorkuvopnum í
Evrópu verði útrýmt, bæði meðal-
drægum og taktískum. Sovétríkin
eru einnig reiðubúin til að fallast
á lausn, sem er ekki eins róttæk,
en gengur engu að síður langt —
að hafnað verði uppsetningu hvers
konar nýrra meðaldrægra kerfa í
Evrópu og fækkað verði um u.þ.b.
þriðjung öllum nýjum meðaldræg-
um kerfum, sem þar eru.
Eftir að búið væri að fækka hjá
báðum aðilum eins og lagt hefur
verið til, ættu báðir aðilar jafnan
fjölda burðarpalla, þ.e. eldflaugar
og flugvélar, svo og kjarnorku-
hleðslur á þeim. Slík afstaða verð-
ur til þess að andstæðingar okkar
á Vesturlöndum hafa ekki ástæðu
til að halda því fram, að Sovétrík-
in leitist við að ná einhliða yfir-
burðum, yfirburðum á sviði kjarn-
orkuvopna í Evrópu.
Afstaða okkar felur að lokum í
sér að fari svo að náist samkomu-
lag, sem báðir aðilar geta sætt sig
við, þar sem gert væri ráð fyrir
því að Bandaríkin hættu við að
setja upp nýjar meðaldrægar eld-
flaugar í Evrópu, mundu Sov-
étríkin fækka meðaldrægum eld-
flaugum sínum í Evrópuhluta Sov-
étríkjanna niður í sama magn og
Bretar og Frakkar eiga og eyði-
leggja þær eldflaugar, sem teknar
yrðu niður. Yrði fallist á þessa til-
lögU, þá yrðu meðaldrægar eld-
flaugar og kjarnaoddar á þeim
færri í Evrópuhluta Sovétríkjanna
heldur en árið 1976, þegar ekki var
hafin uppsetning „SS-20“-eld-
flauganna. En í Washington er
ekki fyrir hendi pólitískur vilji til
að leita svo réttlátrar lausnar á
vandanum.
Sú umferð sem núna stendur yf-
ir í viðræðunum í Genf er úrslita-
umferð og það er komið undir
Bandaríkjunum og NATO í heild,
hvort verður um samkomulag að
ræða eða ekki. „Ef bandarísku
eldflaugarnar verða settar upp í
Evrópu gegn vilja meiri hluta íbúa
í löndum Vestur-Evrópu,“ sagði
Júrí Andropov, „verður það
óheillavænlegt skref í garð friðar-
ins af hálfu leiðtoga Bandaríkj-
anna og þeirra stjórnmálamanna í
öðrum löndum NATO, sem starfa
með þeim.“
Mikhail Streltsor er sendiherra
Sovétríkjanna á íslandi.
Anatoly Karpov
í fimmta sinn í
Skák
Margeir Pétursson
Anatoly Karpov, heimsmeistari í
skák, vann fremur átakalítinn sig-
ur á stórmótinu í Tilburg sem lauk
í síðustu viku. Karpov vann þrjár
skákir gerði átta jafntefli og tapaði
engri og dugði sá árangur honum
til sigurs á þessu öflugasta skák-
móti ársins. Þetta er með lægsta
hlutfalli sem Karpov hefur fengið í
Tilburg, en hann hefur ávallt sigr-
að þegar hann hefur verið með,
eða alls fimm sinnum. Öryggi hans
er þó eftirtektarvert en ekki þurfti
hann að hafa sérlega mikið fyrir
sigrinum. Hann vann tvo neðstu
menn mótsins auk þess sem landi
hans Polugajevsky lék illa af sér í
jafnteflisstöðu gegn honum.
Jafnteflishlutfallið á mótinu
var mjög hátt, eða 65%, þrátt
fyrir að mótshaldararnir hafi
tekið upp nýtt verðlaunakerfi.
Auk venjulegra veðlauna fengu
meistararnir jafnvirði 9.500 ísl.
króna fyrir hvern sigur, 4.000
fyrir jafntefli og 2.500 fyrir tap.
Þetta dugði ekki fyllilega til að
blása keppendum kapp í kinn og
ætti næst að reyna fyrirkomulag
það sem notað var á Reykjavík-
urskákmótunum 1978 og 1980.
Þá fengu keppendur meira fyrir
tap en jafntefli og féll það í góð-
an jarðveg hjá flestum.
Sumir keppendur í Tilburg
sigraði
Tilburg
sýndu þó mikinn baráttuvilja,
svo sem Vaganjan sem er einn
skemmtilegasti og baráttuglað-
asti stórmeistarinn nú. Hann
vann t.d. Spassky í 117 leikja
skák sem tók mestallt mótið.
Hollendingar voru óheppnir
með sína menn. Að vísu sýndi
Sosonko sitt venjulega öryggi en
hinir áttu herfilega kafla í mót-
inu sem eyðilagði möguleika
þeirra. Timman tapaði þannig
þremur skákum í röð um miðbik
mótsins eftir ágæta byrjun.
Hinn 23ja ára gamli John van
der Wiel, nýjasti stórmeistari
Hollands, átti erfiða daga því
jafnteflisvélarnar sem sömdu
innbyrðis jafntefli virtust flest-
ar ætla að koma sér yfir 50%
1 1 3 s 1 s 9 10 11 12 /im fiöt>
'l KARPOV CSovttr) YYA iz •L 'k k \ 'k k iz 'k 1 1 ? 1.
1 LJUbOIEVÍCdú^óál) ’í y/A v/A Íz k % 1 ii iz 'k J i o (o/z 2-i.
3 PORTISCHCU^rjovfj 'k iz 1 /b iz 'Á •k \ iz k 'íz L i>-k 2-3.
H VA&ANJPtí (SoAtr) Íz. k Íi É /z Íz 4 \ iz 0 0 \ (ú H-5.
5 SÖSONKO (NoWtxod) 'k 'k 'k 'k /w 7//< 0 k iz iz \ k 6 H-S.
(o P0LUGAJEVSKY(Sovkt) o o li Íi 4 V/i /y/á iz 'íz -k 1 'k /z 5'k 6-8.
? 5 PASSKY(Soré-tríkj) ii Íi 0 iz iz '///. 'k 'k Íz /z i 5'k 6-8
8 UQfiNER (V-býtkal.) 'h Íi o 0 k iz iz Ý/y iz 'k \ 1 5/z 6-8.
9 ANDERSSON (Sríi>jó$) iz •fz iz iz 'iz iz iz 'k ///, VZÁ 'k 'Jz 0 5 H-1Q
1o TIMMAN (Hollaneli) iz 0 ii \ 0 o •k 'k 'iz 1 /z i 5 9-m
11 SEIRAWAN(BarJar) o 0 'k \ 0 iz iz O ii 'k i •k 11.
11 VAN DER WIEL(HdII) o \ 0 0 iz iz 0 o 1 Q. il 1 3k 12.
mörkin með því að vinna hann.
Van der Wiel byrjaði samt mjög
vel, vann þá Ljubojevic og And-
ersson og hafði 3tó vinning eftir
sex umferðir. En þá brast stíflan
og hann tapaði öllum skákum
sínum eftir það, fimm að tölu.
Jan Timman átti á hættu að
verða neðstur áður en síðasta
umferðin var tefld. En þá tók
hann á sig rögg og vann Van der
Wiel í glæsilegri skák:
Hvítt: Van der Wiel
Svart: Timman
Spánski leikurinn
1. e4 — e5, 2. Rf3 — Rc6, 3. Bb5
— a6, 4. Ba4 — Rf6, 5. (M) — Be7,
6. Hel — b5, 7. Bb3 — d6, 8. c3 —
W), 9. d4
Hér er 9. h3 algengara, en
vinsældir 9. d4 hafa aukist upp á
síðkastið.
9. — Bg4, 10. Be3 — exd4, 11.
cxd4 — d5, 12. e5 — Re4, 13. h3
Á mótinu í Chicago um daginn
lék Jón L. Árnason 13. Rbd2
gegn Englendingnum Hebden,
en eftir 13. — Rxd2, 14. Dxd2 —
Bxf3, 15. gxf3 - Bb4, 16. Dc2 -
Ra5! náði svartur að jafna taflið.
13. — Bh5, 14. g4 — Bg6, 15. Rh2
- Bb4, 16. f3
Þessari skiptamunsfórn var
fyrst beitt í vel þekktri skák á
milli þeirra Pancenko og Torre í
Sochi 1980.
16. — Bxel, 17. Dxel — Rg5, 18.
Rc3
• b c d • f o h
18. — Re6!
1 áðurnefndri skák frá Sochi
lék svartur 18. — Rb4, og fékk
mjög slæma stöðu eftir 20. Dd2
- Rxh3+, 21. Kg2
19. Bxd5?!
„Teórían" hefur velt þessari
stöðu mikið fyir sér og telur 19.
Hdl bezta leikinn. Þá vaknar sú
spurning hvort Van der Wiel
hafi ekki vitað þetta eða komist
að annarri niðurstöðu sjálfur.
19. — Rcxd4, 20. Hdl — c5, 21. f4
— b4, 22. Bxa8 - bxc3, 23. Bg2?
Nú gefst Timman færi á glæsi-
legri fléttu, en eftir 23. bxc3 —
Dxa8 — cxd4, verður hvííá
kóngsstaðan óþægilega opin.
23. — cxb2, 24. f5
24. - Rxf5!!
Svartur hefur efni á miklum
fórnum því hann sér fram á að
koma frípeðinu á b2 upp í borð.
25. Hxd8 — Hxd8, 26. Bg5
Örvænting, en 26. Bf2 — Re3!,
og 26. Dbl — Hdl+!, 27. Dxdl —
Rxe3, gáfu ekki ástæðu til mik-
illa væntinga.
26. — Rxg5, 27. Dbl — Hb8, og
hvítur gafst upp.