Morgunblaðið - 09.11.1983, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1983
35
Náttúrumeðul — sjálf-
dæmi eða eftirlit?
— eftir Reyni
Eyjólfsson
Enn tekur einn helsti talsmaður
„heilsubótar- og hollefna" hér-
lendis sér penna í hönd með grein-
inni „Gamalt „náttúrulyf" — nýtt
læknisfræðilegt „undraefni““, sem
birtist í Mbl. 26. okt. 1983, bls. 45.
Að þessu sinni fjallar hann aðal-
lega um tvennt: Lækningamátt
kvöldrósarolíunnar og afskipti yf-
irvalda af innflutningi og dreif-
ingu „vítamína og náttúrulegra
lyfja“.
Varðandi heitið kvöldrós (kvöld-
vorrós) sýnist mér að enn eitt
rangnefnið sé á ferðinni. Bæði i
Stóru blómabók Fjölva (höf. F.A.
Novak, þýð. Ingólfur Davíðsson,
bókaútg. Fjölvi, Rvk. 1972, bls.
371) og í Garðagróðri (höf. Ingólf-
ur Davíðsson og Ingimar óskars-
son, 3. útg., ísafoldarprentsm.,
Rvk. 1981, bls. 324) eru tegundir af
ættkvíslinni Oenothera kallaðar
náttljós eða næturljós. Réttara
heiti á olíunni virðist því vera
náttljósaolía eða næturljósaolía.
Aðalheimkynni þessara plantna,
sem telja um.þ.b. 100 tegundir og
eru sömu ættar og eyrarrósin ís-
lenska, er N-Ameríka. Enska heit-
ið Evening primrose er oft notað
sem safnheiti um tegundir af um-
ræddri ættkvísl, en þó einkum
Oenothera biennis (tvíært nætur-
ljós), sem er afar algeng í N-Am-
eríku og víðar. Þessi pianta hefur
talsvert verið notuð af vísinda-
mönnum til erfðafræðirannsókna
og O. lamarrkiana heitir væntan-
lega í höfuðið á þeim umdeilda
manni Jean-Baptiste Lamarck,
sem fékkst við líffræðirannsóknir
á áratugunum kringum 1800.
Plöntur þessar eru þannig algeng-
ar og vel þekktar. Efniviðurinn í
olíuna er því auðfenginn.
Eftir öll hasarskrif næturljósa-
olíufrömuðanna í vor hélt ég eig-
inlega að þeir hefðu litlu við að
bæta — og þó. Sala olíunnar hefur
víst dregist heilmikið saman upp á
síðkastið og höfundi hefur því
sennilega ekki fundist vanþörf á
að halda áfram að tíunda ágæti
hennar, almenningi til „upp-
fræðslu og heilsubótar". Þó hafa
aðal vígtennurnar verið dregnar
úr „fræðslunni"; t.d. minnist
greinarhöfundur nú ekki á lækn-
ingamátt við krabbameini eða
geðveiki. Samt eru þeir sjúkdóm-
ar, sem nefndir eru í greininni,
ærið alvarlegir margir hverjir. En
röksemdirnar fyrir gagnsemi olí-
unnar eru sem fyrr heldur létt-
vægar og gagnrýnislitlar. Miklu
rými er varið í erfiða sjúkdóms-
sögu sænsks læknis, sem enn er
ekki heill heilsu. Heimildin er
vikublaðið „Hjemmet"!
Það er vafalítið rétt að frum-
byggjar N-Ameríku hafi um aldir
notað olíuna sem húsráð við ýms-
um kvillum, en eitthvað virðast
samt eiginleikar hennar hafa legið
í láginni þar til hinn „víðfrægi" dr.
Horrobin kom henni á framfæri
við sjúkdómum hrjáð mannkyn.
Sem kunnugt er, er röksemda-
færslan fyrir gagnsemi olíunnar
aðallega sú, að gamma-línólensýra
er talin forefni (milliefni) í flók-
inni myndun prostaglandina í lík-
amanum og þessi sýra fyrirfinnst
í næturljósaolíunni í umtalsverðu
magni. Hafa tölurnar allt að 9%
gamma-línólensýra og 70% línól-
ensýra verið nefndar. Mér þætti
annars fróðlegt að vita hver af-
gangurinn er. Plönturnar eru
væntanlega ræktaðar til fram-
leiðslu á olíunni, sem pressuð er úr
fræjunum. Ef skordýraeitur eða
önnur áþekk útrýmingarefni eru
notuð til verndar plöntunum er
ekki loku fyrir það skotið að olían
mengist, því efni þessi eru al-
mennt mjög fitusækin.
Auk næturljósaolíunnar hefur
verið sýnt fram á gamma-línól-
ensýru í brjóstamjólk kvenna. Það
sýnir þó, að mannskepnan (a.m.k.
kvenþjóðin) á auðvelt með að
mynda þessa sýru, jafnvel án að-
stoðar olíunnar góðu!
Fáir fræðimenn draga í efa, að
prostaglandínrannsóknirnar séu
meðal merkustu líffræðirann-
sókna, sem gerðar hafa verið á sfð-
ari árum og áratugum. Samt er
mörgum spurningum enn ósvarað
á þessu sviði og ennþá hafa sárafá
nothæf lyf af prostaglandín-
flokknum orðið til, hvað sem verð-
ur. Að mínu mati hefur samhengið
á milli meintra forefna (fjölómett-
aðra fitusýra) og myndunar
prostaglandína verið afskræmt
gróflega í skrifum „olíutals-
manna" um þessi mál. Enginn
byggir hús úr hleðslusteini ein-
göngu. Það sama á við þessar sýr-
ur; fleira þarf að koma til.
Þegar öllu er á botninn hvolft,
tel ég því miður að ekki sé hægt að
fullyrða meira um lækningamátt
olíunnar en að hér séu hin
svonefndu væntingaráhrif (plac-
ebo effect) að verki, þ.e. að sjúkl-
ingurinn nýtur þeirra áhrifa, sem
hann væntir eða vonast til að lyfið
veiti honum. Mikill sannleikur
felst nefnilega í málshættinum
um að trúin flytji fjöll. Er því full
þörf á að fjallað sé gagnrýnið og
hlutlægt um þessi efni.
Þá víkur að hinum hluta grein-
arinnar, þar sem talsmaðurinn
talar um afskipti íslenskra yfir-
valda af innflutningi „fæðubótar-
og hollefna". Þessi hluti þykir mér
vera vafasamur málflutningur svo
ekki sé fastar að orði kveðið.
Áróður af þessu tagi hefur annars
verið rekinn margoft áður, bæði í
ræðu og riti af umræddum tals-
manni, svo og öðrum. Megininn-
takið í þessum málflutningi verð-
ur ekki skilið á annan veg en að
löggjafanum beri að heimila
hömlulausan innflutning, dreif-
ingu og notkun á „vítamínum og
Reynir Eyjólfsson
„Þegar öllu er á botn-
inn hvolft, tel ég því
miður að ekki sé hægt
að fullyrða meira um
lækningamátt olíunnar
en að hér séu hin
svonefndu væntingar-
áhrif (placebo effect) að
verki, þ.e. að sjúklingur-
inn nýtur þeirra áhrifa,
sem hann væntir eða
vonast til að iyfið veiti
honum.“
steinefnum, sem framleidd eru og
seld til uppbótar okkar efnaskertu
og menguðu fæðu“.
Vart þarf að fjölyrða um, að
þessu sjónarmiði hefur svo til ein-
göngu verið haldið fram hérlendis
af einstaklingum, sem ekki hafa
lokið viðurkenndu námi í nær-
ingarefnafræði, lyfjafræði né
læknisfræði. Þeir eru því áhuga-
menn, en einhverjir myndu e.t.v.
takssamari í bændastétt til
að standa sig en þeir sem síð-
ur gætu staðið sig í sam-
keppninni, mundu verða að
finna sér annan starfsvett-
vang og hverfa frá búskap.
Við mundum losna við hið yf-
irgripsmikla og stirða yfir-
byggingarapparat, sem felst í
Framleiðsluráði og hinum
löngu lagaörmum þess. Við
mundum losna við aðra eins
vitleysu og þá, að eiga að
banna sölu á jógúrt frá Húsa-
vík fyrir sunnan. Frjálsum
markaði landbúnaðarafurða
mundi líka fylgja sá kostur,
að verðlag þessara afurða
mundi ekki endilega hækka
eins ört og hefur verið. Sést
það vel á samanburði verðs á
fuglakjöti annars vegar og
kindakjöti hins vegar.
En þótt horfið yrði frá nú-
verandi niðurgreiðslukerfi og
verðmyndun í gegnum sex-
mannanefnd, þá er ekki þar
með sagt, að hverfa þyrfti frá
öllum stuðningi við landbún-
aðinn. Ef kjósendur og lög-
gjafarvaldið óskuðu, þá væri
vel hægt að hlda honum
áfram engu að síður, enda
munu þá að því hníga þau
rök, að hann væri æskilegur á
forsendum byggðajafnvægis
eða jafnvægis milli atvinnu-
greina. í því tilfelli yrði þá að
gera sér grein fyrir, að slíkur
stuðningur væri fyrst og
fremst félagslegs eðlis,“ sagði
Björn Matthíasson.
Nýtt
— eftirGunnar
Finnbogason
Máttu vera að því að lesa þetta?
Ef þú gerir það færðu nokkuð til
að hugsa um og tala um. Þessi orð
varða atvinnu eða atvinnuleysi,
öryggi eða öryggisleysi, það varð-
ar ungan sem verður gamall.
Nú um langan tíma hefur það
verið svo að ríkisstarfsmenn hafa
mátt hætta starfi þegar ákveðnum
aldri hefur verið náð, þ.e. 65 ára
eða við 95 ára regluna svonefndu,
og hlotið þá eftirlaun, enda hafa
þeir þá greitt iðgjöld í lífeyrissjóð.
En þeir sem hætta strax á þessum
aldri — missa þeir þá einskis? Jú,
það er einmitt það, þeir fá greidd
mest 64% af föstum launum — en
ef þeir vinna áfram eftir að ið-
gjaldagreiðsluskyldu lýkur geta
menn bætt hag sinn um 2% á ári
þar til taka lífeyris hefst, þ.e. að
maðurinn sé hættur í starfi. Þess-
ar reglur miða þess vegna að því
að fá manninn til þess að halda
áfram starfi, því að margir verða
að meta það sem fæst með áfram-
haldandi starfi. Má ekki breyta
þessu?
Tillagan er þessi: Ríkisstarfs-
menn sem hætta störfum vegna
aldurs hljóti þá strax full eftir-
laun — sem sagt þau hækka ekki
þótt unnin séu fleiri ár. Það er líka
vandséð hvernig hægt er að bjóða
manni að hætta starfi með 64%
laun. Á maðurinn að borða minna
— vera hálfnakinn eða hírast í
köldu og dimmu húsi?
í rauninni er þetta réttlætismál.
Ef þessi regla verður framkvæmd
skiptir upphæð eftirlauna ekki
sjónarmið
Gunnar Finnbogason
máli — hún er jöfn þótt hætt sé
t.d. 63 ára eða 70 ára. En þeir sem
vilja vinna áfram, (eins og margir
segja) fá þeirri löngun sinni full-
nægt, það er ekkert tekið frá þeim
sem áður var í reglum en hinir
sem fara úr starfi sinna hugðar-
efnum sínum og þurfa ekki að
bera að kinnroða fyrir því að þeir
hafi ekki eftirlaun til jafns við
aðra. Er þetta ekki aðall velferð-
arþjóðfélagsins? Er þetta ekki
vert umhugsunar þegar ár aldr-
aðra er liðið?
Og þá er ótalið eitt mikilvægt
atriði. Þessi ráðstöfun mun jafn-
framt verða liður í baráttunni
gegn atvinnuleysi. Það gerist
þannig að fleiri menn munu hætta
störfum að sínu leyti en nú gerist
við 65 ára aldurinn. Ég er nefni-
lega ekki sérlega trúaður á þau
orð eldra fólks að það vilji endi-
lega halda áfram starfi — bara til
þess að vinna. Það mun væntan-
lega sannast í þessu efni. Það er
áreiðanlega mikilvægt þeim sem á
sjötugs aldur komast að geta að-
hæfst einhverju því sem veitir
honum dægradvöl og ánægju áður
en hrörnandi skeiði er náð. Sem
sagt: Einstaklingurinn fær val um
það að hætta eða halda áfram i
starfi án þess að þurfa að meta
hvers virði það er að hækka í eft-
irlaunum. Og frá sjónarmiði þjóð-
félagsins hlýtur spurningin að
vera þessi: Hvort er betra að hafa
tvítugan mann atvinnulausan (og
þá á atvinnuleysisstyrk) eða sex-
tugan mann á launum?
Þetta er spurning sem erfitt er
að svara, en það vita allir að tví-
tugur, atvinnulaus maður leiðist
oft til óhappaverka og verður
óvinur þjóðfélagsins — en ætli sá
sextugi verði það á sama hátt?
Ef vofa atvinnuleysis leggst af
fullum þunga yfir þjóðina — þá er
hér önnur tillaga varðandi þetta
mál: Ríkisstarfsmenn geta hætt á
sama aldri og lög gera ráð fyrir nú
og hafa þó rétt til að halda áfram
vinnu til sjötugs. Þeir öðlast jafn-
framt eftirlaunaréttinn. En það
skal sett í lög að sá sem vinnur
eftir 65 ára aldur lækkar í eftir-
launum um sömu prósentutölu og
hann hækkar nú á ári. Láttu þér
ekki bregða þegar þú lest þetta. Þú
munt sjálfsagt hugsa að hér sé
eitthvað bogið við þennan mál-
flutning. En þá skal ég upplýsa að
þessi tilhögun eftirlaunagreiðslu
er höfð í Frakklandi. Nú lyftist
brúnin á þér — er það ekki?
Gunnar Finnbogason er skóiastjóri
Vörðuskóla.
kalla þá fúskara, loddara, skottu-
lækna eða eitthvað þaðan af verra.
Eftirlit með þessum innflutningi á
undanförnum árum hefur líka
leitt í ljós, að það er fleira en
„vítamín og steinefni" sem menn
hafa reynt að flytja inn í þetta
land. Þetta sést glöggt af skýrslu,
sem tekin var saman á vegum
Landlæknisembættisins og dreift
var til fjölmiðla fyrr á þessu ári.
Eru þar nefnd ýmis efni, sem ekki
geta beint talist gæfuleg í þessu
sambandi, svo sem blásýrusam-
bönd, arsenik, flúoríð, ópíum,
yohimbín og sterk vanabindandi
hægðalyf auk margs annars í svip-
uðum dúr. Allt sjálfsagt gert 1
„góðri trú“, en af lítilli þekkingu
eða forsjá.
Afar strangt opinbert eftirlit og
stýring er viðhöfð með allri starf-
semi varðandi eiginleg lyf hér á
landi og í nálægum löndum. Þetta
þykir og er sjálfsagt. Það sama
verður því miður ekki sagt um eft-
irlit með tilbúningi og dreifingu
ails konar „fæðu- og heilsubótar-
vara“, sem í besta falli er lítið og
stundum ekkert. Að mínu mati
skýtur hér ákaflega skökku við,
því tilgangurinn með notkun þess-
ara vara er nánast alltaf sá sami
og þegar um hefðbundin lyf er að
ræða, þ.e. að fyrirbyggja eða
lækna sjúkdóma eða sjúkdóms-
einkenni. Fremur en hitt finnst
mér því full ástæða til að herða
eftirlit með þessari starfsemi áður
en slys hljótast af. T.d. er hætta á
mengun þessara vara með sýklum,
veirum, útrýmingareitri (skor-
dýra- eða sniglaeitri) eða eitruð-
um plöntum óumdeilanlega til
staðar.
Einu atriði í grein talsmannsins
er ég alveg sammála. Það er að
auka þurfi menntun lækna í nær-
ingar(efna)fræði. Ég vil meira að
segja bæta við: Og ( plöntuefna-
fræði. Með því yrði umfjöllun um
þetta málefni væntanlega hlut-
lægari og ábyrgðarmeiri en sum
skrif áhugamanna, sem birst hafa
að undanförnu.
Reynir Eyjóifsson er licentiat í
náttúruefnafræði trá Lyfjafræði-
háskólanum í Kaupmannahöfn og
fyrrverandi starfsmaður Lyfjaettir-
lits ríkisins.
FRÓÐI
og allir hinir
grislingamir
Fróði og hinir
gríslingarnir
ÚT ER komin hjá Iðunni bókin Fróði
og allir hinir grislingamir, saga og
myndir eftir danska höfundinn Ole
Lund Kirkegaard.
Bókin hefur undirtitilinn: Snar-
geggjaður reyfari handa börnum og
öðru skynsemdarfólki. Þetta er
sjöunda bók höfundarins sem út
kemur á íslensku. Þorvaldur Krist-
insson þýddi. — Fróði var síðasta
bók höfundar, en hann lést áður en
henni var lokið. Fjölskylda hans
samdi síðasta kaflann eftir frum-
drögum höfundar.
Um efni sögunnar segir á kápu-
baki: „1 húsinu á horninu á Fróði
heima. Hann er sjö ára og nýbyrjað-
ur í skólanum. Hann á líka kærustu.
Það er hún Stína. Svo gerast óttaleg-
ir atburðir í nágrenninu. Þjófur á
hlaupahjóli geysist um hverfið á
kvöldin og hrellir íbúana. Þá taka
grislingarnir í götunni til sinna ráða
• • ■ og brátt kemur margt skrýtið í
ljós.“
Fróði og allir hinir grislingarnir er
90 blaðsíður. Oddi prentaði.