Morgunblaðið - 02.08.1984, Síða 44

Morgunblaðið - 02.08.1984, Síða 44
44 MORGUNBLAÐID, FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1984 Uppskera ríkisforsjár eftir Kristin Pétursson, Bakkafirói Fyrirtæki í sjávarútvegi eiga nú í miklum erfiðleikum. Þau hafa verið dæmd til taprekstrar undan- farin ár með þeim hætti að segja má að hér hafi verið um ríkiskúg- aða starfsemi að ræða. Útgerðar- aðilar og framleiðendur sem skapa um 75% gjaldeyristekna landsmanna ráða litlu sem engu um afkomu sina. Leita verður á náðir ríkisins, betla þar og suða, með þeim árangri sem allir eru vitni að, fyrir svo utan það að slikt er fyrir neðan virðingu nokkurs manns. Hagstæö skilyrði voru hér frá því landhelgin var færð út í 200 milur, fram á árið 1982, ef undan er skilin hækkun oliuverðs. Afli jókst alltaf á þessum árum. Samt söfnuðu fyrirtækin skuldum á þessu tímabili. Þótt að einhverju leyti megi kenna rangri fjárfest- ingu þá er höfuðorsökin sú að ís- lenskur sjávarútvegur býr við ómögulegar leikreglur sem hefur einkum komið fram í rangri geng- isskráningu á hverjum tíma. Þegar afli dregst svo saman (öllum að óvörum) þá verða góð ráð dýr. Einu „varasjóðirnir", staflar af vanskilaskuldum sem i tölum eru svo háar, að staðgreiða mætti fyrir það sæmilegt álver væri það handbært fé. Það má því segja að núverandi stjórnvöld séu ekki öfundsverð að skapa „rekstrargrundvöir í þess- ari stöðu. Hlutverk stjórnvalda og ábyrgra aðila i sjávarútvegi er ekki síður að skapa þessari at- vinnugrein nýjar leikreglur. Þar ber hæst að skera niður rikisaf- skipti og ríkisforsjá. Fer vel á því að skera niður ríkisútgjöld i leið- inni og slá tvær flugur í einu höggi. Fyrir menn í viðskiptum, hvort sem það heitir sjávarútvegur eða önnur viðskipti, er óþolandi að hafa afskiptaseggi á vegum rikis- ins við hvert fótmál. Hreinlega niðurdrepandi. Heilbrigð verslun, viðskipti eða kaupsýsla getur aldrei gengið gegn um þröngsýnis- gleraugu stofnanastjóra á vegum rikisins sem eiga (að eigin vitund) að passa alla þessa asna — að þeir fari sér nú ekki að voða, og steli engu. Um þátt Þjóöhags- stofnunar í þessari hægfara útrýmingu sjávarútvegsfyrirtækja hefur for- stjóri Þjóðhagsstofnunar gegnt yfirdómarastöðu. Undir hans stjórn sitja menn og „framreikna" stöðuna I hinum ýmsu greinum sjávarútvegs. Til grundvallar er haft meðaltal ársreikninga síðari ára hjá um 100 fyrirtækjum í sjávarútvegi. Síðan „framreikna" blessaðir mennirnir helstu breyt- ingar fram til nútímans og telja síðan sjálfum sér og öðrum trú um að þessi aðferð sé raunhæf við að finna út afkomu á hverjum tíma. Svo er því miður ekki. I fyrsta lagi eru gamlir árs- reikningar ekki nothæfir sem grundvallaratriði fyrir aldurs sak- ir, en þó nothæf skráning sögu- lega. í öðru lagi er engan veginn hægt með neinni nákvæmni að „fram- reikna" allar þær breytingar sem verða á tímabilinu frá síðasta ársreikningi til þess tima er út- reikningurinn er miðaður við. Smáatriðum er sleppt, einungis helstu breytingar teknar inn í „framreikninginn". Einnig eru sveiflurnar á sama tímaskeiði ekkert metnar. I raun og veru eru margar breytingar á dag í gengis- og markaðsmálum ásamt ótal smábreytingum sem ógjörningur er að hafa tölu yfir, hvað þá reikna út eftirá með einhverri nákvæmni. í þriðja lagi er ekkert tillit tekið til náttúrulegra breytinga eins og smækkandi fisks og þar af aukins vinnulaunakostnaðar, mismun- andi aðstæðna að ná i fiskinn o.s.frv. Þarna er um að ræða stærðar gat I útreikningunum ofan á annað. Gagnrýni hags- munaaðila hefur stofnunin látið sem vind um eyru þjóta, jafnvel þótt ágreiningur hafi verið upp á annan tug prósenta. Þá kemur að ákvörðun fisk- verðs. Yfirnefnd Verðlagsráðs sjávarútvegsins er skipuð fimm mönnum. Tveim fulltrúum kaup- enda og tveim seljenda og odda- maður er enginn annar er for- stjóri Þjóðhagsstofnunar. Þar sem þessir tveir og tveir verða aldrei sammála hefur oddamaðurinn svotil alræðisvald. Yfirdómari i þvf að dæma verðgildi alls aflans upp úr hafinu, sem við veiðum innan 200 milna lögsögunnar! Ekki nóg með það. Til grund- vallar ákvörðun sinni notar odda- maðurinn „framreikninginn" sem áður er lýst. Er þetta lýðræði? Svo er það smiðshöggið. Geng- isskráningin. Þjóðhagsstofnun skilar þá til ríkisstjórnarinnar eftir pöntun nýjustu útreikning- um stofnunarinnar um stöðuna í hinum ýmsu greinum sjávarút- vegs, ásamt pantaðri ráðgjöf í meðlæti að svona verði þetta ef gengið verði þetta og svona og svona. Seðlabankinn blessaður skráir síðan stofngengi íslensku krón- unnar „að höfðu samráði við ríkis- stjórnina" eins og hann á að gera samkvæmt lögum um Seðlabank- ann. Hvað þetta „samráð" þýðir hefur ekki fengist upplýst þrátt fyrir áskoranir þar um. Niðurstaða um útreikninga Þjóðhagsstofnunar: Yillandi útreikningar, gáleysislega unnir, sem nánast tilvíljun er að séu réttir og hafa yfir sér lítið vísinda- legt yfirbragð. Þótt ótrúlegt sé hefur stjórnun efnahagsmála hér á landi grund- vallast í aðalatriðum á þessum út- reikningum, hin síðari ár. Já enn í dag er verið að hjakka í sama far- inu, reyna að stjórna eftir ónýtum upplýsingum. Uppskeran blasir við. Hún talar sínu máli. Nýjar aðferöir Hagsmunaaðilar í sjávarútvegi verða nú þegar að taka þessi af- komumál föstum tökum og stofna upplýsingabanka. Aðalfundur SÍF í vor ályktaði í þessa átt. Mánaðarlegar framleiðslu- skýrslur keyrðar í tölvu slíks upp- lýsingabanka ættu að geta verið Kristinn Pétursson „Ríkisforsjá í banka- málum er afleit og hefur leitt til ómældrar ógæfu í atvinnu- og peninga- málum þjóðarinnar. Sala ríkisbankanna er með brýnustu verkefn- um stjórnvalda á ís- landi.“ tilbúnar fyrir 15. næsta mánaðar eftir framleiðslumánuð. Þar væri bót fyrir fyrirtækin sjálf til þess ð geta beitt nákvæmni við stjórnun framleiðslunnar. Stjórnvöld gætu fengi raun- verulegar og réttar upplýsingar um gjaldeyrisframleiðsluna og hlýtur það að vera algjört grund- vallaratriði til þess að hægt sé að stjórna peningamálum þjóðarinn- ar. Síðast en ekki síst myndi slíkur upplýsingabanki geta orðið einn af hornsteinum þess að koma hér upp frjálsum gjaldeyris- og verð- bréfamarkaði. Slíkur markaður er einmitt það sem vantar. Þá fá menn sannleik- ann daglega. Dóm þeirra sem skipta við markaðinn, almenning og fyrirtæki. Enginn stjórnmála- maður eða opinber starfsmaður, ekki einu sinni hópur stjórnmála- manna og opinberra starfsmanna, getur haft vit fyrir almenningi og viðskiptalífinu. Þeir sem skipta við markaðinn, kaupa þar og selja í samkeppni hver við annan, eru réttu aðilarnir til þess að dæma verðgildi þess sem á markaðnum er. Hlutverk stjórnvalda er að skapa leikreglurnar (lögin). Síðan fylgjast stjórnvöld með markaðn- um og geta haft áhrif á hann með ýnisum hætti eins og gerist ann- ars staðar á Vesturlöndum. Það þýðir ekkert fyrir stjórn- málamenn að vera hræddir við að fara sömu leiðir og aðrar sið- menntaðar þjóðir. Ef þeir ekki vilja þetta þá eru þeir að segja um leið að ríkjandi kerfi sem hér hef- ur verið lýst sé betra. Við þá sem þannig hugsa vil ég segja þetta: Fáið ykkur aðra vinnu ef þið þorið ekki að sjá sannleikann. Það sem við orðið vitni að er: „Hæg gengisaðlögun", „gengissig", „hratt gengissig". „Hratt gengis- sig í einu stökki", og svo gengis- fellingarnar blessaðar. Nú síðast „fastgengisstefna" sem var jú hár- rétt stefna fyrir ári. Þá skeði það furðulega að sömu menn og ákváðu fastgengisstefnu neituðu að viðurkenna hana sem viðmið- unarpunkt til ákvörðunar vaxta. Þannig hefur íslenska krónan ver- ið sterkasti gjaldmiðill í Evrópu síðan í mai 1983, en vextir hér þeir hæstu í heimi. Frjáls markaður hefði aðlagað sig sjálfkrafa nýjum ákvörðunum. Það þýðir ekkert fyrir veðurstofuna að negla bar- ómetið á „smukt" og spá góðviðri fyrir árið. Það er algjörlega útilokað að ís- lenskir atvinnuvegir geti greitt meira fyrir lánsfé en erlendur lánsfjármarkaður býður upp á. Opinn verðbréfamarkaður hefði strax svarað fastgengi og háum vöxtum með því að hlutabréf hefðu hrunið í verði. Þannig hefðu strax verið teknar ákvarðanir til að bæta úr og ná jafnvægi. Nýjar aðferðir í þessum málum gerast að sjálfsögðu ekki á einum sunnudegi. Fyrst verður umræðan að komast af stað, ákvarðanir teknar og tímasettar. Oft hefur verið þörf en nú er náuðsyn á breyttum vinnubrögðum. Um þátt bankamála Bankar í lýðræðisríki gegna mikilvægu hlutverki. Þeirra hlut- verk á að vera að geyma sparifé og lána það til arðbærra verkefna. Alvörubankar fylgjast vel með viðskiptavinum sínum og þjóna vel þeim sem standa sig, en loka á þá sem ekki gera það, eða bjóða þá upp ef þeir ekki borga. Jafnvel lána þeim meira sem sýnt geta fram á að þeir komist út úr tíma- bundnum erfiðleikum. Svona á hlutverk banka að vera í grófum dráttum. En hvernig hefur nú tekist til hér á landi í þessum málum? Herfilega. Sparifé brunnið upp í óðaverðbólgu og bankarnir lagt blessun sína yfir offjárfestingu á flestum sviðum þjóðlifsins. Dug- legastir hafa þeir verið sjálfir i offjárfestingunni og engu til spar- að. Spurning: Hver er munur á Landsbankanum og Fram- kvæmdastofnun? Svar: Bæði opinberar stofnanir, en ívið betra að borða í Framkvæmdastofnun vegna þess að þeir hafa fullkomn- ara eldhús. Landsbankinn hefur hins vegar betur í palísander. Meinsemd sjávarútvegsmála liggur að verulegum hluta í hálf- ónýtu bankakerfi sem virkar ekki eins og það á að gera vegna þess að stærstu bankar landsins eru í eigu ríkisins. Þess vegna skulu ríkisbankarnir seldir og það ekki siðar en strax. Breyta þeim nú þegar í hlutafélög og selja hlutabréfin öllum sem vilja kaupa og helst sem flestum landsmönnum. Hver ætti svosem að geta keypt spyr þverhausinn. Talar hjá Hjálpræð- ishernum Major Guðfínna Jóhannes- dóttir taiar á samkomu í Hjálpræðishernum í kvöid klukkan 20:30 í Herkastalan- um. Guðfínna er deildarstjóri í austurdeild Hjálpræðishersins í Suður-Noregi og er stödd hér um þessar mundir. Hún er Hafnfírðingur. Ótrúlegustu óhöpp gera ekki boö á undan sér. Barn- iö er öruggt í barnaöryggisstól. KL-Jeenay eru viö- urkenndir stólar og hafa hlotiö verölaun fyrir hönnun og öryggi. na SIOUMULA 7-9 • SIMI 82722 ust h.f Almenningur fer létt með það því fyrir óstjórn bankanna sjálfra eru þeir harla lítils virði markaðslega þessa stundina. Enginn hlutur er meira virði en einhver vill borga fyrir hann, svo einfalt er það. Með sölu ríkisbankanna væri þvi brotið blað í íslandssögunni og von til þess að við gætum a.m.k. haldið upp á 50 ára lýðveldisafmælið eft- ir tíu ár. Hlutverk stjórnmálamanna er að skapa leikreglurnar sem bank- inn á að vinna eftir, en ekki að vera að kássast í starfseminni sjálfri eins og hefur verið hér, með þeim árangri sem við blasir. { fótboltanum fær Nonni ekkert að sparka af sérstaklega stuttu færi ef hann er seinn að hlaupa. Nonni verður bara að taka sig á eða hætta boltaleik og snúa sér að öðru. Pólitíkusar fá ekkert að hvísla í eyra dómarans. Leikregl- urnar gilda. Þeir sem ekki standa sig í bankakerfinu eiga að fara á haus- inn. Gera það með sóma og byrja siðan aftur. Sparifjáreigendur sjálfir ættu að mynda samtök og krefjast þess að rikisbankarnir verði seldir í ljósi reynslunnar, að fé þeirra fuðraði upp. Víti eiga að vera til varnaðar og kenna mönnum að krefjast úrbóta. Ríkisforsjá í bankamálum er af- leit og hefur leitt til ómældrar ógæfu í atvinnu- og peningamál- um þjóðarinnar. Sala ríkisbank- anna er því með brýnustu verkefn- um stjórnvalda á íslandi. Að lokum íslenskur sjávarútvegur stendur nú á tímamótum. Hagsmunaaðilar ættu nú að efna til fundar og marka hér nýja stefnu í ljósi reynslunnar. Þar ber hæst að ná samkomu- lagi um að hætta öllu millifærslu- sukki með fjármuni og afnema út- flutningsgjöld af sjávarafurðum sem nú eru 5,5%. Þannig verður hver framleiðandi ábyrgur gerða sinna eins og vera ber. Þessi höfuðatvinnuvegur íslend- inga þarf nú á einu að halda ofar öðru sem er stuðningur og þátt- taka almennings í þessum rekstri. Það ætti að geta gerst með því að koma á verðbréfamarkaði þar sem hlutabréf í útgerðar- og fisk- vinnslufyrirtækjum yrðu til sölu. Jafnframt verður að koma til markaður með gjaldeyri, annars kaupin enginn. Þannig ættu fyrir- tæki i þessari atvinnugrein að geta I framtíðinni skipað þann sess sem þeim ber og gegnt því hlutverki sem þeim er ætlað og þjóðinni er nauðsyn á. íbúar sjávarplássa á íslandi ættu í slíku skipulagi ekki að þurfa að kvíða framtíðinni sem að óbreyttu ástandi er vægast sagt tvísýn. Þorskafli á eftir að aukast aftur. Það er einungis spurning um tíma. Vonandi er að þetta greinarkorn opni augu einhverra fyrir því að vandamálin eru orðin að mestu vegna þess að löggjafinn hefur ekki skapað þessari atvinnu- grein réttar leikreglur. Það er kjarni málsins. Kristinn Pétursson er fram- kvæmdastjóri fiskverkunar á Bakkafirði. Guðfínna Jóhannesdóttir

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.