Morgunblaðið - 11.08.1984, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 1984
feœOsSínáö
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 255. þáttur
Fyrst af öllu langar mig til
þess að taka upp hluta af grein
Baldurs Jónssonar dósents,
þeirri sem birtist hér í blaðinu
fyrir rúmri viku (3. ágúst).
Baldur segir meðal annars:
Islensk sagnorð beygjast á
ýmsa vegu, og þeim er skipað í
marga beygingarflokka eftir
því. Vitað er, að einn þessara
flokka er í örum vexti og sogar
til sín obbann af öllum nýjum
sagnorðum, sem bætast við
orðaforðann nú á tímum, hvort
sem þau eru tökuorð eða smíð-
uð úr innlendu efni. Þetta eru
veikar sagnir, sem enda á -aði i
þátíð. Af þessu leiðir, að aðrir
beygingarflokkar sagna eiga í
vök að verjast.
Það er því ekki með öllu
meinlaust að lofa ekki sögn-
inni að skrykkja að fylgja sín-
um gamla flokki. Við þurfum
ekki siður að hlynna að beyg-
ingarflokkum, sem standa
höllum fæti, en einstökum orð-
um eða orðasamböndum.
Beygingunni skrykkja —
skrykkti — skrykkt veitir ekki
af liðstyrk Morgunblaðsins öll-
um, og raunar allra íslenskra
fjölmiðla...
Þá er það gerandnafnið. Sá,
sem skrykkir, má auðvitað
heita skrykkdansari sem fyrr
sagði, en ef svo vill verkast, má
líka hugsa sér að leiða nafn
hans af stofni sagnorðsins. Þá
liggur nokkuð beint við, að
gerandnafnið verði skrykkir
(sem ætti að beygjast eins og
læknir), en fleirtalan yrði
ofurlítið andkannaleg (skrykkj-
ar — (um) skrykkja o.s.frv.),
svo að ég á ekki von á, að það
orð nái skjótum vinsældum.
Þá er að bregða á annað ráð,
og mér dettur helst í hug að
stinga upp á orðinu skrykkill, í
fleirtölu skrykklar. Það orð
finnst mér eins og spriklandi
af lífi, og á það ekki einmitt
svo að vera?“
☆
Umsjónarmaður vill sem
sagt taka hið besta undir það
sem segir í grein Baldurs.
Hann (umsjónarmaður) hefur
stundum fellt leiðinlega
sleggjudóma yfir þeim beyg-
ingaflokki sem Baldur minnt-
ist á, þar sem sagnirnar enda á
-aði í þátíð (1. flokkur veikra
sagna, eða stundum kallað
ó-beyging). Má það reyndar til
sanns vegar færa, að þetta sé
„óbeyging", enda flatasta og
ljótasta sagnbeyging málsins.
Hún er hins vegar auðveldust í
meðförum og „sogar því til sín
obbann af öllum nýjum sagn-
orðum".
Þótt sögnin að skrykkja endi
á -kkja, er ekki lögmál að hún
lendi utan 1. flokks. Að vísu er
miklu algengara að slíkar
sagnir fari í 3. flokk (ia-beyg-
ingu), þá sem Baldur gerði
grein fyrir. Þess vegna er full
ástæða til þess enn að styrkja
þá beygingu og flokka sögnina
með klykkja, rykkja og hnykkja,
en ekki með hlykkja og lykkja.
Gerandnafnið skrykkill minn-
ir mig á viðurnefni af mínum
heimaslóðum, eins og SkriAill
(maður frá Skriðu) og Rikkill
(maður frá Rifkelsstöðum).
Fleirtalan rímar beint á móti
lyklar og þágufall eintölu á
móti sprikli. Og þá er ekki öðru
við að bæta en því að Jón
frændi minn Sigfússon var
kallaður Skrikkur (með ein-
földu), sem er stytting úr
Skriðukotslangur, af því að
maöurinn var frá Skriðukoti
og var langur. Kannski hefði
hann orðið ágætur skrykkdans-
ari eða skrykkill nú á dögum.
*
Þessu næst koma hér nokk-
ur dæmi úr hinu fróðlega og
skemmtilega málvöndunar-
kveri Jóns Jónassonar (1914),
því sem fyrr hefur kynnt verið:
baktería gerill, sóttkveikja
balstírugur óþægur, þrjóskur,
óstýrilátur
begravelsi erfidrykkja, erfi
behollari geymir, hylki; lampa-
behollari olíugeymir
billetti aðgöngumiði
bólverk bryggja, hafskipa-
klöpp, sjóvarnargarður
brandlið slökkvilið; brandgafl
eldtraustur gafl
brostfeldugur bilaður, brot-
gjarn
brýðerí fyrirhöfn, umstang,
rask
búðingur býtingur
búi loðskinnskragi
dádera dagsetja, hann dáderar
oft við það hann vitnar oft til
þess
dobull tvöfaldur, í tvennu lagi;
tvídobull tvítvöfaldur! (= fjór-
faldur)
drauja snúa, renna; draujari
rennismiður; rokkadraujari
rokkasmiður
dúsjur uppbót, þokkabót, ofan-
álag
dæilegur fallegur, indæll; þetta
er dæileg frammistaða, þetta er
þokkaleg frammistaða, eða
hitt þó heldur.
ónefndur bréfritari hefur
ekki fyrir löngu spurt mig um
óeiginlegar hjálparsagnir. Ég
reyni að skilgreina þær svo, að
það séu sagnir, aðrar en hinar
venjulegu hjálparsagnir (hafa,
munu, vera, verða) notaðar til
þess að mynda samsetta nútíð
eða þátíð. Við það missa þær
venjulega merkingu sína. Al-
gengt var að hafa óeiginlegar
hjálparsagnir í gömlum
kveðskap, og eimdi lengi eftir
af því. Taldist stundum tæki-
legur kostur að grípa til
þeirra, ef rím eða hrynjandi
þótti krefjast þess. Nú þykir
ekki lengur smekklegt að hafa
slíkar sagnir í ljóðum. Vinna,
ráða, nema og gera voru tíðar
sem óeiginlegar hjálparsagnir
og minnir notkun þeirra að
vísu á notkun ensku sagnar-
innar to do. Dæmi úr misgöml-
um kveðskap:
Egill Skalla-Grímsson:
Jöfurr hyggi at
hvé ek yrkja fat...
Yrkja fat = orti.
Stefán Ólafsson:
Eg veit
eina baugalínu,
af henni tendrast vann...
Tendrast vann = tendraðist.
Hallgrímur Pétursson:
Þetta, sem helst nú varast
[vann,
varð þó að koma yfir hann.
Varast vann = varaðist.
Una Jónsdóttir:
Efalaust sá öðlingsmann
árið það nam deyja.
Kunnu margir kenna þann
kaupmann Vestmannaeyja.
Nam deyja = dó; kunnu kenna =
kenndu (þekktu).
Gæðaskýrsla Fiskifélags íslands:
Aukning 1. flokks þorsks
Fiskifélag íslands hefur gefið út
gæðaskýrslu yfir fyrstu fimm mán-
uði þessa árs.
Skýrslunni er skipt niður og er
fyrst yfirlit yfir bátaflotann. Hon-
um er skipt niður þannig að heild-
aryfirlit er yfir einstök veiðarfæri.
f skýrslunni kemur m.a. fram, að
þorskafli flokkast betur en í fyrra
og má sem dæmi nefna, að 72%
þorskafla báta fóru í fyrsta flokk
nú, en í fyrra 66,7% og er aukning
1. flokks þorsks þvf um 5,3%.
Mestu munar hjá bátum sem
veiddu með botnvörpu, en sá hluti
þorskafla þeirra sem fór í 1. flokk
var 6,5% meiri en í fyrra. Bátar,
sem stunduðu handfæraveiðar,
komu lakast út, þar fór 0,8%
minna af þorskinum f 1. flokk nú
en á sama tfma síðasta ár. Ef litið
er á einstaka staði jókst 1. flokks
þorskur mest í Þorlákshöfn, eða
um 21,2%, en minnkaði mest í
Hnífsdal, alls um 55,1%.
í yfirliti yfir skuttogara er ekki
samanburður við fyrri hluta síð-
asta árs, þar sem ekki munu vera
til heildartölur, sambærilegar töl-
um yfir bátaflotann. Mesta afla-
verðmæti þorskafla á fyrstu fimm
mánuðum þessa árs er hjá togar-
anum Páli Pálssyni frá Isafirði,
alls 15,928 milljónir, en af þorsk-
afla togarans sem var 1.505 tonn
fóru 87,4% í fyrsta flokk. Sá tog-
ari, sem skilað hefur mesta afla-
verðmæti annars afla en þorsks er
Haraldur Böðvarsson frá Akra-
nesi, alls 16,366 milljónum, en að
auki var aflaverðmæti þorskafla
togarans 2,738 milljónir.
Margar skýringar hafa verið
nefndar á því hversu mjög fyrsta
flokks þorskur hefur aukist. Hall-
dór Asgrímsson, sjávarútvegs-
ráðherra, nefndi þær ástæður í
samtali við Morgunblaðið að hér
væri um árangur af bættu gæða-
eftirliti að ræða og að árangurinn
af kvótakerfinu væri að koma í
ljós. Auk þess nefndi Halldór að
aukin umræða um gæðamál hefði
skilað árangri.
íbúöir til sölu
Einbýlishús í Kóp. Skipti á 2ja herb. íbúö í Reykja-
vík möguleg. ;
Parhús í Kóp. í skiptum fyrir 3ja herb. íbúö í
Fannborg eöa Hamraborg.
Raóhús viö Hraunbæ, 4ra herb. viö Vesturberg og
2ja herb. íbúöir viö Hraunbæ og Austurbrún.
Sölumaður Gunnar Björnsson.
Uppl. í síma 18163 eftir kl. 5.
Hdl. Sveinn Skúlason.
Æskulýðsstarfs þjóðkirkjunnar;
Tvö námskeiö
Fimmtudaginn 16. ágúst næst-
komandi verður haldið námskeið í
Reykjavík fyrir allt kirkjuáhugafólk.
Hefst það í Bústaðakirkju kl. 13.00
og lýkur kl. 18.00. Leiðbeinendur
verða sænsku hjónin Ingeborg og
Lars Áke Lundberg og reifað verður
efnið „Att leva tillsammans".
Ingeborg, sem er félagsráðgjafi
og sálfræðingur, fjallar um efnið
og tekur fyrir einstaka liði þess.
Lars sem er prestur, rithöfundur
og lagasmiður, fléttar inn í þætti
úr biblíunni. Því næst verður
hópvinna, þar sem þátttakendum
gefst kostur á að ræða hugmynd-
ina frá sínum sjónarhól. Ef áhugi
verður fyrir hendi segir Ingeborg
frá fjölskylduráðgjöf á vegum
sænsku kirkjunnar. Allir eru
hvattir til að mæta, jafnt foreldr-
ar og börn og ekki láta þetta tæki-
færi ganga sér úr greipum.
Síðara námskeiðið hefst föstu-
daginn 17. ágúst á Löngumýri í
Skagafirði og verða leiðbeinendur
þeir sömu og á því fyrra. Það hefst
kl.18.00 síðdegis og lýkur sunnu-
17. júní-
fögnuður
í Chicago
íslendingafélagið í Chicago fagn-
aði 40 ára afmæli lýðveldis á íslandi
sunnudaginn 17. júní með hátíðar-
samkomu að Hotel Orrington í Ev-
anston, úthverfi Chicagoborgar.
Viðstaddir voru heiðursgestir
félagsins, ræðismenn Danmerkur,
Finnlands, Noregs og Islands og
konur þeirra ásamt rúmlega 50 fé-
lagsmönnum og Islandsvinum frá
Chicago og nágrenni.
Paul Sveinbjörn Johnson, aðal-
ræðismaður í Chicago, flutti aðal-
ræðu og Áslaug R. Johnson, kona
hans, minntist aðdraganda lýð-
veldistökunnar. Aðalræðismenn
Danmerkur og Noregs fluttu
kveðjur Norðurlanda og Lovísa
Ruesch, forseti félagsins, las
kvæði.
daginn 19. ágúst einnig kl. 18.00.
Námskeiðið er ætlað fólki á öllum
aldri. Efni þess verður „Guds-
tjánsten och vardagen samt Bönen
- hoppets sprák". Allar upplýs-
ingar eru veittar á skrifstofu
Æskulýðsstarfs þjóðkirkjunnar í
Reykjavík og þar fer innritun
fram' (Fréttatilkynning.)
Fasteignasala
• leigumiðlun
Hverfisgötu 82
22241 - 21015
Hverfisgata
3ja herb. íb., 80 fm. Verð 1350
þús.
Njálsgata
3ja herb. íb., 80 fm. Verð 1,5
millj.
Geitland
3ja herb. íb., 90 fm. Sérgaröur.
Verð 1950 þús.
Ásbraut
4ra herb. íb., 100 fm auk bílsk.
Verö 2,1 millj.
Engihjalli
Sérlega falleg 4ra—5 herb. ib.,
117 fm. Verð 1950 þús.
Suðurvangur Hf.
3ja—4ra herb. íb. 100 fm falleg
íb. með suöursv. Verð 1.850
þús.—1,9 millj.
Túngata Álftanesi
Einb.hús, 5 herb., 140 fm auk
bílsk. Fallegt hús á fallegum
staö. Verö 3.150 þús.—3,2
millj.
Hlíöarbrún Hverag.
Endaraöhús 5 herb. 100 fm.
Verð 1,8—2,0 millj. Útb. 60—
70%. Laust fljótt.
Skoöum og verðmet-
um samdægurs
Heimasími sölumanna
77410 - 20529
Friðik Friðriknson Wgfr.
Sími 2-92-77 — 4 línur.
'ignaval
Laugavegi 18, 6. hæó. (Hús Máls og menningar.) j
Opið kl. 1—3
Skriðustekkur — einbýli
Fallegt 320 fm einb.hús á tveimur hæöum
meö innb. bílsk. Húsiö er allt í ágætu
standi meö sér svefnherb.gangi, fataherb.
o.fl. Fallegur garöur. Húsiö er í ákv. sölu.
Víðihvammur — Kóp.
Glæsilegt nýtt einbýli. 200 fm á tveimur
hæöum + 30 fm bílskúr. 4—5 svefnherb.
Tvö baðherb. Vandaöar innr. Arinn í
stofu. Viöarklædd loft. Húsiö er ekki alveg
fullgert. Uppl. á skrifstofu.
Vantar allar tegundir ffasteigna
á söluskrá
M.a.: Raöhús í Neðra-Breiðholti, sérhæö í
austurbæ Kópavogs, ca. 120 fm sérhæö í
Hlíöum, 4—5 herb. í Noröurbæ Hf., 2ja—3ja
herb. í Engihjalla, 2ja herb. viö Grandann.
Fjöldi eigna á skrá — Hafiö samband
Fjöldi eigna á skrá - Hafiö samband
Eggert Magnússon og Grétar Haraldsson hrl.