Morgunblaðið - 11.08.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 1984
Leikrit um gamlan harm
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Eugene O’Neill:
DAGLEIÐIN LANGA INN í NÓTT.
Leikrit í fjórum þáttum.
Thor Vilhjálmsson sneri á íslensku.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1983.
Eugene O’Neill (1888-1953)
kallaði Dagleiðina löngu inn í nótt
leikrit um „gamlan harm, skrifað
með tárum og blóði“. Leikritið á
rætur sínar í hans eigin lífi eða að
minnsta kosti uppruna. Faðir
hans, James O’Neill, var dáður
leikari og ferðaðist með leikhóp-
um um Bandarikin ásamt fjöl-
skyldu sinni. O’Neill var eiginlega
alinn upp á ferðalagi. Eftir mis-
heppnaða skólagöngu í Princeton
stakk hann af til sjós og kom aftur
tveim árum seinna reynslunni rík-
ari og með mikinn efnivið í leikrit.
Móðir O’Neill átti við geðræn
vandamál að stríða.
Eugene O’Neill varð fyrir áhrif-
um frá norrænum höfundum,
Ibsen og Strindberg. Hann var
löngum mikils metinn af Svíum,
en einkum á sjötta áratugnum
voru verk hans leikin í Svíþjóð.
Hann fékk Nóbelsverðlaun 1936.
Dagleiðin langa inn i nótt gerist
frá morgni til miðnættis í sumar-
húsi Tyrone-fjölskyldunnar í ág-
Góður
drengur
Hljóm
otur
Finnbogi Marinósson
Stevie Ray Vaughan
and Double Trouble
Couldn’t Stand the Weather
Ein besta hljómplata siðasta
árs er „Texas Flood" með gítar-
leikaranum Stevie Ray Vaughan
og hljómsveit hans Double
Trouble.
Það var upptökustjórinn John
Hammond sem uppgötvaði
drenginn á litlum bar i Texas.
Stráksi var byrjaður að spila
með David Bowie áður en hann
vissi af og átti hann stóran þátt
í að gera „Let’s Dance“-plötu
Bowies jafn góða og hún er. En
drengurinn hætti að leika hjá
Bowie sökum þess að honum
fannst hann ekki fá nógu hátt
kaup. f fyrra sendi hann svo frá
sér sina fyrstu sólóplötu og fyrir
nokkrum vikum kom út önnur
sólóplata hans, „Couldn’t Stand
the Weather" heitir hún og á
henni eru átta lög.
Þegar hlustað er á þessa plötu
kemur í ljós að „sándið“ á plöt-
unni er ekki eins skemmtilegt og
á þeirri fyrstu. Hún hljómaði
mjög gamaldags án þess að vera
óskýr. Nú er „sándið“ hinsvegar
mun nútímalegra og á vissan
hátt ekki eins heillandi. Ástæð-
an fyrir þessu gæti verið sú að
Stevie stjórnar sjálfur upptök-
unni á þesari plötu en John
Hammond er einungis sem að-
stoðarmaður. Annað sem vekur
athygli er að gamla Hendrix-
lagið „Voodoo Chile (Slight Re-
turn)“ er á plötunni. Stevie spil-
ar það eins og Hendrix en ein-
hver sagði að þetta lag tilheyrði
Hendrix og engum öðrum. Ann-
ars eru lögin ekki eins gripandi
og á fyrri plötunni. Annað er
hinsvegar ekki hægt að mæla
henni til miska. Stevie er snill-
ingur á borð við Eric Clapton og
hljómsveit hans er frábær. Þétt
og óaðfinnanleg.
„Couldn’t Stand the Weather“
er góð hljómplata. Smekkur
ræður hvor er f meira uppáhaldi
þessi eða sú fyrri. Kannski má
segja það sama um þessar tvær
plötur og sagt hefur verið um
fyrstu tvær Dio-plöturnar. Sú
fyrri er sígild samkvæmisplata
en seinni platan alvöru plata og
krefst hlustunar.
Eugene O’Neill
úst 1912. James Tyrone er leikari
sem ekki hefur náð þeim frama
sem vonir stóðu til. Mary, kona
hans, er taugaveikluð og orðin eit-
urlyfjaneitandi. Synirnir James
og Edmund hafa báðir hlotið í arf
hið írska blóð, eru drykkfelldir og
gefnir fyrir svall og vafasamt líf-
erni. Þeir eru líka orðhákar, Jam-
es sannkölluð eiturtunga eins og
vera ber. Þeir eru bókmenntalega
sinnaðir með tilvitnanir á hrað-
bergi. Edmund er farinn að yrkja.
Þennan ágústdag er það ljóst að
hann er kominn með berkla. Það
verður enn eitt reiðarslagið fyrir
fjölskylduna og leggst þyngst á
móðurina.
Eugene O’Neill kvaðst skrifa
leikritið „með djúpri meðaumkun
og skilningi og fyrirgefningu til
handa hinum fjórum kvöldu i
Tyrone-fjölskyldunni“. Það eru
orð að sönnu. En leikritið er ákaf-
lega nærgöngult, uppgjör pærsón-
anna miskunnarlaust. Lestur
verksins getur verið beinlínis
óþægilegur á köflum. Svo djúpt er
kafað. Leikritið má lesa eins og
skáldsögu þvi að höfundurinn gef-
ur mjög nákvæmar lýsingar á
persónum sínum og umhverfi;
svipbrigði, hlutir verða lifandi.
I lífi Tyrone-fjölskyldunnar er
orðið áliðið. Henni verður ekki
bjargað. Framundan er ekkert
annað en brostnar vonir, fall,
dauði. í eiturvímunni rifjar Mary
upp liðna tíð. Hún er á valdi minn-
inga um það sem hefði getað beint
lífi hennar inn á aðra braut. Hún
tautar: „Eitthvað sem ég sakna
óskaplega sárt. Það getur ekki
verið algerlega glatað."
Draumurinn um að verða nunna
rættist ekki. í lokaorðum Mary og
þar með leikritsins er á sérkenni-
legan hátt staðnæmst við það sem
óhamingjunni olli: „Þetta var vet-
urinn þegar ég var í efribekk. Síð-
an var það um vorið að það kom
eitthvað fyrir mig. Já, nú man ég.
Ég varð ástfangin af James Tyr-
one og var svo hamingjusöm um
sinn.“
Sú hamingja var aðeins um sinn.
Edmund lýsir fyrir föður sínum
reynslu sinni af sjónum, siglingu
til Buenos Aires, þeirri alsælu að
skynja að hann átti heima „innan
einhvers sem var voldugra en mitt
eigið líf, eða líf Mannsins, það var
Lífið sjálft!" í þessum orðum finn-
um við Eugene O’Neill sjálfan sem
líka sigldi ungur til Argentínu. Og
ekki síður í eftirfarandi ályktun
Edmunds:
„Það voru mikil mistök að ég
skyldi fæðast sem maður, mér
hefði famazt ólíkt betur sem mávi
eða fiski. Eins og málum er háttað
verð ég ætíð framandi gestur sem
finnst hann hvergi eiga heima,
sem á sér enga ósk og hans er í
rauninni ekki óskað, sem aldrei
getur átt heima neins staðar, sem
alltaf verður ofurlítið ástfanginn
af dauðanum."
Dagleiðin langa inn í nótt verð-
ur tvímælalaust talið eitt af
merkari leikritum aldarinnar.
Á frummálinu heitir leikritið
Long Day’s Journey into Night.
Þýðing Thors Vilhjálmssonar á
titlinum er tilgerðarleg. En þeirr-
ar tilgerðar gætir ekki mikið i
textanum, hann er yfirleitt trú-
verðugur. Tilvitnanir í Shake-
speare eru þýddar af Helga Hálf-
danarsyni, en ljóð eftir nokkur
skáld þýddu þeir í sameiningu
Guðmundur Andri Thorsson og
Thor Vilhjálmsson.
I
Dagur í Djúpinu
Myndlist
Valtýr Pétursson
Dagur Sigurðarson er eitt af
þekktustu skáldum okkar af
yngri kynslóð. Hann er reyndar
ekki svo mjög ungur lengur og
farinn að nálgast fimmtugt.
Hann hefur alla tíð stundað
nokkuð myndlist og haldið
nokkrar sýningar á verkum sín-
um. Oft hefur það einkennt
myndgerð Dags, hve hann hefur
verið léttur í lund í viðhorfi sínu
til þess sem hann hefur verið að
fást við. Á stundum hefur maður
ekki verið viss um, hvort honum
hefur verið alvara eða hvort grín
hefur haft þar yfirhöndina og
hann verið að hæðast að um-
hverfi sínu og þeim sem hann
hefur sýnt verk sín. Hvað um
það, þá hefur Dagur ætíð verið
snjall í meðferð lita og hann hef-
ur átt í erfiðleikum með að gera
nægilega vondar myndir. Svo er
honum i vöggu gefið sjálfræði
með liti. Hann hefur alla sina tíð
verið óstýrilátur i list sinni,
hvort heldur í kveðskap eða þeg-
ar hann heldur á pensli. Nú er
orðið nokkuð siðan hann hefur
komið fram með verk sin, og
þessi sýning í Djúpinu er þvi
tímabær.
Þar eru eingöngu myndir
gerðar á pappir með akryl-litum,
og ekki er hægt að segja þetta
veigamikla sýningu, en hún er
snotur og gefur ágæta mynd af
Degi Sigurðarsyni sem mynd-
listarmanni. Það er eins og fyrri
daginn ekki gott að henda reiður
á, hvað alvarlegur Dagur er í
myndgerð sinni. Það mætti segja
mér, að hann stundaði mynd-
gerðina svona á köflum, en ekki
að staðaldri; það hefur auðvitað
sín áhrif, en breytir samt ekki
hæfileikum hans sem málara.
Þarna er ástin í hávegum, og
fólk faðmast í verkum Dags. Það
er yfirleitt skemmtilegur tónn í
þessum myndum, og það er þó
nokkur snerpa á köflum. Meira
verður nú varla sagt með sanni
um þessar myndir, en þær bera
allar svipmót Dags, og það eitt
ætti að vera nokkuð forvitnilegt
fyrir þá, er fylgst hafa með
skáldskap pilts.
Ég hef fylgst með myndgerð
Dags Sigurðarsonar frá því hann
fyrst fór að fást við myndgerð.
Hann hefur ekki tekið neinum
stórbreytingum, en hann hefur
ætíð verið laginn og nokkuð
djarfur í litameðferð, svo hefur
hann alltaf verið revólúsjóner að
eigin sögn, en konservatívur í
músík. Það er margt verra á
markaðnum en þessar myndir
Dags Sigurðarsonar.
Skrykkt dátt
við Beat Street
Línudans
Laugarásbíó: Monty Python’s
The Meaning of Life
Leikstjóri: Terry Jones. Höfundar
og leikarar: Graham Chapman,
John Cleese, Eric Idle, Terry Jon-
es og Michael Palin, eða
M.P.-gengið. Bresk, frumsýnd
1983.
Hinu sturlaða Monty Python-
gengi, þessum ómissandi, ein-
staka ruglhópi í sögu sjónvarps-
og kvikmyndagerðar, er einkar
lagið að dansa á mörkum vel-
sæmisins, þannig að þegar
áhorfandinn er búinn að setja
sig í hneykslunarstellingar þá
koma þessir absúrdfyndnu
ruglukollar með eitthvað mein-
fyndið svo manni fatast og erg-
elsið og pirringurinn víkur fyrir
oft illstöðvandi hlátursrokum.
Efnisþráður M.P.M.O.L. er
ætíð, líkt og í öðrum M.P.-mynd-
um, ein fáránleg uppákoman á
fætur annarri. Sumar bráð-
fyndnar, aðrar jaðrandi við guð-
last (sem löngum hefur fylgt
þeim félögum) og yfirgengilega
ósmekklegar. En oftast verður
hláturinn blessunarlega yfir-
sterkastur.
Hvað fyndnast er atriðið um
kynfræðslu i skólum, átsukkið á
veitingastaðnum (sem minnti
nokkuð á Le Grande Bouffe), það
eftirminnilegasta, og þátturinn
um fæðinguna verður líklega að
teljast sá ósmekklegasti af
mörgum keppinautum.
En það var aldrei meiningin
að fara mörgum orðum um
þennan fjölskrúðuga sirkus
Chapmans, Jones, Cleese og co.
Þeirra makalausa leikhús fár-
ánleikans er svo yfirgengilegt að
hér sýnist sitt hverjum í mun
ríkari mæli en endranær.
En hvað sem smekk manna
líður þá fá flestir örugglega um
annað að hugsa en hversdags-
grámann lengi eftir sýningu.
Hvort sem þeim Hkar betur eða
verr.
Kvikmyndír
Sæbjöcn Valdimarsson
HÁSKÓLABÍÓ: BEAT STREET
Leikstjóri: Stan Lathan. Framleiö-
endur: David Picker og Harry
Belefonte. Kvikmyndataka: Tom
Priestly Jr. M.a. með New York
City Breakers og Rock Steady
Crew. Frumsýnd 1984. Bandarlsk
frá Orion Pictures
„Skrykk-myndir“ eru nýjasta
tiskufyrirbrigði barna og ungl-
inga, í kjölfar samnefnds „dans“
sem víða nýtur vinsælda æsku-
lýðs en á ættir sínar að rekja til
slömmhverfa litaðra í stórborg-
um Bandaríkjanna. Þar hófst
þessi strætisballett göngu sina
fyrir allnokkrum árum og hefur
náð geysivinsældum. Allt i einu
hættu götustrákar hnífabardög-
um og öðrum ofbeldisverkum og
tóku heilu gengin til við að há
frekar einvígi í skrykklist þess-
ari.
Um þessa þróun er því ekki
annað en allt gott að segja og
staðreyndin er sú að hún hefur
dregið úr glæpastarfsemi ungl-
inga þar vestra, þeir hafa fengið
um annað að hugsa. Þær kvik-
myndir sem gerðar hafa verið
um fyrirbærið eru líka harla
áróðurskenndar. í þeim bregður
ekki fyrir óknyttum, reykhnoðra
né hnifsblaði. í þeim eru allir
góðu börnin i Bronx.
Sem fyrr segir eru myndir af
þessu sauðahúsi, einkum ætlað-
ar smáfólkinu, enda nýt ég
ómældrar aðstoðar ellefu ára
gamals sonar mins þegar fyrir-
brigðum sem Beat Street bregður
fyrir.
Um myndina er fátt að segja.
Þetta er saklaus skemmtun, full
af líflegri tónlist og þar er
„breakað“ af meiri krafti en i
fyrri myndum um þessa göfugu
listgrein ... Og sonur minn kvað
hana „alveg frábæra, kannski
svolítið langdregna", og ég hafði
svoldið gaman líka...