Morgunblaðið - 15.11.1984, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1984
AF INNLENDUM
VETTVANGI
STEFÁN FRIÐBJA RNA RSON
ísland — Grænland:
Forn samleið og framtíðar
Þúsund ár frá íslenzku landnámi í Grænlandi
Jonathan Motzfeldt, formaður landsstjórnar Grænlands,
kom í heimsókn til íslands 26.-29. september sl. Af því
tilefni verður hér á eftir drepið lauslega á örfá atriði er tengja
ísland og Grænland á genginni tíð og önnur sem varða
samleið landanna inn í framtíðina.
Myndin sýnir hvar Vestri- og Eystribyggð, fslendingabyggðirnar í Grienlandi,
stóðu um fimm alda bil, frá þvf fyrir irið 1000 fram i síðari hluta 15. aldar.
Hún sýnir einnig afstöðu íslands og Grænlands hvors til annars, og hve
Grænland teygir sig langt til suðurs, miðað við land okkar.
Voríð 1729 birust til fslands fyrirmæli fri Kaupmannahöfn um skriningu
sjilfboðaliða til nýs landnims á Grænlandi, sem ekki varð af, þritt fyrir að
200 manns létu skri sig. Sr. Jón Bjarnason i Ballari hafði síðar i 18. öldinni
hug i landnimi og kristniboði i Grænlandi, sem einnig fórst fyrir. Hinsvegar
eru heimildir til um að íslendingar hafi kennt Grænlendingum hikarlaveiði
(1773). Áhugi i Grænlandsmilum er ekki nýr í íslandssögu.
ÍSLENZK BYGGÐ Á GRÆNLANDI
Fyrir tæpum þúsund árum, 985,
fór 25 skipa landnámsleiðangur úr
Breiðafirði og Borgarfirði til
Grænlands. Fjórtán skip komust á
leiðarenda. Önnur snéru við eða
týndust. Það var Eiríkur rauði,
sem kannað hafði landið og gefið
því nafn, er fór fyrir landnemum.
Leifur heppni, sonur hans, sigldi
síðar fleyi sínu til Vesturheims
(Ameríku), fyrstur Evrópumanna,
og kallaði Vínland hið góða, en
ekki varð af landnámi þar.
Samfelld íslenzk byggð var við
lýði í Grænlandi í fimm aldir, eða
þar um bil, en þá hverfa þessir
norrænu menn inn í söguna, spor-
laust, að því er nær til skriflegra
heimilda. Ýmsar getur hafa verið
leiddar að örlögum þeirra en lausn
á gátunni, sem óyggjandi getur
talizt, liggur ekki fyrir.
Þegar þessi byggð var fjölmenn-
ust vóru um 280 bæir í Eystri- og
Vestri-byggð, svonefndum, og
íbúatala um 3.000. Byggðin hafði
biskupsstól í Görðum og þing að
íslenzkri fyrirmynd.
Það var á þessu landnámi og ís-
lenzkri byggð í Grænlandi um ald-
ir sem dr. Jón Dúason, virtur
mennta- og fræðimaður, reisti
kröfur sínar um sögulegan rétt ís-
lendinga til Grænlands. Áður
höfðu Einar Benediktsson, skáld,
Bjarni Jónsson frá Vogi og fleiri
þjóðkunnir menn sett fram svipuð
sjónarmið. Árið 1931 samþykkir
Alþingi samhljóða tillögu Jóns
Þorlákssonar, þ.e. áskorun til rík-
isstjórnar um að „gæta hagsmuna
íslands" vegna deilu sem þá stóð
milli Dana og Norðmanna um yf-
irráð á Grænlandi. Pétur Ottesen,
alþingismaður, tók kröfugerð af
þessu tagi oftar en einu sinni upp
á Alþingi, flutti m.a. tillögu til
þingsályktunar 1953 um kröfu á
hendur Dönum um viðurkenningu
á „fullum yfirráðum íslendinga
yfir Grænlandi". Fallist danska
stjórnin ekki á þá kröfu lýsi Al-
þingi þeim vilja „að leitað verði
um málið úrskurðar alþjóða-
dómstólsins í Haag“.
SAMLEIÐ UNDIR
DANSKRI KRÚNU
Samskipti milli íslands og
Grænlands gerast lítil eftir lyktir
íslenzkrar byggðar í grannland-
inu. Þó eiga löndin samleið undir
danskri krúnu í gegn um margar
aldir. Einn og einn íslendingur
slæðist til Grænlands í tímans rás
með dönskum Grænlandsförum og
einn og einn Grænlendingur
hingað. Þessi takmörkuðu tengsl
hafa ekki umtalsverð áhrif á
framvindu mála, hvorki hér né
þar.
Á fyrri hluta þessarar aldar má
líta nokkrar svipmyndir í vakn-
andi samskiptum Grænlendinga
og íslendinga. Þannig er græn-
lenzkur prestur vígður í Isafjarð-
arkirkju 27. ágúst 1925, að við-
stöddum mörgum Grænlending-
um, sem þangað lögðu leið sína
með Grænlandsfarinu Gustav
Holm. Danskur prófastur fram-
kvæmdi vígsluna en Sigurgeir Sig-
urðsson, síðar biskup, aðstoðaði.
Árið 1929 heldur íslenzkur leið-
angur í slóð Eiríks rauða til
Grænlands, ekki til að setjast þar
að með nýju landnámi, heldur til
að sækja lifandi sauðnaut. Hingað
komu þeir með fimm sauðnauts-
kálfa, sem haldið var til beitar á
Arnarhóli í Reykjavík, áður en
fluttir vóru í framtíðarvist annars
staðar á landinu. Þeirra íslands-
saga varð skammvinn.
Grænlenzkur þorskur hefur þó
án efa gengið á íslandsmið gegn
um ár og aldir. Og strax og veiði-
tækni íslenzks útvegs nægðu ekki
heimamið héldum við utar til
fanga og m.a. vestur um Atlants-
ála. — „Það gefur á bátinn við
Grænland...“
Þá erum við komnir að mergn-
um málsins, sameiginlegum fisk-
veiðihagsmunum þjóðanna við
Norður-Atlantshaf, fyrst og
fremst Kanadamanna, Grænlend-
inga, íslendinga, Færeyinga og
Norðmanna, þó fleiri þjóðir telji
til veiðihagsmuna á þessu svæði.
Það eru þessir sameiginlegu hags-
munir sem beina sjónum okkar
aftur til Grænlands og verða
væntanlega lykillinn að
framtíðarsamskiptum Islendinga
og Grænlendinga.
FISKSTOFNAR f LANDHELGI
TVEGGJA EÐA FLEIRI RÍKJA
Hafréttarsáttmáli Sameinuðu
þjóðanna gengur að meginefni út
á nauðsyn samstarfs, bæði um
lausn deilumála og verndun auð-
æfa. f 63. grein sáttmálans segir
berum orðum að þar sem fiskteg-
undir gangi á milli efnahagslög-
sögu tveggja eða fleiri ríkja skuli
þær annaðhvort beint eða fyrir
milligöngu svæðisstofnana sjá um
nauðsynlegar ráðstafanir til að
vernda fiskstofna og eðlilega nýt-
ingu þeirra.
I febrúarmánuði sl. samþykkir
Alþingi þingsályktun um sameig-
inleg hagsmunamál Grænlend-
inga og fslendinga, sem flutt var
Eyjólfi Konráði Jónssyni (S) og
fleiri þingmönnum úr öllum þing-
flokkum:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að kanna til fullnustu
möguleika á samkomulagi við Græn-
lendinga um sameiginleg hagsmuna-
mál, sérstaklega að því er snertir
verndun fiskistofna og fiskveiðar, og
leita jafnframt nánari samvinnu
þeirra ríkja, sem liggja að fiskimið-
um norðarlega í Atlantshafi, um
verndun og nýtingu fiskistofna og
önnur sameiginleg hagsmunamál.“
f framsögu fjallaði Eyjólfur
Konráð um þá skyldu íslendinga
við samtíð og framtíð, að róa öll-
um árum, bæði utanríkisþjónustu
og annarra áhrifa, að nauðsynlegu
samstarfi um fiskveiðihagsmuni,
fiskvernd og veiðisókn, m.a. til að
tryggja um aldur og ævi efna-
hagslegar forsendur fyrir byggð í
landinu. Þetta samstarf verði m.a.
á sviði rannsókna og veiðiákvarð-
ana. „Ég held að ekki væri óeðli-
legt,“ sagði hann ennfremur, „að
tekin yrði upp einhvers konar
sameiginleg landhelgisgæzla ekki
bara Islendinga og Grænlendinga
heldur kannske líka Færeyinga."
Alþingi fslendinga hefur og
stofnað sérstakan Grænlandssjóð,
sem Matthías Bjarnason ráðherra
hafði frumkvæði um, til að efla
ýmiss konar samskipti milli ríkj-
anna. fslendingar hafa einnig
stutt hlut Færeyinga og Græn-
lendinga í samstarfi Norðurlanda.
Þannig eiga lögþing Færeyinga og
landsþing Grænlendinga nú aðild
að Norðurlandaráði og samkomu-
lagi Norðurlanda um samstarf á
sviði menningarmála.
GRÆNLAND OG
EVRÓPUBANDALAGIÐ
Mörg undanfarin ár hafa ein-
stakir þingmenn, ekki sízt Eyjólf-
ur Konráð Jónsson, krafizt auk-
innar samvinnu fslendinga, Græn-
lendinga og Færeyinga og annarra
þjóða, sem eiga hagsmuna að gæta
á norðanverðu Atlantshafi.
Árið 1980 fór Steingrímur Her-
mannsson, þá sjávarútvegsráð-
herra, í hálfopinbera heimsókn til
Grænlands, til viðræðna við Jon-
athan Motzfeldt, formann lands-
stjómar Grænlands. Til umfjöll-
unar vóru sameiginleg hagsmuna-
mál á sviði sjávarútvegs. Græn-
lendingum vóru kynntar fiski-
fræðilegar niðurstöður islenzkra
rannsókna og viðhorf okkar til
fiskverndar og fiskveiði á haf-
svæðinu milli fslands og Græn-
lands. Þá vóru ekki sízt viðraðar
áhyggjur íslendinga vegna veiða
þjóða Evrópubandalagsins (EBE)
í grænlenzkri landhelgi, einkum á
karfa, en einnig á öðrum fiskteg-
undum.
Grænlendingar sýndu áhuga á
samstarfi við okkur um fiskveiði-,
fiskvinnslu- og markaðsmál.
„Hinsvegar kom mjög greinilega
fram,“ sagði Steingrímur Her-
mannsson í þingræðu 21. febrúar
sl., „að áætlun þeirra um úrsögn
úr Efnahagsbandalaginu (EBE)
væri nánast háð því að viðræður
yrðu við bandalagið um tollfrjáls-
an aðgang að bandalaginu og fjár-
styrk...“.
Vorið 1983 komu þrír græn-
lenzkir landsstjórnarmenn til fs-
lands, fyrst og fremst til viðræðna
um samgöngur milli landanna.
Þetta tækifæri var óformlega nýtt
til viðræðna um fiskveiðimál,
þ.á m. samninga Grænlendinga
við Evrópubandalagið, sem raunar
fór með málefni Grænlendinga á
þessum vettvangi til sl. áramóta.
Geir Hallgrímsson, utanríkis-
ráðherra, lagði áherzlu á það í
þingræðu í febrúar, að ríkisstjórn-
in hefði fjallað um eflda sam-
vinnu, bæði við Færeyinga og
Grænlendinga, en raunar einnig
Norðmenn, Dani, Færeyinga og
Kanadamenn um fiskverndarmál.
Hann kvað Grænlendinga ætíð
hafa verið reiðubúna til viðræðna
við okkur. Hinsvegar hafi ákvarð-
anataka af þeirra hálfu strandað á
því, „að þeir töldu sig ekki hafa
forræði þessara mála meðan þeir
vóru í Efnahagsbandalaginu, eða
réttara sagt meðan Efnahags-
bandalagið fór með forræði fisk-
veiðimála þeirra, vegna aðildar
Dana að bandalaginu". — Græn-
lendingar samþykktu með naum-
um meirihluta að segja sig úr Evr-
ópubandalaginu, sem kunnugt er,
Jonathan Motzfeldt, formaður
landsstjórnar Grsnlands.
en sömdu samhliða við það um
tollfrelsi grænlenzkra sjávaraf-
urða í EBE-ríkjum og fjárstyrk
gegn ákveðnum veiðiheimildum
EBE-ríkja á afla, sem þeir töldu
sig ekki geta nýtt um sinn sjálfir.
Síðar kom til sögu loðnuveiði
Dana og Færeyinga á „gráu“
svæði milli Grænlands og Jan
Mayen, sem Danir (f.h. Grænlend-
inga) og Norðmenn deila um, þ.e.
hvort fiskveiðilandhelgi Græn-
lands skuli miða við miðlínu (milli
Grænlands og Jan Mayen) eða 200
mílur frá grænlenzkum viðmiðun-
arpunktum og samsvarandi
skemmri vegalengd frá Jan May-
en. íslendingar styðja sjónarmið
Noregs og telja réttilega nálægt
eigin loðnuveiðihagsmunum
höggvið.
ÍSLAND - GRÆNLAND:
SAMEIGINLEGIR HAGSMUNIR
„Ekki þarf að rökstyðja það
mörgum orðum að bæði fslend-
ingar og Grænlendingar eiga
efnahagslega afkomu að mjög
miklu leyti undir sjávarafla.
Skynsamleg nýting fiskimiða og
skynsamleg verndun fiskistofna er
báðum þjóðunum nauðsynleg."
Þannig komst ólafur heitinn
Jóhannesson, þá formaður utan-
ríkismálanefndar Alþingis, að orði
í þingræðu á sl. vetri, sem var ein
af hans síðustu.
Ýmsir nytjafiskar, sem mjög
koma við lifskjarasögu okkar, svo
sem þorskur, loðna, karfi og síld
(fyrr á tíð), fara — a.m.k. að hluta
til — um fiskveiðilandhelgi
tveggja eða fleiri ríkja. Af þeim
sökum eru nauðsynlegar rann-
sóknir, æskileg fiskvernd og hygg-
ileg veiðsókn háð nánu samstarfi
á þessum vettvangi. Það var því
meira en tímabært er Alþingi
samþykkti framangreinda þings-
ályktun um sameiginleg hags-
munamál Grænlendinga og Is-
lendinga. Raunar þurfa allar fisk-
veiðiþjóðir við norðanvert Atl-
antshaf að hafa allnokkra sam-
vinnu um sameiginlega fiskveiði-
hagsmuni. Samansöfnuð reynsla
íslendinga í sjávarútvegsgreinum,
veiði, vinnslu og markaðsmálum,
gæti og gagnazt Grænlendingum í
gagnkvæmu samstarfi.
Aldalöng byggð íslendinga á
Grænlandi er hluti þjóðarsögu
okkar. Samleið okkar og Græn-
lendinga á langri vegferð undir
danskri krúnu einnig. Hvort
tveggja heyrir genginni tíð, að því
er okkur varðar. íslenzkir fisk-
veiðihagsmunir verða naumast
héðan af reistir á þeirri sagn-
fræði. Gagnkvæm samvinna,
byggð á beggja hag og fiskifræði-
legum staðreyndum, er vegvísir-
inn, bæði fyrir okkur og Græn-
lendinga.
Það er því gleðiefni að Jonathan
Motzfeldt, formaður landsstjórnar
Grænlands, er gestkomandi hér á
landi. Við þurfum að rækta af alúð
vináttu og tengsl við granna okkar
I vestri á öllum sviðum samskipta
þjóða í milli, en fyrst og síðast á
sviði sjávarútvegsmála. Þar fara
miklir hagsmunir beggja þjóð-
anna ótvírætt saman.
— sf.